Jismoniy shaxslar
Yakka tartibdagi tadbirkor
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Yakka tartibdagi tadbirkor
- tadbirkorlik faoliyatini yuridik shaxs tashkil etmagan holda, mustaqil ravishda, xodimlarni yollash huquqisiz, o‗ziga mulk huquqi asosida tegishli bo‗lgan mol-mulk negizida, shuningdek, mol-mulkka egalik qilish va (yoki) undan foydalanishga yol qo‗yadigan o‗zga ashyoviy huquq asosida amalga oshiruvchi jismoniy shaxsdir 15 . Yakka tartibdagi tadbirkor O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda xodimlarni yollashga haqli 16 . Jismoniy shaxslar yuridik shaxs tashkil etmagan holda birgalikdagi tadbirkorlik faoliyatini oilaviy tadbirkorlik, oddiy shirkat va dehqon xo‗jaligi shakllarida amalga oshirishi mumkin. Jismoniy shaxslar yakka tartibdagi tadbirkorlar sifatida davlat ro‗yxatidan o‗tganidan keyingina birgalikdagi tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun tuziladigan oddiy shirkat shartnomasining taraflari bo‗lishi mumkin. Oilaviy tadbirkorlikning amalga oshirilishi, oddiy shirkat va dehqon xo‗jaligi tuzilishi, faoliyat ko‗rsatishi hamda faoliyatining tugatilishi bilan bog‗liq munosabatlar qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. 15 O‗zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi: Rasmiy nashr – O‗zbekiston Respublikasi Adliya vaziligi. -T.: Adolat, 2014 y 2-bob.18 modda 11-bet. 16 O‗zbekiston Respublikasining 2015 yil 20 avgustdagi ―O‗zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga xususiy mulkni, tadbirkorlik subyektlarini ishonchli himoya qilishni yanada kuchaytirishga, ularni jadal rivojlantirish yo‗lidagi to‗siqlarni bartaraf etishga qaratilgan o‗zgartish va qo‗shimchalarkiritish to‗g‗risida‖gi O‗RQ — №391- sonli Qonuni. 190 Hunarmandchilik faoliyatini amalga oshirayotgan yakka tartibdagi tadbirkorlar tovarlar tayyorlash (ishlar bajarish, xizmatlar ko‗rsatish) uchun ko‗pi bilan besh nafar shogirdni ularga tegishlicha haq to‗lagan holda jalb etishga haqlidir. Yuridik shaxs tashkil etmasdan oilaviy tadbirkorlikni va hunarmandchilik faoliyatini amalga oshirish tartibi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 29 iyuldagi 216-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik shaxs tashkil etmasdan oilaviy tadbirkorlikni va hunarmandchilik faoliyatini amalga oshirish tartibi to‗g‗risida»gi Nizomga ko‗ra belgilanadi. Тadbirkorlik faoliyati subyektlarini davlat ro‗yxatidan o‗tkazish tegishli davlat organi tomonidan ―bir darcha‖ prinsipi bo‗yicha va qoida tariqasida, xabardor qilish asosida, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‗yxatidan o‗tkazish O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 24 maydagi ―Tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‗yxatiga olish va hisobga qo‗yishning xabardor qilish tartibi to‗g‗risida‖gi PQ- 357-son qarori asosida ishlab chiqilgan Nizom bilan tartibga solinadi. Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 2 sentyabrdagi 413-sonli qarori bilan «Tijorat faoliyati uchun mo‗ljallangan tovarlarni olib keluvchi yuridik shaxs bo‗lmagan yakka tartibdagi tadbirkorlarni davlat ro‗yxatidan o‗tkazish, hisobga qo‗yish tartibi to‗g‗risida»gi Nizom tasdiqlangan. Unga ko‗ra, chetdan tovar olib keluvchi yakka tartibdagi tadbirkorni davlat ro‗yxatidan o‗tkazish, jismoniy shaxsning yashash joyidagi davlat soliq inspektsiyasida amalga oshiriladi. Davlat ro‗yxatidan o‗tmasdan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi jismoniy shaxslardan qat‘iy belgilangan soliqni undirish tartibi O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2013 yil 31 mayda 2463-son bilan ro‗yxatga olingan O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo‗mitasining 2013 yil 26 apreldagi 41-son, 2013-24-son qarori asosida ishlab chiqilgan ―Davlat ro‗yxatidan o‗tmasdan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi jismoniy shaxslardan qat‘iy belgilangan soliqni undirish tartibi to‗g‗risida‖gi Nizomda belgilangan. Yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyati nazorat qiluvchi organlar tomonidan ularning qonunchilikda belgilangan vakolatlari doirasida bir kun davomida rejadan tashqari qisqa muddatli, muqobil yoki nazorat tartibida tekshirishlar shaklida amalga oshirilishi mumkin. Istisno 191 tariqasida davlat soliq xizmati organlari tomonidan yakka tartibdagi tadbirkorlarning moliyaviy va tovar hujjatlarini tekshirish