Жаxон географияси маърузалар

Mavzu: Texnika ekinlari va boshqa qishloq xo’jalik ekinlari. 
Texnika ekinlari-sanoatning turli tarmoqlari uchun xom-ashyo beradigan qishloq 
xo’jaligi o’simliklaridir.Qanday mahsulot olinishiga qarab ular bir necha guruhlarga 
bo’linadi: 
1.Kraxmalli ekinlar-kartoshka,batat. 
2.Qandli ekinlar-shakarqamish,qand lavlagi. 

---

57 
3.Moyliekinlar: 
kungaboqar,eryong’oq,soya,kanakunjut,kunjut,zig’ir,gorchisa,zaytun,tung 
(tung 
daraxti janubda o’sadi,undan metallarni korroziyadan,yog’ochni esa chirishdan 
saqlaydigan lak tayyorlanadi). 
4.Efir 
moyli 
ekinlar-(yalpiz,geran,atirgul,lavanda,koriandr) 
konditer 
va 
parfyumeriyada ishlatilinadi. 
5.Tolali o’simliklar-g’o’za,uzun tolali zig’ir,jut,kanop,sizal. 
6.Dorivoro’simliklar-
kiyiko’t,isiriq,chakanda,zubturum,marmarak,na’matak,aloe,jenshen. 
7.Oshlovchi (taran). 
8.Narkotik (nasha,ko’knori). 
9.Bo’yoq beruvchi. 
Tolali ekinlarda paxta katta ahamiyatga ega.Jahonda har yili 15-16 mln.t. paxta 
tolasi ishlab chiqariladi.Paxta qimmatbaho,lekin vegetasiyasi uzoq davom etadi.Paxta 
quyosh nuri va suvni ko’p talab etadi.Paxta ekiladigan yerlar maydoni va paxta hosili 
jihatidan Osiyo mamlakatlari 1-o’rinda turadi.2-o’rinda Amerika mamlakatlari,3-
Afrika mamlakatlari turadi. 
Paxta tolasi yetishtirish bo’yicha yetakchi davlatlar: 
1.Xitoy (4,2mln.t.y.) 4.Pokiston 
2.AQSH 5.O’zbekiston 
3.Hindiston
Asosiy eksportchilar-AQSH,O’zbekiston,Braziliya. 
Importchilar-Horijiy Yevropa,Yaponiya,Rossiya. 
Tolali zig’ir-tuproqda va havoda namni ko’p bo’lishini,o’rtacha issiqlik va 
tuproqni o’g’itlashni talab qiladi.Beda bilan almashlab ekilsa yaxshi hosil 
beradi.Zig’ir 
asosan 
Xitoy, 
Rossiya,Belorussiya,Boltiqbo’yi,Polsha,Fransiyada 
ekiladi. 
Sizal asosan Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida ekiladi.Kam eksport 
qilinadi. 
Jut asosan Bengal qo’ltig’i bo’yida etishtiriladi.Jahonda jutning asosiy qismini 
Bangladesh beradi. 
Tabiiy kauchuk asosan to’qimalarida tabiiy kauchuk olish uchun ishlatiladigan 
sutshira-lateks ko’p bo’lgan o’simliklardan olinadi.Tabiiy kauchuk-geveya,tovsag’iz 
(Qozog’iston),gvayula kabi o’simliklardan olinadi.Tabiiy kauchukning asosiy qismini 
(85%) 
Janub-Sharqiy 
Osiyo 
mamlakatlari,ko’proq 
Malayziya,Indoneziya,Tailand,keyingi o’rinda Braziliya beradi. 
Tabiiy kauchukni dunyo bo’yicha yalpi hosilini 46%ini Malayziya, 23%ini 
Indoneziya beradi. 
Asosiy eksportchilar ham shular. 
Importchilar: Yaponiya,AQSH,Horijiy Yevropa.