Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.kitablar.org www.haqqinda.az 415
|
Ə d ə b i y y a t Azərbaycanca yazmış olduğu divan /N. Gəncəvi; red. S.Eloğlu; çapa haz., qeydlər və ön sözün müəl. S. İbrahimov, H.Səbuhi; naşir R.İmanlı; üz qapağını haz. V. Topkaya; mətni tərt. ed. E. Əbilov.-Bakı: İqra Nəşriyyat Evi, 2013.-191 s. Leyli və Məcnun: [poema] /Nizami Gəncəvi; red. Ə. Səfərli; farscadan tərc., ön söz və izahların müəl. X. Yusifli; AMEA Nizami Gəncəvi Mərkəzi.-Bakı: Elm və təhsil, 2012.-355 s. Sirlər xəzinəsi /Gəncəvi Nizami.-Bakı: Qanun, 2014.-327 [] s. Yeddi gözəl /N. Gəncəvi; tərc. ed. M. Rahim; izahların müəl. R. Əliyev; ön sözün müəl. və elmi red. X. Yusifli.-Bakı: Adiloğlu, 2011.-327 s. İlyas Yusif oğlu Nizami Gəncəvi /Ə. N.Gəncəvi.-Gəncə: [s. n.], 2013.-239 s. Nizami Gəncəvi: biblioqrafiya /tərt. ed.: M.İbrahimova, G.Misirova; ixt. red. və burax. məsul K.Tahirov; red. M.Vəliyeva; M.F.Axundov ad. Azərbaycan Milli Kitabxanası. - Bakı,-2012.- 632 s. Nizami Gəncəvi və folklor /red. M. Kazımoğlu; tərt. edən S. Rzasoy; AMEA, Folklor İn-tu.-Bakı: [Nurlan], 2013.-212 s. www..anl.az 394 Milli ədəbiyyat 660 illiyi Şah Qasim Ənvar 1356-1433 2016 Şah Qasim Ənvar (tam adı Seyyid Əli bin Harun bin Əbülqasim Hüsey- ni Təbrizi “Qasim“, “Qasimi“, “Qa- simi Ənvar“ təxəllüslü şair) 1356- cı ildə Cənubi Azərbaycanın Sərab məhəlləsində anadan olmuşdur. Şah Qasim Ənvar orta əsrlər ədəbiyyatımızın görkəmli şəxsiyyət- lərindəndir. Lakin onu yalnız bir şair, bədii təfəkkür sahibi kimi təqdim etmək yanlışlıq olardı. İstedadlı şair olmaqla yanaşı, həm də görkəmli təriqət şeyxi, böyük iman adamı, təsəvvüf ideoloqu kimi tanınmışdır. Ürfani-fəlsəfi poezi- yamızın, dini-təsəvvüfi fikir tariximi- zin zənginləşməsində onun danılmaz xidmətləri vardır. İlk gəncliyində şeyxlər şeyxi Sədrəddin Ərdəbilinin müridi olmuş- dur. Sonralar Şeyxin tapşırığı və ra- zılığı ilə Gilana getmiş, bir müddət o ölkədə yaşamışdır. O, söz sənətinin şöhrəti və kamalının tərifi aləmə ya- yılana qədər burada qalmış, sonra isə Xorasana getmişdir. Bədii söz, fikir münəvvəri Şah Qa- simin həyat və fəaliyyətinin 1426-cı ilə qədərki sürəkli bir dövrü Heratla bağlı olmuşdur. Həmin ildə baş verən mühüm bir hadisə onu teymurilər pay- taxtını tərk etmək məcburiyyəti ilə üzləşdirmişdir. Həmin ildə Heratda cümə məscidində hökmdar Şahruxa qarşı hürufi müridlərinin