K. Bünyadzadə
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Birinci və ikinci təbiət İnsanın birinci təbiəti ona yaranışından verilir. Bu, Al- lah tərəfindən ona bəxş edilmiş «mən», məhz bu bədəndə var olan ruhun həqiqəti, məhz bu ruhla bu bədənin vəhdətinin mahiyyətidir. İkinci təbiət isə insan öz «mən»ini görəndən, onun ba- rəsində düşünüb onu dərk etməyə başlayandan sonra for- malaşmağa başlayır. İnsan birinci təbiətə fitrən malikdir, ikinci təbiəti isə təcrübə ilə qazanır və bu təbiətin xarakteri həmin təcrübədən bilavasitə asılı olur. Əbu Turxan da yazır: «Hər insanda iki insan var. Birincisi, öz təbiətinə, genlərinə, proqramına uyğun olan insan, ikincisi, bu fani dünyada, təsadüfi hadisələr sistemində formalaşmış sosial insan». Birinci təbiət nüvə, əsas, mahiyyət, ikinci təbiət bu nü- və üzərinə gələn qabıqdır. Birinci təbiət batin, ikinci təbiət zahirdir. Hər iki təbiət bir-biri ilə sıx bağlıdır, bir-birini tamam- layırlar, daha doğrusu, insanın kamilləşməsi, düzgün inkişaf -172 - etməsi üçün tamamlamalıdırlar. Bununla belə, birinci və ikinci təbiət bir-birlərinə uyğun gəldikləri kimi, gəlməyə də bilirlər. S.Xəlilov yazır: «Uşaq taxta parçası deyil ki, onu yonub nə isə düzəldəsən. O hələ ilk yaranışdan proqramlaşdırılmış bir sistemdir. Gələcəkdə nə olacağı, necə olacağı təkcə düşdüyü mühitdən və tərbiyədən yox, həm də onun fitri payından asılıdır». Deyilənlərdən belə bir nəticə də çıxartmaq olar ki, ikinci təbiət birincinin reallaşması, eyni zamanda, tamamlanması üçün bir vasitə, «məkandır». İlk baxışda deyilənlərdə nə böyük bir ziddiyyət, nə də bir təhlükə var, hər kəsə bəlli həqiqətdir. Lakin məsələyə bir də fərqli prizmadan baxaq: insanın ikinci təbiəti öz «mən»ini dərk etməyə və ya şüurlu şəkildə ətraf mühiti öyrənməyə və özünə də bir obyekt kimi kənardan baxmağa başlayanda formalaşmağa başlayır. Yəni insan «gözünü açıb» bu təbiətini görür, birinci təbiətinin varlığından isə bixəbər qalır və ya anadan belə ağıllı doğulduğunu zənn edir. Hər iki təbiət arasında bir uyğunluq olanda, onlar bir-birini tamamlayanda isə bu zənn əminliyə çevrilir. Əslində isə, ikinci təbiətini özünün birinci təbiəti hesab etməklə, yəni birincini unutmaqla insanın itirdikləri qa- zandıqlarından çox olur. Nə qazanır? Yeni düşüncələr, ideyalar və bunlara mü- vafiq olaraq daha geniş imkanlar və yollar – yeni şəxsiyyət. Nə itirir? Birinci təbiətini, deməli, orijinallığını. İkinci nə qədər güclü olsa da, surət, qabıq olaraq qalır. İnsan ikinci təbiətinin əsl dəyərini dərk etməkdən məh- rum qalır, çünki onu birinci sanır, yeniliyi, inkişafı sezmir. Öz-özünə sual vermir: mən «anadangəlmə» beləyəmsə, bəs mənim inkişafım nədədir? Fərqli bir mühitdə də mən bu - 173 - «mən» olardımmı? Deməli, eyni zamanda ikinci təbiətin verdiyi üstünlüklər də qaranlıq, açılmamış qalır və insanı yüksəltməkdənsə, ona yük olur. Müvafiq olaraq insan özünün birinci təbiətini də dərk edə bilmir, çünki onun mövcudluğunu qəbul etmək istəmir, ...ancaq qabıqdan ibarət qoz kimi. Deməli, o, ikinci təbiətin məhz nəyi tamamladığını, nəyi qidalandırdığını, öz «mən»inin haradan gəlib, hara getdiyini görmür. Nəhayət, sonuncu təhlükə: insan ikiüzlülüyə, yəni ri- yakarlığa, nankorluğa meyllənir, çünki hər kəsi həqiqət ol- mayan bir şeyə inandırmağa çalışır. Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|