K. Bünyadzadə

 
 
 
 
 
BəĢər tarixində soyqırım hadisəsi 
 
 
Allah Təala insanları eyni yaratsa da, onları müxtəlif 
xalqlara bölmüş, onları fərqli dillərdə danışdırmışdır. Fərq 
yalnız zahirə aid olsa da, bu fərqin törətdiyi fəsadlar çox 
güclü olmuş, hətta mənəviyyatı idarə edən və formalaşdıran 
amilə çevrilmişdir. 
Məqsədlərini, istifadə etdikləri taktikalarını nəzərə ala-
raq müharibələri bir neçə yerə bölmək olar: qoşun vasitəsi ilə 
aparılan və qurbanları, qanlı nəticələri olan silahlı 
qarşıdurmalar; öz mədəniyyətini məcburi şəkildə qəbul et-
dirməklə yerli mədəniyyəti sıxışdırıb aradan çıxardan, qan-
sız, qurbansız, lakin daha ağır nəticə ilə bitən istilalar. Bi-
rincilərə məlum tarixi müharibələri, ikincilərə isə nümunə 
olaraq Böyük Britaniyanın «üçüncü dünya dövlətlərində» 
apardığı məqsədyönlü «ingilisləşmə», Sovet İmperiyasının 
«ruslaşma» və s. bu kimi oxşar siyasətlərini aid etmək olar. 
Müharibələr çərçivəsində aparılan, lakin müharibə qa-
nunlarından kənara çıxan və tarixə soyqırım adı ilə daxil 
olan hər hansı bir «xalqı məhvetmə» prosesi də mövcuddur 
ki, insanlıq baxımından heç bir çərçivəyə sığmır, nə heyvan, 
nə bitki, nə də minerallar arasında müşahidə edilmir. 

---

- 113 -
Ensiklopedik məlumatlara görə, soyqırım (genosid) – 
(yunanca genos – tayfa, nəsil və latınca caedo – öldürürəm) 
əvvəla, «əhalinin ayrı-ayrı qruplarının irqi, milli və dini 
zəmində məhv edilməsi», ikincisi, «insanlıq əleyhinə ən 
dəhşətli cinayət» deməkdir.
1
İlk dəfə 1945-ci ildə Nürnberq məhkəmə prosesində 
«müəyyən irq və onun təbəqələrinin, xalqların məhv edilmə-
si məqsədi ilə işğal edilmiş bölgədə irqi və dini qrupların 
əvvəlcədən düşünülmüş və sistematik şəkildə məhv edil-
məsi»
2
kimi təqdim edilmişdir. 
1948-ci ilin 9 dekabr tarixində BMT-nin Baş Assam-
bleyası tərəfindən «Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması 
və ona görə cəzanın verilməsi haqqında»
3
konvensiyanın 
qəbul edilməsinə baxmayaraq, belə hadisələr bu gün də 
etnik, dini və irqi qrupların məhv edilməsi şəklində rast 
gəlinməkdədir.
Soyqırım bir termin olaraq XX əsrin ortalarında yaran-
sa da, bir cinayət kimi yalnız faşizmin İkinci Dünya mü-
haribəsi zamanı törətdiyi vəhşiliyin mühakiməsindən sonra 
qəbul edilsə də, onun tarixi daha dərindir. Onu da əlavə edək 
ki, soyqırımlar müharibələrə nisbətdə daha az sayda baş 
versə də, qurbanlarının sayına və törətdikləri qəddarlığın 
miqyasına görə müharibədən daha böyük və daha 
dəhşətlidirlər.
1
Электронная еврейская энциклопедия
www.eleven.co.il/letter/202
2
Геноцид. 
www.naiau.kiev.ua/tslc/pages/humanrigth/glossary/index_r_3.htm
 
3
Большая Советская Энциклопедия. 
www.dazzle.ru/antifascizm/genocide.shtml
 

---

-114 -
Soyqırım hadisəsi elmin müxtəlif sahələrində kifayət 
qədər öyrənilmiş və öyrənilməkdədir. Faktla bağlı biz də öz 
mülahizələrimizi bölüşmək qərarına gəldik.
Soyqırımların törənmə səbəblərini nəzərə alsaq, onları 
aşağıdakı şəkildə təsnifləşdirmək olar: 
1. Müharibə əməliyyatları nəticəsində vəhşiləşmiş əs-
gərlərin qarşısıalınmaz hərəkətlərinin «məntiqi davamı» 
olan soyqırım. Məsələn, Birləşmiş Ştatların Uzaq Şərqdəki 
hərbi əməliyyatlarını bu qəbildən olan soyqırımlardan hesab 
etmək olar (1965-75-ci illərdəki Vyetnam və ya İkinci Hind-
Çin müharibələri). Onu da qeyd etmək lazımdır ki, belə 
soyqırımlar bəzən müharibənin bir hissəsi kimi qəbul edilir. 
Təbii ki, belə olan halda, bu, həm hadisənin bir soyqırım 
kimi düzgün qiymət almamasının, həm də müəyyən xalqların 
haqlarının pozulmasının cəzasız qalmasına gətirib çıxarır. 
2. Müəyyən əraziləri ələ keçirmək və bu məqsədlə hə-