Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

Key words. 
Patriotism, education, patriotic education, physical education, professional 
training, teacher training.
Telman ACHILOV, 
Chirchiq davlat pedagogika universiteti, Sport va chaqiriqqacha harbiy ta’lim fakulteti, 
“Jismoniy madaniyat nazariyasi” kafedrasi dotsenti
O‘QUVCHILARINI VATANPARVARLIK RUHIDA 
TARBIYALASH VA TAYYORLASH MODELI
(Jismoniy tarbiya fani misolida)
 
Annotatsiya
O‘
zbekiston jamiyatida sodir bo‘layotgan dinamik butun jahon integratsi
-
yasi va millatning shakllanishi yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiya
-
lash, O‘zbekiston mustaqilligi va hududiy yaxlitligini himoya qilish bo‘yi
-
cha konstitutsiyaviy burchlarini bajarishga ijobiy munosabatni shakllantirish zarurligini 
keltirib chiqardi. Butun jamiyatimizning taqdiri yoshlarning fuqarolik va vatanparvarlik 
pozitsiyasi va tarbiyasiga, ularning faol fuqarolik va siyosiy pozitsiyasiga, axloqiy va 
ma’naviy qadriyatlariga bog’liq. Mamlakatimizda yoshlarni tarbiyalash konsepsiyasini 
ishlab chiqishda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoq
-
da. Shunday qilib, o‘zbek xalqining ma’naviy, milliy-madaniy holatini tiklash zarurati, 
har bir fuqaroning milliy ongni shakllantirishga bo‘lgan ehtiyojini qondirish va o‘zbek 
yoshlarini vatanparvarlik ruhida tarbiyalash uchun sharoit yaratish g’oyasi amalga 
oshiriladi.
“Vatanparvarlik” tushunchasi milliy g’urur va Vatanga muhabbat, uni himoya qi
-
JISMONIY TARBIYA VA SPORT

---

103
lishga tayyorlik sifatida qat’iy qabul qilinadi. Keng ma’noda vatanparvarlik insonning 
axloqiy va ma’naviy fazilati, mafkuraviy xususiyati, uning yashashining axloqiy tamoyili 
sifatida qaraladi. Vatanparvarlikni o‘rgatish haqiqatan ham muhim rol o‘ynashi mumkin 
va bu vatanparvarlikni fuqarolik fazilati deb qarash yoki qaramasligidan va maktablar
-
da vatanparvarlikni targ’ib qilishdan maqsad qonuniymi yoki yo‘qligidan qat’i nazar, 
haqiqatdir.
Bo‘lajak jismoniy tarbiya o‘qituvchisini o‘rta maktab o‘quvchilarini vatanparvarlik 
ruhida tarbiyalash uchun tayyorlash natijasi uning yuqorida aytib o‘tilgan faoliyatga 
tayyorligidir. Biz bu tushunchani murakkab birlik, shaxsning ajralmas xususiyati, yosh
-
larni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga ijobiy turtki bo‘lgan bo‘lajak mutaxassisning 
o‘rta maktab o‘quvchilari bilan vatanparvarlik-tarbiyaviy faoliyatiga nazariy va amaliy 
tayyorgarligi natijasi sifatida qaraymiz. Ushbu jarayonni takomillashtirish maqsadida 
biz model ishlab chiqdik va bo‘lajak jismoniy tarbiya o‘qituvchilarining o‘rta maktab 
o‘quvchilarini vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga tayyorligini shakllantirish jarayonini 
sinovdan o‘tkazdik.
Bo‘lajak o‘qituvchilarning umumta’lim maktablari o‘quvchilarini vatanparvarlik 
ruhida tarbiyalashga tayyorgarligini shakllantirish jarayoni samaradorligi nazorat (68 
nafar o‘quvchi) va eksperimental (66 nafar o‘quvchi) guruhlarida kasbiy tayyorgarlik 
darajalarini taqqoslash yo‘li bilan o‘rganildi. Talabalarning kasbiy tayyorgarligining xu
-
susiyatlari belgilangan mezon va omillar asosida ajratildi. Ushbu omillarning sifat tahlili 
ham eksperimental, ham nazorat guruhlarida o‘tkazildi. Taqqoslash natijalari bo‘lajak 
jismoniy tarbiya o‘qituvchilarining o‘rta maktab o‘quvchilarini vatanparvarlik ruhida tar
-
biyalashga tayyorligini shakllantirish jarayonining ishlab chiqilgan modeli samaradorli
-
gini baholash imkonini berdi.
Bo‘lajak jismoniy tarbiya o‘qituvchisining o‘rta maktab o‘quvchilarini vatanparvar
-
lik tarbiyasiga tayyorlash tarkibiy qismlarining shakllanish darajasini tekshirish uchun 
ma’lum mezonlar asoslab berildi va ularning ko‘rsatkichlari aniqlandi: shaxsiy motivat
-
siya (ko‘rsatkichlar: kasbiy motivatsiya, kasbiy jihatdan muhim xususiyatlar – (qahra
-
monlik, fidoyilik, O‘zbekiston Konstitutsiyasi va uning qonunlariga rioya qilish, fuqarolik 
va ijtimoiy hayotda ishtirok etish, faol fuqarolik); mazmunga asoslangan (indekslar: 
kasbiy va psixologik-pedagogik bilimlar); faoliyatga asoslangan (ko‘rsatkichlar: o‘rta 
maktab o‘quvchilarini vatanparvarlik ruhida tarbiyalash ko‘nikmalari, ta’lim va sport 
tadbirlarini o‘tkazishdan manfaatdor bo‘lish va ommaviy tadbirlar) va ularning shaklla
-
nish darajalari (past, o‘rta, yuqori).
Pedagogik tadqiqotning maqsadi mutaxassislikni olishning yakuniy bosqichida 
bo‘lajak jismoniy tarbiya o‘qituvchisining o‘rta maktab o‘quvchilarini vatanparvarlik ru
-
hida tarbiyalashga tayyorlik darajasini aniqlash edi. Nazorat guruhi o‘quvchilarini o‘qi
-
tish standart metodlar bo‘yicha olib borildi, tajriba guruhi talabalarini o‘qitish pedagogik 
shart-sharoitlar va bo‘lajak jismoniy tarbiya o‘qituvchisining vatanparvarlik tarbiyasiga 
tayyorgarligini shakllantirish modelini o‘z ichiga oldi.