sui-qəsdi baş vermişdir. Hakimiyyət dairələri sui- qəsddə Qasim Ənvarın da əlaqəsi ol- masından şübhələnmiş və o, Heratdan çıxarılmışdır. Şah Qasim Heratı tərk edib Səmərqəndə gəlmişdir. Təqribən iki il Səmərqənddə yaşayan sənətkar yenidən Herata qayıdıb az bir vaxtdan sonra oranı birdəfəlik tərk etmişdir. Xo- rasanda Xərcüd kəndində məskən sal- mış, ömrünün sonuna qədər bu kənddə yaşayıb öz sufi təriqətinin təbliği ilə məşğul olmuşdur. Şah Qasim Ənvar 1433-cü ildə Xərcürddə vəfat etmiş və burada da dəfn olunmuşdur. Bir sıra qəzəllərini həm Azərbaycan, həm də fars dillərindən istifadə etməklə yazmışdır. Onun şeirlər divanından başqa “Ənisül-aşiqin“, “Ənisül-arifin“, “Təvəccahnamə“, “Risaleyi-vücud“, “Sual-cavab“, “Risalətül-Əmanə“ adlı əsərləri də məlumdur. Sənətkarın istər həyatının, istərsə də əsərlərinin öyrənilməsi və nəşri tanınmış İran filoloqu Səid Nəfisiyə məxsusdur. S.Nəfisi 1958-ci ildə Teh- randa Qasim Ənvarın “Külliyat”ını tərtib və nəşr etdirmişdir. “Külliyat”a İran alimi tərəfindən Şah Qasimin həyat və fəaliyyətini əhatə edən geniş ön söz də əlavə olunmuşdur.
395 Milli ədəbiyyat Saib Təbrizi 1601-1676 2016 Mirzə Məhəmməd Əli Mirzə Əbdürrəhim oğlu (Saib Təbrizi) 1601-ci ildə Təbriz şəhərində doğulmuş, ibtidai təhsilini də burada almışdır. Onun ata- sı Mirzə Əbdürrəhim tacir idi. Məşhur təzkirəçi Nəsrabadin onun dərin nü- fuz qazanmış bir şəxs olduğunu ya- zırdı. Onun ata babası Şəms əd-Din Məhəmməd Təbrizi isə bütün Şərq dün- yasında “Qələmi şirin” adı ilə tanınmış çox mahir xəttat idi. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan Saib Təbrizi XVII əsrdə yaşayıb- yaratmışdır. O, mənşəcə Azərbaycan türkü idi. Təbrizi həm Azərbaycan türkcəsində, həm fars dilində gözəl əsrlər yaratmışdır. Saib öz təhsilini və poetik fəaliyyətini İsfahanda davam etdirmişdir. Dövrün görkəmli alimlərindən Kaşi və Şəfaidən dərs almışdır. Təhsilini bitirəndə ar- tıq İsfahanda savadlı ziyalı və istedad- lı şair kimi tanınmışdı. Saib dövrünün ənənələrinə uyğun olaraq, təhsilini səyahətlərdə davam etdirmiş, Məkkə və Mədinə ziyarətində olmuş, oradan da Osmanlıya getmişdir, ölkənin tanınmış şair və alimləri ilə ta nış olur, yaradıcılıq söhbətləri aparır. Saib ömrünün son on ilini öz əsərlərinin sistemləşdirilməsinə və qay- daya salınmasına həsr edib. Şeirlərini mövzular üzrə ayıraraq, “Miratül- camal”, “Arayişe-nigar” və “Vacibül- hifz” adlı toplular təşkil etmişdir. Təbrizi özündən sonra böyük bir poetik irs qoyub getmişdir. Bəzi tədqiqatçılar belə hesab edirlər ki, onun irsi təqribən 300 min beyt təşkil edib. Görkəmli Azərbaycan alimi Məhəmməd Əli Tərbiyət özünün “Azərbaycanın görkəmli adamları” kitabında yazır ki, o özü Saibin 120 minbeytlik “Divan”ını (poemaları daxil olmadan) gözü ilə gö- rüb. O nəhəng irsin cüzi bir hissəsi xal- qımıza çatıb. Farsca bilənlər, əlbəttə, Saib «Külliyyat»ının İran nəşrlərini daha geniş biçimdə mütaliə etmək imkanına malikdirlər. Lakin Saibin farsca irsinin kiçik bir hissəsi dilimizə çevrilib. Saibin türkcə 17 şeiri əlimizə çatıb. Saib Təbrizi öz şeirləri ilə yanaşı istər sələflərindən, istərsə də müasirlərindən bəyənib seçdiyi 800 şairin şeirindən 25 min beytlik bir gülçin hazırlamış- dır ki, bu kitab “Səfineyi-Saib” adı ilə məşhurdur. Saib Təbrizinin yaradıcılığı ilə müxtəlif dövrlərdə Seyid Əzim Şirva- ni, Hüseyn Əfəndi Qayıbov, Firidun bəy Köçərli, akademik Həmid Araslı, şair-ədəbiyyatşünas Balaş Azəroğlu, tədqiqatçılar Həsən Bicari və Məsiağa Məhəmmədi maraqlanmış və onun irsini tədqiq etmişlər. XVII yüzillikdə Füzuli ədəbi məktəbinin davam
və inkişaf
etdirilməsində Saib Təbrizinin böyük xidmətləri olub. Əsərlərini Azərbaycan və fars dillərində qələmə alan şair ədəbi mühitdə “Əsrinin Füzulisi” adlandırılıb, eyni zamanda təzkirəçi kimi də tanınıb. Saib Təbrizi 1676-cı ildə İsfahanda vəfat etmişdir, məşhur “Saib təkyəsi”ndə dəfn olunmuşdur. Ə d ə b i y y a t Seçilmiş əsərləri /Saib Təbrizi; tərt. və tərc. B.Azəroğlu; red. M.Adilov.-Bakı: Öndər, 2004.-256 s. Hüseyni, M. Saib Təbrizi: türkcə şeirlərinin elmi- tənqidi mətni /M.Hüseyni; elmi red. P.Kərimov; AMEA, Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İn-tu .-Bakı: Elm və təhsil, 2013.-26 s. Əlioğlu, P. Saib Təbrizinin ana dilindəki şeirlərinin elmi-tənqidi mətni /P.Əlioğlu //Ədəbiyyat qəzeti.- 2013.- 6 sentyabr.- S.7. Fərəcov, S. “Özünlə şeir apar, Saib...” /S.Fərəcov //Mədəniyyət.- 2013.- 29 noyabr.