zarurati bo‗lgan hollarda, kameral nazorat natijasida aniqlangan soliq qonunchiligi buzilishi holatlari asosida, Kengash qarori bilan yakka tartibdagi tadbirkor faoliyatini bundan ko‗proq, lekin 5 ish kunidan oshmagan muddatda tekshirish o‗tkazish ko‗zda tutilishi mumkin. Yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyatini nazorat qilish O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2007 yil 3 sentyabrda 1712-son bilan ro‗yxatga olingan ―Nazorat qiluvchi organlar tomonidan yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyatini tekshirishlarni tashkillashtirish tartibito‗g‗risida‖gi Nizomga asosan tartibga solinadi. Mamlakatimizda iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, byudjet soliq siyosatini takomillashtirish, tadbirkorlik faoliyatini shu jumladan, oilaviy tadbirkorlikni soliqlar orqali rag‗batlantirish hamda ularga barcha qulay shart-sharoitlarni yaratish ustuvor maqsad va vazifa bo‗lib kelmoqda. Tadbirkorlik faoliyatini yuritish va soliqqa tortishning huquqiy asoslari quyidagilar tashkil etadi: - O‗zbekiston Respublikasining 2012 yil 2 mayda yangi taxrir ostida tasdiqlangan ―Тadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‗g‗risida‖gi Qonuni; - O‗zbekiston Respublikasining 2012 yil 26 apreldagi ―Oilaviy tadbirkorlik to‗g‗risida‖ Qonuni; - O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011 yil 7 yanvardagi ―Хususiy tadbirkorlar yuridik shaxs tashkil etmasdan shug‗ullanishi mumkin bo‗lgan faoliyat turlari ro‗yxatini tasdiqlash to‗g‗risida‖gi 6-sonli Qarori; - O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 20 avgustdagi ―Тadbirkorlik faoliyatini tashkil etish uchun ro‗yxatdan o‗tkazish tartibotlari tizimini tubdan takomillashtirish to‗g‗risida‖gi 357-sonli Qarori; - O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 24 maydagi ―Тadbirkorlik subyektlarini davlat ro‗yxatiga olish va hisobga qo‗yishning xabardor qilish tartibini joriy etish to‗g‗risida‖gi 357-sonli Qarori; - O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 2 sentabrdagi ―Тijorat faoliyati uchun mo‗ljallangan tovarlarni olib keluvchi yuridik shaxs bo‗lmagan yakka tartibdagi tadbirkorlarni 192 davlat ro‗yxatidan o‗tkazish, hisobga qo‗yish tartibi to‗g‗risida‖gi 413- sonli Qarori; - O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 29 iyuldagi 216-sonli Qarori bilan tasdiqlangan «Yuridik shaxs tashkil etmasdan oilaviy tadbirkorlikni va hunarmandchilik faoliyatini amalga oshirish tartibi to‗g‗risida»gi Nizom; -O‗zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2007 yil 3 sentyabrda 1712-son bilan ro‗yxatga olingan ―Nazorat qiluvchi organ- lar tomonidan yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyatini tekshirishlarni tashkillashtirish tartibito‗g‗risida‖gi Nizom; -Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 31 iyuldagi ―Xususiy tadbirkorlar tomonidan xodimlarni yollagan holda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish tartibi toʻgʻrisidagi nizomni tasdiqlash haqida‖gi 219-sonli Qarori; - Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 5 oktyabrdagi ―Tadbirkorlik faoliyatining jadal rivojlanishini ta‘minlashga, xususiy mulkni har tomonlama himoya qilishga va ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga doir qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi PF-4848-sonli Farmoni; - Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 27 dekabrdagi ―O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 25 avgustdagi «Byurokratik to‗siqlarni bartaraf etish va tadbirkorlik faoliyati erkinligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi PQ-1604- sonli qaroriga o‗zgartishlar kiritish to‗g‗risida‖gi PQ-2700-sonli Qarori; - Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 17 martdagi ―Qoraqalpog‗iston Respublikasi va Xorazm viloyatida tadbirkorlik faoliyatini olib borish uchun qo‗shimcha qulay sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi PQ-2843-sonli Qarori; - Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 5 iyundagi ―Jizzax viloyatida aholini tadbirkorlik faoliyatiga keng jalb etish hamda tadbirkorlik subyektlarini har tomonlama qo‗llab- quvvatlashga doir qo‗shimcha chora tadbirlar to‗g‗risida‖gi VMQ-351- sonli Qarori; - Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 19 iyundagi ―Biznesning qonuniy manfaatlari davlat tomonidan muhofaza qilinishi va tadbirkorlik faoliyatini