Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni

12 AMALIY MASHG`ULOT.
IQTISODIYOTDA MATEMATIK MODELLARDAN FOYDALANISHGA DOIR ASALALAR
Ishdan maqsad: Iqtisodiy modellar. Iqtisodiy modellar tushunchasi. Iqtisodiy masalalarni echish.
Iqtisodchilar turli xil iqtisodiy hodisalarni o’rganish uchun, iqtisodiy model deb nomlanuvchi qisqa shakildagi formalardan foydalanishadi. Iqtisodiy modellarga bir necha misollarni keltirish mumkin, masalan, istemolchining tanlash usullari, ferma modeli, iqtisodiy o’sish usuli, tovarlarda tenglashtirish usuli, faktorli va moliyaviy bozor va h. k. Iqtisodchilar modelni qurish jarayonida qo’yilgan masalani yechish uchun keraksiz qismlarni olib tashlaydilar va o’rganilayotgan obyektni aniqlashdagi asosiy faktorlarni belgilaydilar. Iqtisodiy obyektlarni asosiy va aloxida jixatlarini rasmiylashtirish undagi keng uzgarishlarni baholash mumkinligi va bu baholardan boshqarishda foydalanish imkonini beradi.
Topshiriqlar:
1. Tadqiqotninig maqsadi va predmetini shakillantirish
2. Qaralayotgan iqtisodiy tizimni tashkiliy yoki funksional elementlarga ajratiladi, ya’ni berilgan maqsad, ushbu elementlarni yanada zaruriy sifat xarakteristikalarini aniqlaydi.
3. Modelning elementlari urtasidagi uzaro aloqadorligi yoziladi.
4. O’rganilayotgan iqtisodiy obyektning xususiyatlari uchun simvollik belgilanishlar kiritiladi va ularning o’rtasidagi aloqadorlik mumkin qadar shakillantiriladi. Xuddi shunday, qilib matematik model rasmiylashtiriladi.
5. Matematik modelning hisoblashlari olib boriladi va olingan natijalar taxlil qilinadi.
Matematik model strukturasi va uning mundarijaviy interpretatsiyasi farkinixisobga olish lozim. Quyidagi 2 ta oddiy misolni ko`rib o’taylik.
Misol-1. Bizdan, bank 20 % yiliga daromad beruvchi omonat turiga bir yildan so’ng 12000 $ summa olish uchun qancha mablag’ qo’yilishini aniqlash talab qilinsin.
Masalada ishtirok etuvchi kattaliklar uchun formal belgilashlar kiritamiz:
pulning boshlang’ich summasi :- M.
mablag’ning to’liq qiymati : -M1
qo’shimcha qiymat foizi : -R.
Ular o’rtasidagi aloqadorlikni quyidagicha yozamiz:

Modelni yechishdagi asosiy tenglamadan talab qilingan kattalikni topamiz.

Misol-2. Agar texnik ta’minlanish natijasida ishlab chiqarishning mehnat unumdorligi 20 % ga oshgan bo’lsa va zavod 12000 birlik mahsulot chiqara- boshlagan bo’lsa, zavodning mahsulot chiqarish hajmi qanday bo’lganligini aniqlash talab qilinsin
Masalada ishtirok etuvchi kattaliklar uchun formal belgilashlar kiritamiz.
Boshlang’ich ishlab chiqarish miqdori - Q,
oxiridagi ishlab chiqaruvchi miqdori - Q1,
ishlab chiqarishning o’sish foizi - R,
Ular o’rtasidagi o’zaro aloqadorlikni quyidagicha yozamiz:
(bu yerda Q/L - ishlab chiqarishdagi mehnat unumdorligining o’rtacha aniqligi)

Modelni yechishdagi asosiy tenglamadan talab qilingan kattalikni topamiz:

Biz hosil qilingan model va natijalarni solishtirib bilishimiz mumkinki, modelning matematik shakli quyidagicha bo’ladi:

Hattoki ikkala holatda kattaliklarga mos keluvchi berilgan sonli qiymatlari ham bir xil. Faqat yozilgan modelning iqtisodiy vaziyati, modelning iqtisodiy interpritatsiyasi va hisoblashdan olingan natijalar har xil. U holda, bir xil matematik usul va modellar turli xil iqtisodiy masalalarni yechish uchun foydalanilishi mumkinligini kuramiz.