- S.15. İ n t e r n e t d ə www.anl.az www.az.wikipedia.org www.kitablar.org www.haqqinda.az 415 illiyi Şair 396 2016 Milli ədəbiyyat 175 illiyi Fatma xanım Kəminə 1841-1898 Fatma xanım Mirzə Bəybaba Fəna qızı Kəminə 1841-ci ildə Şuşa şəhərində “Qafqaz qitəsinin Şirazı mənziləsində” (F.Köçərli) Mirzə Bəybaba Tahirzadənin ailəsində anadan olmuşdur. Onun ilk sənət müəllimi də atası olmuşdur. Fatma xanım kiçik yaşlarından molla- xana təhsili almış, fars dilini mükəmməl öyrənmiş, sonralar təhsilini artırmaq üçün Türkiyəyə getmiş, bir neçə il İstan- bulda oxumuşdur. Dövrünün ziyalıları Fatma xanıma ağlına, dərrakəsinə görə dərin ehtiram bəsləyər, “şairə Mirzə Fatma” - deyə ona müraciət edərdilər. Fatma xanım kiçik yaşlarından etibarən şeirə maraq göstərmişdir. Şairənin atası Mirzə Bəybaba Fəna da şair olmuş və “Fəna” təxəllüsü ilə şeir yazmışdır. Kəminə xanımın həyat və yaradıcılı- ğı haqqında XIX əsr təzkirələrində az da olsa məlumat var. Mir Möhsün Nəvvab “Təzkireyi-Nəvvab” əsərində Kəminə xanım haqqında məlumat verərək bildi- rir ki, o, dörd yüzə yaxın şeir yazmış, zəngin yaradıcılığı ilə dövrünün işıqlı insanlarından biri olmuşdur. XIX əsr təzkirələri arasında da şairənin şeirlərinə rast gəlinir. Şairənin əsərlərinin böyük bir qismi fars dilində yazılmışdır. O dövrdə Fatma xanım Azərbaycanın ən məşhur 3-5 şairəsindən biri olmuşdur. Şairə onunla bir dövrdə yaşayan bir çox aşığın şeirlərinə nəzirələr yaz- mışdır. Amma dövrümüzə onun əsasən klassik şəkildə yazılmış şeirləri gəlib çatmışdır. Firudin bəy Köçərli “Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında Fatma xanımın şəxsiyyətini və yaradıcılığını yüksək qiymətləndirərək onu “Qarabağın üçün- cü şaireyi-möhtərəməsi” adlandırmışdı: “...Həqiqətdə çox gözəl, zərif bir can idi və zahiri gözəlliyinə müvafiq batini və mənəvi tərəfdən dəxi-əxlaqi-həsənə sahibəsi olub, ziyadə xoşxülq, mülayim və xoşrəftar bir nadireyi-zəmanə idi”. Fatma xanım ömrü boyu Xurşidba- nu Natəvanın sənət və qəlb dostu, yaxın rəfiqəsi, həmdərdi olmuş, düz otuz il on- lar xeyirdə-şərdə, müxtəlif tədbirlərdə, şeir və musiqi məclislərində birgə işti- rak etmişlər. Fatma xanım Kəminə Şuşada Mir Möhsün Nəvvabın başçılıq etdiyi “Məclisi-fəramuşan” və şairə Natəvanın başçılıq etdiyi “Məclisi-üns” ədəbi məclisinin ən fəal üzvlərindən biri ol- muş, onun bir şairə kimi yetişməsində bu ədəbi məclislərin böyük rolu olmuş- dur, burada sənətkarlıq dərsləri alaraq püxtələşmişdir. Şairə yüksək poetik istedada ma- lik olmaqla yanaşı Şərq poeziyasına dərindən bələd olmuş, Füzuli lirikası- nı, demək olar ki, əzbərdən bilmiş, bö- yük ustadının təsiri ilə klassik üslubda yazıb-yaratmışdı. Fatma xanım Kəminə 1898-ci ildə vəfat etmişdir.
