Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

Shahzod MAVLONOV,
Shahrisabz davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi
O‘QUVCHILARNI TABIIY-IQTISODIY MANBALARDAN 
OQILONA FOYDALANISHGA O‘RGATISHDA 
PEDAGOGIK TA’LIM TEXNOLOGIYALARIDAN 
FOYDALANISH
Annotatsiya
B
ugungi kunda ta’limga berilgan imkon, kelajakka berilgan imkoniyat tamoyil
-
lari asosida izchillik bilan davom etmoqda. Rivojlangan mamlakatlar tajribasi 
asosida ta’lim berish jarayonlarida zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foy
-
dalanish, raqobatbardosh kadrlar zaxirasini yaratish bugungi kunning bosh masalasi 
hisoblanadi. Eng birinchi navbatda,
 
pedagogik ta’lim texnologiyalari
 
nima ekanligi va 
uning mazmun mohiyati
 
haqida tushunchalarga ega bo‘lishimiz kerak bo‘ladi. “Peda
-
gogik texnologiya – bu ta’lim va tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik texnologi
-
yalarni qoʻllash, texnologik yondashuv asosida ta’lim va tarbiya jarayonining samara
-
dorligini oshirish muammolarini oʻrganadi”
1
. Bir qancha olimlar qatorida Golbrayt ham 
ta’lim texnologiyalari haqida o‘zining qarashlarini bayon etgan. Ta’lim texnologiyasi bu 
ilmiy va boshqa bilimlarning amaliy masalalarni hal etishda tizimli ravishda qo‘llashdan 
iborat, degan iborasini zamonaviy texnologiyalar orqali chambarchas bog’liq ekanligini 
anglab yetishimiz mumkin bo‘ladi.
Boshlang’ich sinfda ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalar orqali o‘quvchilar
-
ning o‘qish motivini rivojlantirish va o‘rgatishda zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan 
foydalanish katta ahamiyatga ega.
 
Ta’lim berish jarayonlarida pedagogik texnologi
-
ya tushunchasidan pedagogik amaliyotda faol foydalanilmoqda. Bundan ko‘zlangan 
asosiy maqsad, o‘rganilgan bilimlarni amalyotda qo‘llash orqali mustahkamlashdan 
iboratdir.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar, ta’limning innovatsion shakllari 
va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llash kundan-kunga ortib bormoqda. 
Pedagogik ta’lim texnologiyalardan foydalanish esa, ularni egallayotgan bilimlarini o‘z
-
lari mustahkamlash, qidirib topish, mustaqil o‘rganish, fikrlash, tahlil qilish, amalyotga 
1
https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pedagogik_texnologiya&variant=uz-latn

---

87
qo‘llash orqali yakuniy xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishga o‘rgatadi. 
Xalqaro YUNESKO tashkiloti tomonidan pedagogik texnologiya tushunchasiga 
quyidagicha ta’rif berilgan ‘‘Pedagogik texnologiya – ta’lim shakllarini maqbullashtirish 
uchun inson va texnik resurslarni hamda ularning o‘zaro ta’sirini e’tiborga olgan hol
-
da, o‘qitish va bilimlarni o‘zlashtirish jarayonini yaratish, qo‘llash va aniqlashning tizi
-
miy uslubidir’’. Bundan ko‘rinib turibdiki, eng birinchi navbatda inson omili yordamida 
texnik resurslardan samarali foydalangan holda o‘qitishda zamonaviy texnologiyalarni 
qo‘llash eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. 
Boshlahg‘ich ta’limda o‘qitishning pedagogik texnologiyalaridan foydalanish
 
