K. Bünyadzadə

qoparılıb bir maddi bədəndə fərdiləĢdirilmiĢ ilahi zərrə 
müəyyən bir cəmiyyət üçündür və burada kəĢf olun-
malıdır.

Dəryaya qatılmış bir damla yenidən damla halına 
gətirilir, üstəlik bu dəfə susuz bir qumluğa düşür. Eşidən, 
amma dinləməyən qulaqlar, baxan, amma görməyən gözlərə, 
danışan, amma həqiqət söyləməyən dillərə, döyünən, amma
duymayan ürəklərə sahib olan bir cəmiyyəti öz «Mən»ini 

Мараглы бир суал йараныр: юз вятянини тярк едиб эедян 
йарадыжы шяхслярин зярряси щансы жямиййят цчцн нязярдя 
тутулуб? Бялкя бу сябябдяндир ки, онлардан бязиляри 
йарадыжылыг цчцн даща эениш имканлар арзусу иля башга юл-
кяляря кючсяляр дя мянян итирдикляри тапдыгларындан чох олур?! 
Бязян ися яксиня, онлар мящз башга бир юлкядя юз мягсядляриня 
чатыб, жямиййятя бир хейир веря билирляр.

---

-110 -
dərk etmiş bir insan üçün susuz səhradan başqa nə 
adlandırmaq olar? Damla qurumamaq üçün, eyni zamanda, 
başqa damlaları qurumaqdan xilas etmək üçün özünə bənzər 
damlalar aramağa başlayır. Hər damlanın quruması bir 
«Mən»in ölümüdür, hər kəşf olunmamış ilahi zərrə bir 
«Mən»in ölümüdür. Damla böyük bir dəryanın damlası 
olduğunu bilə-bilə quruyur. Bəlkə də bu həqiqəti bütün 
çılpaqlığı ilə çatdırmaq çətin və dəhşət doğuran bir hiss 
olduğuna görə biz təşbihlərə üz tutmalı oluruq… Bəli, 
«Mən»in ölümü «Mən»ini tanıyan adamlara xasdır və ilk iki 
ölümdən daha dəhşətlidir: bu, öz ölümünü, öz məhvini qana-
qana yaşamaqdır.
Təsəvvüf fəlsəfəsinə görə, maddi dünya bir insanın – 
qütbün üzərində və ya çiyinlərində durur. Bunu başqa cür 
belə ifadə edə bilərik: dünya məhz həmin şəxsə səbəb möv-
cuddur. Bir az böyüdülmüş kimi səslənsə də, bunda müəyyən 
həqiqət də sezmək mümkündür. Şərq fəlsəfəsindən gələn bu 
fikir əslində bir bəşəriyyət üçün keçərlidir. Tarixə nəzər 
salsaq görərik ki, dünyanın gah bu başında, gah tamam digər 
tərəfində ayrı-ayrı şəxsiyyətlər olmuşdur ki, onların nəinki 
hər hansı düşüncələri, ideyaları bəşəriyyətin taleyində 
həlledici rol oynamışdır, hətta onların sadəcə mövcudluğu 
belə böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur. 
Yeri gəlmişkən, bu gün də (mövcudluğun zəruri bir qa-
nunu olaraq!) yaşayıb-yaradan Kamil İnsanlar mövcuddur, 
lap yaxında, hər kəsin gözü qarşısında…, ancaq adlarını çək-
mək cəmiyyətin nifrətini onlara qarşı yönəltmək demək 
olardı. Onsuz da çiyinlərinə düşən missiya, cəmiyyətin 
yatmış təfəkkürünü oyatmaq yükü onları kifayət qədər 
incidir. Suda boğulan adamı xilas edəndə birinci təhlükə elə 

---

- 111 -
həmin adamın özündən gəlir, çünki o, boğulmaq təşvişi, 
panikası ilə sənin özünü suyun altına basa bilər.
İlahi zərrə təsadüfən ölüm və qorxu kontekstində işlə-
dilmir. Məsələ burasındadır ki, onun əsl mahiyyətinin dərki 
həm ölümə, həm də qorxuya fərqli bir rəng verir. Nədir ilahi 
zərrə? Səni SƏN edən nədir?
İlahi zərrə – yaradılışdan insanın mahiyyətinə qatılmış 
və ya yaradılışının əsli olan sevgidir. Müdriklərdən biri Xuan 
de la Krus yazır: «Ruh daha çox canlandırdığı bədənlə deyil, 
sevməklə canlıdır. Onun canı bədəndə deyil. Əslində bədənə 
həyatı o verir, onun həyatı isə sevməsindədir».
1
Eyni zaman-
da, insanın iman və iradə gücü məhz sevgidə gizlidir. N.Ku-
zanlının bildirdiyi kimi, o, «imanın ülvi qəsrinin rəmzidir».
2
İlahi zərrə – hər ölümü dadmağa ürəkləndirən, hər 
ölümdən sonra dirildən, hər ölümdən sonra adamın üzünü 
kamilliyə yönəldən bir duyğu, ölümdən ölümə yaşamaq ira-
dəsidir.
İlahi zərrə – primitiv qorxulardan sıyrılıb qorxunun ali 
səviyyəsinə – ilahi nurun sönməsindən və bundan təfəkkürü-
nün, könül gözünün kor olmasından qorxmağa yüksəlişdir.
İlahi zərrə – düşünmək, varlığındakı sevgini dərk et-
mək, əllərini, könlünü İlahi nur üçün açıq saxlayıb daxilində 
sevgi işığını yandırmaq bacarığıdır. Təfəkkürlər müxtəlifdir, 
ilahi zərrə isə məhz sevgi işığında insanı düşündürən və ilahi 
aləmə könüldən açılan qapını göstərən yaddaşdır.
1
 Хаксли О. Ады чяк. ясяр, с. 147. 
2
Кузанский Н.Сочинения в двух томах, т. 1, Москва, Мысль, 
1979, с. 177. 

---

-112 -