Жаxон географияси маърузалар

Mavzu: Dunyoning chuchuk suv resurslari. 
Dunyo bo’yicha gidrosferaning umumiy hajmi 1,4mlrd km
3
bo’lib, uning 96,5%i 
dunyo okeaniga, 3,5%i quruqlikdagi suvlarga to’g’ri keladi. SHundan 2,5%ini 
chuchuk suvlar tashkil etadi. Uning asosiy qismi Antarktida, Arktika,Grenlandiya va 
tog’ muzliklari shaklida jamlanib qo’yilgan bo’lib, hozircha amalda ulardan to’liq 
foydalanib bo’lmaydi. Dunyo bo’yicha chuchuk suvning umumiy zapasi 35mln km
3
bo’lib, uning 24 mln km
3
i qoplama va tog’ muzliklariga to’g’ri keladi.98,5%-
qoplama, 1,5%-tog’ muzliklari.
Muammo 
shundaki, 
insoniyatning 
chuchuk 
suvga 
bo’lgan 
ehtiyojini 
ta’minlaydigan asosiy manba daryolar suvi bo’lib, ularning yillik suv oqimi 47000 
km
3
ga teng.Daryo suvlarining 47,3%i Janubiy Amerikaga, 26,7%i Osiyoga, 12%i 
Shimoliy Amerikaga, 9,2%i Afrikaga, 3,7%i Evropaga, 1,1%i Avstraliyaga to’g’ri 
keladi.Bu miqdor unchalik ko’p emas, buning ustiga uning yarmidan foydalanish 

---

15 
imkoni bor xolos.Qishloq xo’jaligida ishlatilgan suv, ayniqsa, obikor dehqonchilikda 
qaytib o’rniga kelmaydi.Bu holat chuchuk suv tanqisligi xavfini vujudga keltiradi. 
Yer yuzasida chuchuk suv juda notekis taqsimlangan.Ekvatorial mintaqada va 
mo’’tadil mintaqaning shimoliy qismida chuchuk suv etarli va hatto ortiqcha.Bu 
joylarda: Kongo,Zair,Gabon (aholi jon boshiga yiliga120ming km
3
), Kanada 
(115ming km
3
), Norvegiya (100 ming km
3
), Braziliya (48 ming km
3
), Kolumbiya, 
Venesuela, Peru, Boliviya, Yangi Zelandiya (125 ming km
3
), Rossiya (28 ming km
3
) 
kabi davlatlar joylashgan.
Chuchuk suv bilan ta’minlanganlik darajasi o’rtacha bo’lgan mamlakatlarda aholi 
jon boshiga yiliga 5-25 ming km
3
suv to’g’ri keladi.Bunday holatga AQSH, Meksika, 
Argentina, Mozambik, Mavritaniya, Eron, Myanma, Shvesiya kabi davlatlar kiradi. 
Quruqlikning 1/3qismini tashkil etgan qurg’oqchil mintaqalarda suv tanqisligi 
juda keskin seziladi.Bu erlarda chuchuk suvga eng kambag’al mamlakatlar 
joylashgan.Ularda kishi boshiga 5000 km
3
dan ham kam suv to’g’ri keladi, ularda 
qishloq xo’jaligida faqat sun’iy sug’oribgina dehqonchilik qilinadi.Bunday 
mamlakatlarga: G’arbiy yarim shardan birorta mamlakat kirmaydi, Jazoir, Liviya, 
Misr, Sudan, Efiopiya, Chad, Arabiston yarim oroli mamlakatlari, O’rta Osiyo 
respublikalari (Qirg’iziston va Tojikistondan tashqari), Yaqin Sharq, Kichik Osiyo, 
Afg’oniston, Pokiston kiradi. 
Chuchuk suv bilan ta’minlanganlik darajasida suvning miqdorigina emas, uning 
sifati ham hisobga olinadi.Dunyo aholisining1/3qismi, ya’ni asosan rivojlanayotgan 
mamlakatlarning aholisi sifatsiz suvdan foydalanadi.Shuning uchun ularda turli 
kasalliklar ko’p tarqalgan va o’lim ko’p uchraydi. 
Insoniyatning suv muammosini echishning bir necha yo’llari mavjud.Bu 
yo’llardan asosiysi ishlab chiqarish jarayonlarining suvga bo’lgan talabini 
kamaytirish va suv isrofgarligini kamaytirishdir.Shuningdek daryolar oqimini tartibga 
solish uchun suv omborlarini qurish.Jahonda hammasi bo’lib umumiy suv hajmi 
6,5ming km
3
bo’lgan 40000dan ortiq suv omborlari buyod etilgan.Bulardagi suv bir 
vaqtning o’zida er yuzidagi barcha daryolar suvidan 3,5marta ko’p.Bu suv 
omborlarining umumiy maydoni 400000km
2
bo’lib, Azov dengizidan 10barobar 
katta.Eng katta suv omborlar: Bratsk, Buxtarma, Tuyamo’yin, Nosir. 
Jahondagi eng yirik ya’ni suv hajmi 100 mlrd m
3
dan ortiq bo’lgan suv omborlari: 
1. Bratsk (169 mlrd m
3
Rossiya Angara daryosi) 
2. Nosir yoki Asuan (Misr. Nil daryosi ) 
3. Viktoriya (Uganda) 
4. Kariba (Zambiya, Zimbabve. Zambezi daryosi) 
5. Volta (Gana. Volta daryosi) 
6. Guri (Venesuela. Orinoko daryosi). 
AQSH, Meksika, Kanada, Avstraliya, Misr, Xitoy, Hindiston va MDHga kirgan 
mamlakatlarda suvni hududlarda qayta taqsimlash ishlari amalga oshirilgan va 
loyihalashtirilyapti.Fors ko’rfazi, O’rta dengiz bo’yi, Karib dengizi orollarida, 
AQSHning janubida, Yaponiyada, Turkmanistonda dengiz suvini chuchitish amalga 
oshirilmoqda.Dunyo bo’yicha Quvaytda suv eng ko’p chuchitilgan.Chuchuk suv 
jahon bozorida sotilyapti.Masalan: Niderlandiya chuchuk suvni Norvegiyadan, 
Saudiya Arabistoni Fillipindan, Gongkong Xitoydan, Singapur Malayziyadan 

---

16 
keltiradi.Grenlandiya va Antarktidadan Evropaga, Amazonkadan Afrikaga, Janubi-
g’arbiy Osiyoga esa aysberglarni keltirish loyihalari bor. 
Ma’lumki, daryolar suvidan elektr energiyasi olishda ham foydalaniladi.Jahonda 
foydalanishi mumkin bo’lgan gidroenergiya zahirasini 10trln kVt.soat deb olsak, 
shuni teng yarmi 6ta mamlakatga to’g’ri keladi.Ular: Xitoy, Rossiya, AQSH, Zair, 
Kanada, Braziliya. 
Hozirda 
jahon 
gidroenergiya 
zapasining 
faqat 
17%idangina 
foydalanilmoqda.MDHda esa 23%idan foydalanilmoqda.