me-
todlarini qo‘llashdan asosiy maqsad, o‘qituvchilar va o‘quvchilar faoliyati izchilligini 
ta`minlash, ta’lim samaradorligini oshirish hamda mantiqiy fikrlash doiralarini kengay
-
tirish bilan birga ularni darslarda o‘rganganlarini hayot bilan bog‘lashga, qiziqishlarini 
oshirishga yordam beradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida dars jarayonlarini tashkil 
qilishda ‘‘Pedagogik ta’lim texnologiyalari’’ ni dars mashg’ulotlarini o‘rganish bo‘yicha 
o‘qituvchilarning oldiga qo‘yilgan muammoni mustaqil yecha oladigan va amalyotga
xizmat qiladigan interfaol metodlar ko‘zda tutiladi. Oʻquvchilarga taʼlim-tarbiya be
-
rishda zamonaviy, ilgʻor pedagogik texnologiyalarning oʻrni va ahamiyati beqiyosdir. 
Taʼlimda zamonaviy ilgʻor pedagogik texnologiyalar taʼlim jarayonining unumdorligini 
oshiradi, oʻquvchilarning mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi. Zamonaviy ilgʻor 
pedagogik texnologiyalar, birinchidan, oʻquvchilarni bilim, koʻnikma va malakasini oshi
-
rishga imkoniyat yaratsa, ikkinchidan, oʻqituvchining ham professional oʻsishiga, maʼ
-
naviy rivojlanishiga yordam beradi, uchinchidan, o‘rganilgan bilimlar mustahkamlana
-
di, amalyotga joriy qilish ko‘nikmalari shakllanadi. 
Sifatli ta’limning kafolatlanganlik natijasi o‘quv jarayonidagi samaradorlikni va 
maqsadga erishishni belgilaydi. Bundan ko‘rinib turibdiki, ta’lim jarayonlarida natija
-
dorlikka erishish uchun sifatli talimda zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish-
ni qo‘llash yuqori samaradorlikka olib keladi. Boshlang’ich sinf o‘quvchilarni bilim va 
ko‘nikmalarini shakillantirish jarayonlarida tarbiya bilan birga hayotiy muhitga moslas
-
htirish ham muhim ahamiyatga egadir. Tabiiy muhit bilan bilim ko‘nikmalar hosil qila
-
yotgan o‘quvchi, albatda ijtimoiy muhitga ham moslashadi. Biz ilmiy bilmlar bilan bir 
qatorda hayot bilan bog’langan ilm fanni ham o‘quvchilarga boshlang’ich sinifligidanoq 
o‘rgatib borsak, maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Pedagogik ta’lim texnologiyalarini dars jarayonlarida qo‘llash tahlil qilishga, indivi
-
duallashtirishga, o‘quv jarayonining masofali va o‘zgaruvchanligiga, o‘quvchilarlarning 
harakatchanligiga qaratilgan. Ta’lim texnologiyasi – bu o‘quv jarayonini tashkil qilish, 
amalga oshirish, baholash, kuzatish va keyinchalik takrorlashning qo‘llanilishi mak
-
tab o‘quvchilarida tabiiy-iqtisodiy manbalardan oqilona foydalanishning mukammal 
tushunchalarini shakillantirish, nazariy bilimlarini chuqur o‘zlashtirishlarida qaratilgan. 
Pedagogik texnologiyalarni o‘quv jarayonlarida qo‘llashning asossiy vazifalaridan biri 
bu hissiy qulay muhitda o‘quvchilarning faol ko‘p bosqichli faoliyati jarayonida fan va 
o‘quv bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish, o‘rganish uchun ijobiy mo
-
tivatsiyani rivojlantirish imkonini beradi. 
Pedagogik texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashning bir qancha asosiy vazi
-
falarini quyidagilar orqali ko‘rib chiqamiz:
 
o‘quv jarayonida pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish ko‘nik
-
malarini bilish;
 
texnik vositalar va ta’lim vositalaridan foydalanish usullarini dars jarayonlarida 