397 2016 Milli ədəbiyyat 120 illiyi Hənəfi Zeynallı 1896-1937 Məmmədhənəfi (Hənəfi) Baba oğlu Zeynallı 1896-cı ildə Bakının Mərdəkan qəsəbəsində anadan olmuş- dur. Mədrəsədə oxumuş, rus-müsəlman orta məktəbini bitirmişdir. 1916-cı ildə Bakıdakı Orta Politex- nik məktəbini bitirmiş və elə həmin il müsabiqə imtahanını uğurla verərək İmperator Texniki Peşə məktəbinə daxil olmuş, 1917-ci ildə fevral inqilabından sonra təhsilini dayandırmışdır. H.Zeynallı 1922-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinə (indiki BDU) da- xil olmuş, oranı 1927-ci ildə bitirmiş və təyinatını Şərq fakültəsinin Azərbaycan türk ədəbiyyatı tarixi kafedrasına, sonra isə Azərbaycan Pedoqoji İnstitutuna al- mışdır. 1930-cu ildə dosent olmuşdur. 1923-cü ildən Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının əsas yaradıcılarından biri kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1930-cu ildən Azərbaycan DETİ-nin ədəbiyyat bölməsində işləmiş, folklor qrupuna, 1934-cü ildən Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasında folklor bölməsinə rəhbərlik etmiş və həm də Azərnəşrdə redaktor kimi çalışmışdır. 1923-1931-ci illərdə Azərnəşrdə işləyərkən “Kommunist”, “Maarif və Mədəniyyət”, “İnqilab və Mədəniyyət”, “Maarif işçisi” jurnalları ilə əməkdaşlıq etmiş, orada geniş ədəbi publisistik ya- zılarla çıxış etmişdir. Hənəfi Zeynallı ədəbiyyat tarixinə müstəqil əsər həsr etməmiş, lakin klassik irsə dair bütün məqalələrini ədəbiyyatımızın tarixi vəziyyətini nəzərə alaraq yazmışdır. O, ədəbiyyat tariximiz haqqında keçən əsrin 20-ci illərində meydana çıxmaqda olan nəzəriyyələrə, dövrünün mövcud ədəbiyyat tarixlərinə laqeyd deyildi. Hənəfi Zeynallının əsərləri içərisində 1926-cı ildə yazdığı “Azərbaycanın ata- lar sözləri və məsəllər” kitabının xüsusi dəyəri var. Burada dörd minədək atalar sözü və məsəl toplanıb. O, hələ nə qədər xalq incisi - folklor nümunəsi topla- yacaq, neçə tədqiqat əsərinin altında “Hənəfi Zeynallı” imzası qoyulacaqdı. Ancaq Stalin rejimi heç bir əsası ol- madan onu “xalq düşməni” elan etdi. Hənəfi Zeynallının məhkəməsi cəmi 15 dəqiqə çəkmişdir. Bütün repressiya qurbanlarının məhkəməsi kimi... Bura- da Hənəfi Zeynallı özünü tam günah- kar hesab etdiyini, təslim olduğunu və mərhəmət dilədiyini söyləyir. Hərbi kollegiya Hənəfi Baba oğlu Zeynallını ən yüksək cəzaya - güllələnməyə məhkum etmişdir. Lakin 1957-ci il martın 30-da SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası- nın qərarına görə 1937-ci il sentyabrın 12-də SSRİ Ali Hərbi Kollegiyasının Hənəfi Baba oğlu Zeynallının istintaq işi üzrə çıxartdığı hökm dəyişdirildi və cinayət tərkibi olmadığı üçün iş xətm edildi... Ə d ə b i y y a t Azərbaycan nağılları: 5 cilddə /toplayıb tərt.ed. H. Zeynallı; nəşrə ha- zırlayanlar. İ.Abbaslı, R.Xəlilov, M.Teymurov; red. İ.Abbaslı.-Bakı: Şərq-Qərb, 2005.-C.I.- 360 s. Hənəfi Zeynallı//Fikrin karvanı: Görkəmli Azərbaycan tənqidçi və ədəbiyyatşünasları /tərt. ed., red. və ön sözün müəl. Elçin.- Bakı: Yazıçı, 1984.-S. 160-174. Qurbanova, N. Hənəfi Zeynallı: Ədəbi- tənqidi görüşləri /N.Qurbanova; rəyçi. Y. Qarayev; red. M.Axundov.