Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí “Tastıyıqlayman” Túrkiy tiller fakulteti dekanı B. Davletov 2021-jıl «MÁmleketlik tilde is júrgiziw»

- K -
KATEGORIYa- [gr. kategoria –anıq, belgili, pikir, oy]
KIRILLICA-házirgi rus alfavitiniń tiykarı bolǵan eń dáslepki eski slavyan álipbesiniń biri.
KLASSIFIKACIYa –[fr. classification< lat. classis-razryad+ facere- bóliw, jiklew, bóleklerge bóliw].
KÓMEKShI SÓZLER – óz aldına turıp gáp aǵzası bola almaytuǵın hám tolıq mánili sózler arasındaǵı hár qıylı semantikalıq-sintaksislik qatnaslardı bildiriw ushın xızmet etetuǵın sózler: tirkewish, dánker, janapay.
KÓP NOQAT-qatara jaylasqan úsh noqat (...) túrindegi irkilis belgisi. Teksttiń úzilgenligin kórsetiw yamasa kelesi sózlerdiń mánisin ayrıqshalap kórsetiw hám t. b. ushın qollanıladı.
- Q -
QARATPALAR - olar adamlardı shaqırıw, buyrıq, soraw bergende ózine qaratıw, sonday-aq emotsional-ekspressivlik mánige iye kontekstlerde xoshametlew, maqtaw, jek kóriw, kek etiw sıyaqlı qatnaslardı hám sóylewshiniń tıńlawshıǵa degen kóz-qarasın bildiriw ushın da xızmet etedi. Leksika-semantikalıq jaqtan sóylewshiniń sózi qaratılǵan adam yamasa adamǵa qatnaslı sózler, janlı hám jansız predmetler, tábiyat qubılıslarınıń atamaların bildiretuǵın sózler. Mısallar:-Qaraqulaq, ne qılıp júrseń?-dedi Begis. (T.Qayıpbergenov).
- L -
LEKSEMA-[gr. lexis-sóylem birligi]-hár qanday sózdiń barlıq grammatikalıq formalarınıń jıyıntıǵı: bala, balaǵa, balalar, balalarda hám t.b.
LEKSIKA-[lat. lexikos-sóz]-tildiń sózlik quramı. 1. Belgili bir tildiń yamasa dialekttiń quramındaǵı barlıq sózler. 2. Tildiń ayırım bir variantına tiyisli sózler jıynaǵı: áskeriy leksika, sharwashılıq leksikası hám t. b.
LEKSIKALÍQ MÁNI – sózdiń predmet yamasa qubılıslar haqqında dáslepki tiykarǵı mánisi.
- M -
MÁNI – sózdiń belgili bir túsinikti ańlatatuǵın mazmunı.
MORFEMA-[gr.morphe -forma]-sózdiń eń kishkene mánilik birligi, ol sesten keyin turatuǵın semantika-morfologiyalıq birlik. Tildiń eń kishi máni ańlatıwshı barlıq elementleri (segment, supersegment), grammatikalıq máni ańlatıw ushın jumasalatuǵın kómekshi sózler (dáneker, janapay, tirkewish, artikl) morfemalar qatarına jatadı. Morfemalar mánilik ózgesheligine qaray túbir morfema hám kómekshi morfema (affiksler) bolıp bólinedi. Sózler sıyaqlı morfemalar da monosemiya, polisemiya, omonimiya túrinde jumsaladı. Sózlerdi morfemalarǵa ajıratqanda morfemalar arasındaǵı semantikalıq baylanıstı esapqa alıw kerek. Mısalı: adamgershilik sózinde eki morfema bar, sebebi adamger, adamgershi degen sózler joq.