yanada rivojlantirish tizimini tubdan 193 takomillashtirishga doir chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi PF-5087-sonli Farmoni; - Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 8 sentyabrdagi ―O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishni qo‗llab-quvvatlash davlat jamg‗armasi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi VMQ-704-sonli Qarori; - O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo‗mitasining 2018 yil 7 martdagi ―Davlat ro‗yxatidan o‗tmasdan tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiruvchi jismoniy shaxslardan qat‘iy belgilangan soliqni undirish tartibi to‗g‗risidagi nizomga o‗zgartirishlar kiritish haqida‖gi 53 va 25-son Qarori; - Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 27 iyuldagi ―Tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi PF-5490-sonli Farmoni va boshqalar. Tadbirkorlikning mohiyati quyidagilar orqali yanada oydinlashadi: Birinchidan, tadbirkorlikning subyekti kim bo‗lishi mumkin. O‗zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va O‗zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to‗g‗risidagi Qonuniga muvofiq balog‗at yoshiga etgan har bir fuqaro o‗z mulki asosida yoki mulk egasining vakolati asosida o‗z ixtiyor etgan Qonunga zid bo‗lmagan faoliyat turi bilan shug‗ullanishi mumkin. Ikkinchidan, yuqoridagi ta‘rifda tadbirkorlikning yana bir tomoni mazmuni ifoda etilgan bo‗lib, u mazmunan boy, xilma xil ko‗rinishiga ega. Tadbirkorlik faoliyatini tanlash, uni tashkil etish va rivojlantirish mohiyat jihatidan davlat, jamiyat ahamiyatiga molik ish bo‗lmasdan, balki erkin tanlanadigan faoliyatdir. Tadbirkorlik faoliyatining uch turi va unga mos ravishda tadbirkorlarning 3 guruhini alohida ko‗rsatish mumkin: 1) yangi tovar yoki xizmat loyihasini tashkil etish. Tadbirkor- likning bu turi bilan intellektual mulk egalari innovatsiya tadbirkorlari shug‗ullanadi. 2) tovar ishlab chiqarishni tashkil etish bilan shug‗ullanuvchi tadbirkorlar. 3) tovarni sotish, qayta sotish va tijorat ishlarini tashkil etish bilan shug‗ullanuvchi tadbirkorlar. Uchinchidan, maqsad jihatidan tadbirkorlikning ikki turini: 194 a) foyda olishni, iqtisodiy samaraga erishishni maqsad kilgan; b) ijtimoiy samaraga (masalan, tabiat muhofazasi, yosh avlod tarbiyasi, sog‗liqni saqlash) erishishni maqsad qilgan turlarini ajratish mumkin. Tadbirkorlarga xos xususiyatlar quyidagilardan iborat: 1. Shug‗ullanayotgan soha bo‗yicha ilm, bilimga egaligi. 2. Tavakkalchilikka asoslangan qarorlar qabul qilish buyicha tashabbuskorlik qobiliyati. 3. Iqtisodiy jarayonlarni chuqur fikrlay olish. 4. Qonunlarga itoatkorligi. 5. Innovatsiyachilikning faolligi. 6. Maqsad sari intiluvchanlik. 7. Tashkilotchilik. 8. Tejamkor bo‗lishi. 9. O‗z so‗zining ustidan chiqish. 10. Ruxiy poklik va xalolligi. 11. O‗z jamoasi uchun kurashuvchanlik. Tadbirkorlik faoliyatining ayrim turlarini amalga oshiruvchi yuridik va jismoniy shaxslar uchun qat‘iy belgilangan soliq O‗zbekis- ton Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 26 dekabrdagi ―Asosiy makroiqtisodiy ko‗rsatkichlar prognozi va 2001 yilga bo‗lgan O‗zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti parametrlari to‗g‗risida‖gi 500-son qarori va boshqa qonun hujjatlariga binoan 2001 yil 1 yanvardan boshlab joriy etildi. Ushbu soliq umumdavlat soliqlari tarkibiga kirib, respublika byud- jetining daromad manbalaridan biri hisoblanadi. Tadbirkorlik faoliya- tining ayrim turlarini amalga oshiruvchi yuridik va jismoniy shaxslar uchun qat‘iy belgilangan soliqning davlat byudjeti daromadlaridagi salmog‗i 2004-2006 yillarda 1.4 foizni tashkil etgan bo‗lsa, 2012 yilda 1.1 foiz bo‗lgan. 2018 yilgi davlat byudjeti parametrlari bo‗yicha ushbu soliq davlat byudjeti daromadlarining 1.7 foizini, to‗g‗ri soliqlardagi salmog‗i esa 8,4 foizni tashkil etmoqda (5.1-rasm). O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 26 dekabrdagi ―O‗zbekiston Respublikasining 2019 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‗rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari hamda 2020- 2021 yillarga byudjet mo‗ljallari to‗g‗risida»gi PQ-4086-son qaroriga asosan ushbu soliqdan tushumlar mahalliy byudjetlarning Davlat 195 byudjetidagi ulushini ko‗paytirish maqsadida to‗liq miqdorda mahalliy byudjetlar daromadiga o‗tkazilmoqda. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|