Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari-hozir.org
Turi va ko‘rinishiga ko‘ra qurilish tashkilotlarining asosiy vositalari
buxgalteriya hisobi, moliyaviy va statistika hisobotlarini tuzishda barcha xo‘jalik
yuritish sub’ektlari uchun umumbelgilangan guruhlarga ajratiladi. Ushbu guruhlar
hamda ularga kiruvchi asosiy vositalar bo‘lib, chunonchi, quyidagilar hisoblanadi:
yer va yer uchastkalari; bino va inshoatlar; mashina va uskunalar; ofis mebellari va
jihozlari; kompyuterlar; transport vositalari; ishchi xayvonlar; ko‘p yillik
o‘simliklar; boshqa asosiy vositalar.
Qurilish tashkilotlari asosiy vositalarini boshqa belgilari bo‘yicha ham
tasniflash mumkin. Chunonchi, soliq solishga munosabatiga ko‘ra ular mol-mulk
solig‘iga tortiladigan va mol-mulk solig‘iga tortilmaydigan asosiy vositalarga
ajratiladi. Amortizatsiya qilinishiga ko‘ra ular Soliq kodeksida belgilangan turli
me’yorlar bo‘yicha eskirishi hisoblanadigan va mos ravishda turli muddatlarda (5
yildan 20 yilgacha) xizmat ko‘rsatadigan asosiy vositalarga bo‘linadi.
Qurilish tashkilotlarida asosiy vositalar tarkibiga kiritilmaydi:
qiymatidan qat’iy nazar xizmat muddati bir yildan kam bo‘lgan buyumlar –
stol ustiga qo‘yiladigan kalkulyatorlar, yoritg‘ichlar, yozuv uskunalari,
taqvimnomalar;
vaqtinchalik foydalanish uchun qurilgan yo‘lkalar va boshqa moslamalar
(notitul inshoatlar).
Qurilish tashkilotlari o‘zlarining asosiy vositalari qiymatini 5-son BHMS
«Asosiy vositalar»da keltirilgan tartibda baholashlari, shuningdek joriy hisobda
ularni boshlang‘ich (tiklangan) qiymatida, buxgalteriya balansida esa qoldiq
qiymatida aks ettirishlari lozim.
Asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati ularni sotib olish baholari (o‘z
kuchi bilan qurish yoki ishlab chiqarish tannarxi) hamda barcha sotib olish, tashib
keltirish, rasmiylashtirish, o‘rnatish, ishga tushirishga doir qo‘shimcha
harajatlardan tashkil topadi. Boshlang‘ich qiymatni topish maxsus «Asosiy vosita
boshlang‘ich qiymatining hisob-kitobi»ni tuzish asosida amalga oshiriladi. Ushbu
hisob-kitobni quyidagi shaklda tuzish maqsadga muvofiq (2.2- jadval).
