Jamiyatda diniy fanatizm va dinda qarashlar xilma-xilligi

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) 
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org 
DOI:
10.24412/2181-2454-2022-3-341-348 
 
E-mail: [e-mail] 
343 
og’ishlarni yuzaga kelishiga zamin yaratishi mumkin. Shaxsdagi turli fanatik 
holatlarni va xatto diniy fanatizimning ham kelib chiqishda xarakter 
aktsentuatsiyasining ahamiyati katta bo’lishi mumkin. Quyida bu kabi holatlarga 
ta’sir etuvchi turli aktsentuatsiya tiplarini keltirib o’tamiz: Demonstrativ 
(namoyishkorona) tip. Ushbu turdagi xarakter aktsentuatsiyasi egasi doimo diqqat 
markazida bo’lishga intiladi, uning barcha faoliyati aynan shu masalaga 
yo’naltirilgan holda kechadi. Bu turdagi xarakter anomaliyasi asosida o’z dinini va 
e’tiqodini barchaga ko’z-ko’z qilish orqali har qanday yo’l bilan o’zining dindorligini 
barchaga e’lon qilishga intiladi. Aslida esa dinning asosiy talablariga subektiv tarzda 
e’tiqod qilmaydigan aqidaparast shaxs shakllanadi.
Distim shizioid tip. Bu turga mansub shaxslar emotsiyalari sust ifodalangan va 
introvert tipdagi bo’lib, ko’p holatlarda salbiy kayfiyatda bo’ladilar. Bu xildagi 
xarakter asosida diniy qarashlariga mukkasida ketgan va atrofdagi insonlarga va 
voqelikga nisbatan befarq shaxs shakllanadi. Shuningdek, bunday shaxslar o’z xatti-
harakatlarining boshqa insonlarga nisbatan ko’rsatishi mumkin bo’lgan ta’siriga 
befarq qaraydilar.
Epileptoid— qo’zg’aluvchan tip Bu kabi xarakter aktsentuatsiyasiga mansub 
shaxslarda shavqatsizlik tajovuzkorlik va reaktivlik xususiyatlari ajralib turadi. 
Qo’zg’aluvchan odamlarning reaksiyalari impulsiv bo’lib, ular biror narsani 
xushlamasalar masalaga kelishuv asosida yondoshmaydi aksincha bag’rikenglik ular 
uchun begona. Aksincha yuz ifodalari va so’zlari bilan salbiy emotsiyalariga erk 
berishni va o’z talablarini ochiqcha e’lon qilishga moyildir. Qotib qolgan tip Bu kabi 
xarakter xususiyatidagi shaxslarda adolatga intilish va qasos olishga moyillik yorqin 
ifodalangan bo’lib, bu xarakter aktsentuatsiyasiga ega bo’lgan shaxslarda diniy 
aqidaparastlikning yuzaga kelishi boshqa turlaridan ko’ra xavfli hisoblanadi. Bu kabi 
insonlardan jamiyat uchun turli tahdidlarni keltirib chiqarishi mumkin. Rus diniy va 
siyosiy faylasufi Nikolay Aleksandrovich Berdyaev (1874–1948) o’zining 1937 yili 
―Russkie zapiski‖ jurnalida chop qilingan ―Aqidaparastlik, ortodoksiya va haqiqat 
haqida‖ nomli maqolasida diniy aqidaparastlikka tanqidiy fikrlarini bildirib o’tadi. U 
―aqidaparastilik‖ so’ziga sinonim sifatida ―murosasizlik‖ nisbiy ma’noda rashkchi 
ma’nosini keltiradi. Uning fikricha aqidaparast shaxs xuddi rashkchi bir insondek 
barcha yerda xiyonat va sotqinlikni ko’radi. Bunday shaxslar o’ta shubha va 
gumonlarga beriluvchan bo’lib, go’yoki hamma yerda uning e’tiqodiga nisbatan fitna 
uyushtirilayotgandek tuyuladi. Berdyaev diniy aqidaparastlikning ziddiyatli 
xususiyatlariga ishora qilib quyidagi fikrlarni keltirib o’tadi: ―Aqidaparast shaxs 
doimo o’zining qandaydir taqib ostida deb xis qiladi, atrofda uni shaytonning turli 

---