K. Bünyadzadə
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Шеллинг Ф.В. Философия искусства, М., Мысль, 1999, с. 6.
- 79 - xaosunda onların rastlaşması və cəmiyyətin bütün qınaqlarına və maneələrinə sinə gərmələri lazımdır. Reallaşmamış sevgi gəncin «ünvan axtarışını» başqa səmtə yönəldir – ona Mütləq həqiqətdən daha kamil xəbər verə bilən bir «ünvana» – Allaha. Sührəvərdi yazır: «Şövq bacarıqlı zatları Nurlar Nuruna aparır. Ən tam şövq ali nura cəzb və ucalmaqla tamamlanır» . 1 Bəli, məhz bacarıqlı, yəni həyatın yalançı parıltılarından gözü qamaşmayan, dünya xaosunnda öz yolunu itirməyən, öz Sevgisini min bir sevgi arasında qoruyub saxlaya bilən insan eşqin ali zirvəsinə qalxa bilər. Gənci bütün varlığı ilə ehtiva edən, öz nurlu sonsuzluğunda əridib yox edən, çiyinlərindəki yükü yüngül- ləşdirən, gözəlləşdirən, içini müqəddəslik duyğusu ilə işıq- landıran İlahi eşq. Şellinqin dediyi kimi, «…ilahi sevginin şüaları düşür və mənəvi həyatın zərifliyə, ilahi gözəlliyə ülvi çevrilməsi baş verir». 2 Bu ali sevgi onların bütün varlığına elə hakim kəsilir ki, müraciət etdikləri hər bir obyektə, istər mürəkkəb olsun, istərsə də adi şeylərə məhz bu gözlə baxırlar. Maraqlıdır ki, bu işıqla baxanda, əslində insanların mürəkkəbləşdirdiyi bu hissi dünyanın bütün sadəliyi, adiliyi üzə çıxır. Və belə aydın olur ki, lap Ülvi deyən kimi, «bu «adilər» içərisində bircə şey mürəkkəbmiş: hər şeyin adi olması. Bəli, adi kənddə iki cür adamlar – adi yaxşılar və adi pislər yaşayarmış. Adi yaxşılar adi işlər görürmüşlər, tikib qururlarmış. Adi pislər də adi işlərlə məşğul olurmuş, söküb dağıdırmış». 3 1 Сцщрявярди Ш. Ады чяк. ясяр, с. 224. 2 Шеллинг Ф.В. Ады чяк. ясяр, с. 1007. 3 Бцнйадзадя Ц. Ады чяк. ясяр, с. 139. -80 - Belə güman etmək olar ki, öz ətrafında özünə həmdəm tapa bilməyən gənc məcbur olub ilahi aləmə üz tutur. Bir növ həyatdan küskün olan rahiblər, dərvişlər kimi. Lakin bu belə deyil. Kyerkoqor yazır: «İnsan nəfs və bədənin sintezi idi, eyni zamanda həm də müvəqətti və əbədinin də sintezidir». 1 Məhz özündə əbədiyyətin bir zərrəsini daşıması, ilahi aləmlə sıx əlaqədə olması və həmin aləmin işığında maddi dünyanın nöqsanlarını, yalan pərdələrini sezməsidir ki, gəncə imkan vermir bu cismani, hissi aləmdə özünə həmdəm tapsın. Yəni əsl Gözəlliyi görəni bu dünyanın keçici gözəllikləri ovutmur, tamamlaya bilmir. Axtardığını bu məh- dud dünyada tapa bilməyən üz tutur Allahın onun üçün açdığı aləmə: ya səslərin, ya sözlərin, ya da rənglərin harmoniyasına. Ən əsası isə bu aləmə keçid gəncə həm də fəlsəfənin, müdrikliyin qatlarını açır. Təsadüfi deyil ki, Şellinq fəlsəfəni «azad sevgi» 2 adlandırır və bildirir ki, «fəlsəfə qətiyyət tələb edir – qətiyyət isə həmişə hər hansı bir istiqamətdə son həddir, – fəlsəfənin təbiəti budur ki, təfəkkürün zirvəsinə yüksəlsin. Onun uçuşuna bilavasitə və ya dolayısı ilə mane olanda isə o, doğma vətəni, qayanın ucu əlçatmaz olan qəfəsdəki qartala dönür». 