---

88
“XALQ TA’LIMI”
ilmiy-metodik jurnali. 2023. № 2. www.pubedu.uz
qo‘llay olish;
 
o`quvchilarning fikrlashlari va bir-birlari bilan fikr almashishlari uchun zamona
-
viy ta’lim texnologiyalari haqida tushunchaga ega bo‘lishi; 
 
darsning samaradorligini oshirish uchun pedagogik texnologiyalardan
sama-
rali foydalanish va mashg’ulotlardan foydalanishni o‘zlashtirish;
 
pedagogik mehnat samaradorligini tahlil qilish usullarini bilish va o‘zini o‘zi 
baholay bilish;
 
bolalarni o‘zlarining izlanishlari, ijodkorligi, tashabbusi va aniq harakatlari 
orqali o‘qitish; 
 
o‘quv jarayonlarida foydalanish uchun innovatsion multimediya materiallarini 
yaratish.
Ilmiy izlanishlar natijasida boshlang’ich sinf o‘quvchilarining bilim ko‘nikmalarini 
oshirishda zamonaviy pedagogik ta’lim texnologiyalari orqali tabiiy-iqtisodiy manba
-
lardan oqilona foydalanishning eng muhim vazifalarini, jumladan, tabiiy manbalar, 
iqtisodiy manbalar haqida dastlabki bilim va ko‘nikmalarni turli xildagi videodarslar, 
orqali tushuntirishimiz kerak bo‘ladi. Kelajakdagi oldini olish mumkin bo‘lgan iqtisodiy 
inqirozlar, ekologik muammolar haqida bolaga tassavvur paydo bo‘ladi. Maktab o‘quv
-
chilarida zamonaviy ta’lim texnologiyalar orqali tabiiy-iqtisodiy manbalar tushunchasi
-
ni boshlang’ich sinfligidanoq o‘quv jarayonlarda interfaol usullar orqali o‘rgatilganda, 
o‘quvchilar asosiy tushunchlar orqali tasavvurga ega bo‘ladilar. Tabiiy-iqtisodiy man
-
balarimizni asrab avaylashimiz haqida tasavvurga ega bo‘lgan o‘quvchi yoshligidanoq 
tarbiya asosida ulg’ayadi. Bu esa, kelajakda ilm fanni, iqtisodiyotni rivojlanishiga olib 
keladi. Tabiiy-iqtisodiy manbalarning mohiyatini bilishimizda ehtiyojlarni qondirish 
uchun ishlab chiqarishga ishlatiladigan tabiiy va inson imkoniyatlarining barcha turla
-
ri hisoblanadi. Tabiiy iqtisodiy manbalar turli yo‘llar bilan shug‘ullanadilar. Manbalarni 
tabiiy holatda o‘rganish va manbalarni iqtisodiy jihatdan o‘rganishimiz kerak bo‘ladi. 
Zamonaviy ta’lim texnologiyalardan foydalangan holda tabiiy iqtisodiy manbalar
-
dan oqilona foydalanishga o‘rgatishda o‘quvchilar uchun darsning muhim jihatlaridan 
biri – bu bilim olishda shaxsiy qiziqish zarurligini tushunishidir
. 
Shunda boshlang‘ich 
sinf o‘quvchilarida nafaqat natijada, balki butun o‘quv jarayoni davomida o‘z kompe
-
tentsiyalarini his qilishlari mumkin. Shuning uchun zamonaviy dars maxsus tashkil etil
-
gan mashg‘ulotlar va bilim va ko‘nikmalar orqali oddiy shaxslararo, tabiiy muhitlararo 
aloqalar uyg‘unligida o‘tilishi kerak, deb hisoblaymiz. 
Xulosa o‘rnida shu e’tirof etish mumkinki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida tabi
-
iy-iqtisodiy manbaalardan oqilona foydalanish ko‘nikmasini shakillantirishimiz orqali,
 
o‘rgatishda zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish, ijodiy faolayatni rivojlan
-
tirishda o‘quvchilarning yosh xususuyatlarini e’tiborga olish, ta’limni samarali tashkil 
etishda darslarni rivojlangan mamlakatlar ta’limi tajribasi asosida noananaviy tarzda 
o‘tkazish, darslarda innovatsion metodlardan foydalanish, har tomonlama bilimli yosh
-
larni tayyorlashimiz imkoniyatlarini yaratib beradi.