-Bakı: Yazıçı, 1989.-144 s. Oktay.”Azərbaycanın atalar sözləri və məsəlləri”:Hənəfi Zeynallının Azərbaycan folklorunun toplanma- sı, tərtibi və nəşrində müstəsna xidmətləri olub /Oktay //Xalq cəbhəsi.-2013.- 27 aprel.- S. 13. Ədəbiyyatşünas 398 2016 Milli ədəbiyyat 110 illiyi Məmmədhüseyn Şəhriyar 1906/07-1988 Seyid Məhəmmədhüseyn Behcət Təbrizi (Məmmədhüseyn Şəhriyar) 1906/7-ci ildə Təbriz şəhərinin Bağmeşə bölgəsində, Xoşginab kəndində anadan olmuşdur. O, Behcət təxəllüsü ilə də şeirlər yazmışdır. İlk təhsilini Xoşginabda axund Molla İbrahimdən almış, sonralar 1912-ci ildə Təbrizə köçmüş və burada “Talibiyyə” mədrəsəsində oxumuşdur. Ərəb, fars, evdə isə fransız dillərini öyrənmiş, şair Həbib Sahirlə tanış olmuş, M.Ə.Sabirin şeirlərini oxumaq imkanı əldə etmiş- dir. Ana dilində ilk şeirini 1913-cü ildə mədrəsədə oxuduğu müddətdə yazmış- dır. Şəhriyar Təbrizdə orta təhsil almış, Tehran Universitetinin tibb fakültəsini bitirsə də 1920-ci illərin ortalarından etibarən artıq istedadlı bir şair kimi tanın- mağa başlamışdı. İlk şeirini Təbrizdəki “Məhəmmədiyyə” orta məktəbinin buraxdığı “Ədəb” adlı jurnalda dərc et- dirmişdir. Sədinin “Gülüstan”ı, Hafizin qəzəlləri, Qurani-Kərim, bəzi ərəb-fars lüğətləri Şəhriyarın hələ uşaq yaşlarında öyrəndiyi əsərlərdən olmuşdur. XX əsrin 20-ci illərin ortalarından etibarən artıq is- tedadlı bir şair kimi tanınmağa başlayan Şəhriyar bəzi səbəblərdən ali təhsilini yarımçıq qoymağa məcbur olmuş, bir müddət İranın müxtəlif şəhərlərində, o cümlədən Məşhəddə yerli idarələrdə məmurluq etmişdir. XX əsrin 30-cu illərin ortalarında Tehrana qayıdıb bank- lardan birinə işə düzəlmişdir. İlk şeir kitabı 1931-ci ildə Tehranda - üç böyük şair və alimin - Məliküşşüəra Baharın, Səid Nəfisinin və Pəjman Bəxtiyarinin müqəddimələri ilə nəşr olunmuşdur. M.Şəhriyarı XX əsr Azərbaycan po- eziyasının nəhəngləri sırasına ucaldan ilk növbədə onun ölməz “Heydərbabaya salam” poeması olmuşdur. Milli ədəbiyyatın və mədəniyyətin qo- runması və inkişafı uğrunda fədakarlıqla çalışan vətənpərvərlərin səyi ilə 2003- cü ilin mart ayında “Heydərbabaya sa- lam” əsəri çap olunmuşdur. Həmin nəşrə müqəddimə yazmış alimlər - Mehdi Rövşənzəmir və Əbdüləli Karəng onu yüksək qiymətləndirmiş, haqlı olaraq bu poemanın dünya ədəbiyyatının bir sıra nadir əsərləri ilə eyni səviyyədə dayan- dığını göstərmişlər. Məhəmmədhüseyn Şəhriyar 1988- ci il sentyabr ayının 18-də Tehranın “Mehr” xəstəxanasında vəfat etmişdir. Vəsiyyətinə əsasən cənazəsi Təbrizə gətirilmiş və Surxabdakı məşhur “Şairlər qəbiristanı”nda dəfn edilmişdir. Burada İran xalqının mədəniyyət tarixi- ni nümayiş etdirən gözəl bir muzey də yaradılmışdır. Məqbərənin önündə qo- naqlar Şəhriyarın öz abidəsi ilə yanaşı Azərbaycan Respublikası hökumətinin Bakıdan hədiyyə göndərdiyi Nizami Gəncəvinin heykəlini də ehtiramla seyr edirlər. Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın vəfat etdiyi gün, yəni 18 sentyabr hər il İranda “Milli şeir günü” kimi qeyd edilir. Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|