3 Belə məlum olur ki, gözəl hisslərdən doğan bu duyğu – sevgi təfəkkürün dərin qatlarına qədər aparır. Zahirdən batinə, bədəndən mən-ə qə- dər uzanan bu yolun əslində özü sevgi üzərində mövcuddur. Gəncin qarşısında açılan üfüqün genişliyinə bax! İlahi eşq və Fəlsəfənin ənginliyi! İdrakı və təfəkkürü ilə müqəd- 1 Кйеркегор С. Ады чяк. ясяр, с. 181. 2 Шеллинг Ф.В. Ады чяк. ясяр, с. 1316. 3 Йеня орада, с. 1317. - 81 - dəsliyin zirvəsinə yüksəlmək imkanı! Bu üfüqlərin fəthinin nəticəsidir ki, Motsartın musiqisi sadəcə bir not yığnağı deyil, illərdir, əsrlərdir insanı ilahi harmoniyaya qovuşduran bir sehrdir; Bethovenin doqquzuncu simfoniyası yalnız könülləri oxşamır, həm də düşündürür. Bu üfüqlərin fəthinin verdiyi qüdrətdir ki, Sührəvərdi Aristotelin fəlsəfəsini öz işraqilik fəlsəfəsi üçün bir postamentə döndərib üzərində möhtəşəm bir hikmət ucaltdı. Bu üfüqlərin fəthinin sirridir ki, Bayronun, Puşkinin, Lermontovun, Müşfiqin, Ülvinin qələmindən qopan zərrələr çirkab dolu, keşməkeşli illərin, ədəbi çiçəklənmələrin, tənəzzüllərin arasında öz parıltısını saxlayıb bərq vurmaqda davam edir. Qurani Kərimin ayələrindən birində deyildiyinə görə, «…Rəbbimin kəlamları üçün dənizlər mürəkkəb olsa və bir o qədər də üstünə gəlsə Rəbbimin kəlamları bitmədən onlar tü- kənər (Quran 18/109). Bir qüdsi hədisdə isə deyilir ki, «Mən gizli bir xəzinə idim, tanınmaq istədim və xəlqi yaratdım». Həllac onu Allahlıq iddiasına düşməkdə gü- nahlandıranlara deyir: «Xeyr, Rəblik iddia etmirəm. …Ya- zan Allahdır, Allahdan başqa yazanmı var? Mən və əl sadəcə alətik, başqa bir şey deyilik». 1 Əsrlər sonra bənzər bir «etirafı» Şellinq də edir: «Şəxsini yalnız şəxsi müalicə edə bilər və Allah insan olmalıdır ki, insan Allaha qayıtsın». 2 Bethoven də yazdıqlarının ona Allah tərəfindən diqtə edildiyini bildirir… Yaradan Özünü bütün gözəl vasitələrlə, bütün ülvi, müqəddəs üsullarla tanıdır və bunun üçün saf, 1 Хятиб Баьдади. Тарих, 14 жилддя, ж. 8, с. 127-128 (яряб дилиндя). 2 Шеллинг Ф.В. Ады чяк. ясяр, с. 991. -82 - təmiz ruhlar seçir və bəxş etdiyi dərin hikməti, ülviyyəti çatdırmaq üçün o ruhlara YARATMAQ qüdrəti verir. Şellinq deyir: «Məxluqda ilk başlanğıc vahidin öz-özünü yaratmaq cəhdidir və ya əsasın (təməlin) iradəsidir. İkinci başlanğıc sevginin iradəsidir ki, onun vasitəsilə təbiətə söz deyilir və onun vasitəsilə Allah özünü şəxsiyyət edir». 1 Bəli, məhz bu yaradanların yaratdıqları ilə insanlar Yaradanı tanı- yır, Onun gözəlliyinin, möhtəşəmliyinin şahidi olur. Beləliklə, həm bizim gənclərin eşqi, sevgisi haqqında düşüncələrimiz, həm də ümumiyyətlə gənclik fəlsəfəsi bitdi. Hər halda bizim qələmimizdən qopan kəlmələr bitdi. Yuxarı- da qeyd etmişdik ki, sevgini sona saxlamaqda bir məq- sədimiz var. Məqsədimiz hər şeyin ucunu sevgiyə, yəni gözəl ülvi bir sonsuzluğa bağlamaq idi. Sevgi bizim gənclərin əmanətini – missiyyasını nurlandırır, cazibəsini artırır, onun …ağırlığını azaldır, qara notlarının çoxluğunu gizlədir. Axı bütün dərin təfəkkürlərinə, müdrikliklərinə baxmayaraq, onlar gəncdir, buna ehtiyacları var! 1 Йеня орада, с.1008. |