Kasbiy faoliyat psixologiyasi

2.
Oila.
Yurtimizda oila hamisha davlat himoyasida va oliy qadriyat sifatida 
e‘zozlanadi. Oila ijtimoiylashuvning asosiy va muhim o`chog`i bo`lgani uchun 
ham uning shu muhitda tarbiyalanayotgan yoshlar e‘tiqodi va dunyoqarashidagi 
roli sezilarlidir. Respublikamizda «Oila» yili deb elon qilinishi, «Oila» ilmiy-
amaliy Markazi o`z faoliyatini boshlashi jamiyatda, yoshlar tarbiyasi borasida 
oilaning roli va mas‘uliyatini oshirishga qaratilgan muhim tadbir bo`ldi va ularda 
yurtga, Vatanga, yaqinlarga sadoqat, muhabbat hislarini tarbiyalash orqali 
dunyoqarashlari mazmuniga ham ijobiy ta‘sir ko`rsatdi. 
3.
Mafkura.
Har bir davrning o`z mafkurasi bo`ladi va u shaxs 
ijtimoiylashuvi jarayonida uning ongiga ta‘sir ko`rsatuvchi muhim omillardan 
hisoblanadi. Kommunistik mafkuradan batamom voz kechgan jamiyatimizda yangi 
mustaqillik mafkurasi shakllanmoqda. Zero, mafkura jamiyat a‘zolarining tabiat, 
jamiyat va ijtimoiy jarayonlar xususidagi g`oyalari, bilimlari majmui bo`lib, har bir 
ijtimoiy guruh o`z e‘tiqodiga mos mafkurani tanlaydi. Mustaqillikdan ruhlangan, 
uning moddiy va ma‘naviy ne‘matlaridan bahramand bo`layotgan o`zbekistonliklar 
o`tgan qisqa vaqt mobaynida uning qadriyatlari, har bir shaxsga yaratilayotgan 
cheksiz imkoniyatlari, ilm va bilim borasidagi shart-sharoitlarni anglab, o`zlari 
ongli ravishda ana shu tizimga sadoqat va uni sevish, ardoqlash va himoya qilishga 
tayyorlik falsafasini shakllantirmoqdalar. Yangi mafkura mustaqillik va milliy 
qadriyatlar g`oyasi ta‘sirida shakllanmoqda va bu tabiiy, birinchi navbatda yoshlar 
dunyoqarashini o`zgartiruvchi muhim shartdir. 
4
. 
Ijtimoiy ustanovkalar.
Sof psixologik ma‘noda yangicha tafakkur va 

---

154 
dunyoqarashni shakllantiruvchi va o`zgartiruvchi ijtimoiy psixologik mexanizm -
bu ijtimoiy ustanovkalardir. Bu-shaxsning atrof muhitida sodir bo`layotgan 
ijtimoiy hodisalarni, ob‘ektlarni, ijtimoiy guruhlarni ma‘lum tarzda idrok etish, 
qabul qilish va ular bilan munosabatlar o`rnatishga ruhiy ichki hozirlik sifatida 
odamdagi dunyoqarashni ham o`zgartirishga aloqador kategoriyadir. 
Rus olimi V. A. Yadov o`zining dispozitsion kontseptsiyasini yaratib, unda 
ustanovkalarni to`rt bosqich va to`rt tizim sifatida tasavvur qilgan: 
a) elementar ustanovkalar (set)-oddiy, elementar ehtiyojlar asosida ko`pincha 
ongsiz tarzda hosil bo`ladigan ustanovkalar. Ularni o`zgartirish uchun moddiy 
shart-sharoitlarni va odamdagi ehtiyojlar tizimini o`zgartirish kifoya; 
b) ijtimoiy ustanovkalar (attitud)-ijtimoiy vaziyatlar ta‘sirida ijtimoiy 
ob‘ektlarga nisbatan shakllanadigan ustanovkalar. Ularni o`zgartirish uchun 
ijtimoiy shart-sharoitlar va shaxsning ularga nisbatan baho va munosabatlari 
tizimini o`zgartirish kerak; 
c) bazaviy ijtimoiy ustanovkalar-ular shaxsning umumiy yo`nalishini 
belgilaydi va ularni o`zgartirish e‘tiqodlar va dunyoqarashlarni o`zgartirish 
demakdir; 
d) qadriyatlar tizimi - ular avlodlararo muloqot jarayonining mahsuli sifatida 
jamiyatda qadr-qimmat topgan narsalarga nisbatan ustanovka. Masalan, sahih 
hadislar shunday qadriyatlardir, biz ularni tanqidsiz, muhokamalarsiz qabul 
qilamiz, chunki ular ham ilohiy, ham eng buyuk insonlar tomondan yaratilgan va 
avloddan avlodga o`z qadrini yo`qotmay kelayotgan qadriyatlardir. 
Ijtimoiy ustanovkalarni o`zgartirishning eng sodda va qulay yo`li - bu ayni 
vaziyatlar va ulardagi ta‘sirlarni