Kbt я25 uot (059) Baş redaktor



Yüklə 6,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə71/74
tarix05.03.2017
ölçüsü6,03 Mb.
#10065
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   74

Ə d ə b i y y a t

 “Tam məxfi” (araş-

dırma) //”İrəvan” 

qəzeti.- 2-8 oktyabr.-

2011.-S.12.

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

iravangazeti@box.az

 

Elm xadimi

Siyasət.Hüquq.Hərbi iş

409

Mədəniyyət.Maarif.Təhsil

175

 illiyi

Şəmsi Əsədullayev     

1840/41-1913            

2016

Şəmsi  Əsədulla  oğlu  Əsədullayev 

1841-cı  ildə  Bakının  Əmircan 

kəndində, yoxsul bir ailədə anadan ol-

muşdur.  Hələ yeniyetmə ikən, böyük 

neft sənayeçisi V.Kokorevin  Suraxa-

nıdakı  mədənlərində  arabaçı  işlədiyi 

vaxtlarda  işgüzarlığı  və  qənaətcilliyi 

ilə  fərqlənirdi.  Bir  neçə  il  işlədikdən 

sonra  müəyyən  məbləğ  pul  toplayıb 

özünə  araba  almış  və  1960-cı  ildə 

V.Kokorevin müəssisəsində işlər mü-

diri vəzifəsinə yüksəlmişdir. Duz pod-

ratında ilkin kapital yığan Əsədullayev 

1892-ci ildə neft veriminə görə pers-

pektivli  sayılan  bir  torpaq  sahəsi  al-

mışdır. 

1892-ci ildə ilkin kapitalı 500 rubl 

olan  şirkətini  tezliklə  inkişaf  etdirir. 

Onun şirkəti 1909-cu ildə 10 milyon 

rubl  məbləğində  dəyərləndirilirdi. 

1893-cü ildə öz şirkətini açanda onun 

50 yaşı vardı. Artıq böyük təcrübə qa-

zanmışdı. 

1895-ci  ildə  təzə  aldığı  torpaq 

sahələrindən birində neft quyusu fon-

tan vurmuş, 56 gün davam edən fon-

tan  hər  gün  bir  milyon  altı  yüz  min 

pud  məhsul  vermişdi.  Bu  Bakı  neft 

sənayesi tarixində ən məşhur fontan-

lardan biri idi.

Neft  hasilatı  artdıqça  onun  Volqa 

boyu  şəhərlərində,  Moskvada,  Polşa-

da,  habelə  Orta Asiyada,  İranda  neft 

anbarlarının  sayı  artırdı.  O,  neftin 

ecazkar qüdrətindən milyonçu olmuş, 

həm neft mədəni, həm də neft daşıyan 

dəniz  və  çay  donanması  yaratmışdı. 

Şəhərin mərkəzində əsas fasadı Qoqol 

küçəsinə, digər iki yan fasadların biri 

Gimnaziya (Tolstoy) küçəsinə, digəri 

Karantin (Həzi Aslanov) küçəsinə ba-

xan əzəmətli bina tikdirmişdir.

Ş.Əsədullayevin 

ictimai 

və 


xeyriyyəçilik  fəaliyyəti  milli  ziyalı 

təbəqəsinin  formalaşmasında  böyük 

rol  oynamışdır.  Bakı  realni  məktəbi 

(indiki Dövlət İqtisad Universiteti) bi-

nasının tikintisinə sərf olunan vəsaitin 

əsas hissəsi Ş.Əsədullayev tərəfindən 

ayrılmışdı.  Zaqafqaziyada  ən  böyük 

təhsil  ocağı  olan  Tiflis  Aleksandr 

Müəllim İnstitutunu himayəyə götür-

müş,  burada  təhsil  alan  azərbaycanlı 

tələbələr  üçün  öz  adına  təqaüd  təsis 

etmişdi.  Müsəlman  tələbələr  üçün 

kvotanın  artırılmasına  nail  olmuşdu. 

Məşhur  memar  Z.Əhmədbəyov  onun 

təqaüdü hesabına 1901-ci ildə Sankt-

Peterburq Mülki Mühəndislər İnstitu-

tunu bitirmişdi. 

Əsədullayevin  vəsaiti  hesabı-

na  Moskvada,  Sankt-Peterburqda, 

Bakıda,  Kaluqada,  Yaltada,  Baxça-

sarayda,  Volqaboyu  şəhərlərində, 

praktiki  olaraq  onun  neft  imperiya-

sının  filiallarının  yerləşdiyi  bütün 

şəhərlərdə  bir  sıra  möhtəşəm  binalar 

tikilmişdir.  Əsədullayevin  sahibkar-

lıq  fəaliyyətinin  coğrafiyası  İrandan 

Lodza  (Polşa)  qədər  uzanırdı.  O, 

Moskvanın  Vozdvijenka  küçəsindəki 

malikanələrindən 

birini 


şəhərin 

müsəlman icmasına bağışlamışdı. 

Azərbaycanın 

neft 


maqnatı, 

xeyriyyəçi  Şəmsi  Əsədullayev  1913-

cü il aprel ayının 21-də Yaltada vəfat 

etmiş, Bakıda dəfn olunmuşdur. 



Ə d ə b i y y a t

Mahmudov, C. Şəmsi 

Əsədullayev //Mahmudov 

C. Bakı nefti, neft milyon-

çuları və Nobel qardaş-

ları: elmi-publisistik 

monoqrafiya /elmi red. 

Z.Abdullayev.- Bakı, 

2006.- S.128-140.

Mirbabayev, M. Şəmsi 

Əsədullayev //Mirbabayev 

M. Azərbaycan neftinin 

qısa tarixi.-Bakı, 2008.-

S.77-79.

Şəmsi Əsədullayev             

//Azərbaycanın ilk qeyri-

hökümət təşkilatları            

/layih. həyata keçirən 

təşkilat “Milli Jurnalistika 

Konqresi” İctimai Birliyi; 

materialları hazırl. və 

elmi red. N.Yaqublu.-Bakı, 

2013.- S.59-60.

Xəlilov, Q. Şəmsi 

Əsədullayev /Q.Xəlilov 

//Zaman.- 2012.- 21-22 

fevral.- S.6.

Səymən. Azərbaycan 

maarifçiliyinə pul 

xərcləyən sahibkar...: 

Şəmsi Əsədullayev 

tariximizdə silinməz izlər 

buraxıb /Şəymən //Şərq.-

2014.- 23 oktyabr.- S.11.

Mesenat-xeyriyyəçi 

410

Mədəniyyət.Maarif.Təhsil

170

illiyi

Məhəmməd ağa Şahtaxtinski

 

   

1846-1931

2016

Məhəmməd ağa Məhəmmədtağı Sultan 

oğlu  Şahtaxtinski  (Şahtaxtlı)1846-cı  ildə 

indiki Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində 

anadan  olmuşdur.  1863-cü  ildə  Naxçıvan 

şəhər məktəbini və Tiflis klassik kişi gim-

naziyasını  bitirdikdən  sonra,  Peterburqda 

müstəqil  yolla  alman  dilini  öyrənmişdir. 

1869-cu  ildə  Leypsiq  Universitetitinin 

fəlsəfə, tarix və hüquq fakültəsini bitirmiş-

dir. 

1873-1875  illərdə  Parisdə  Şərq  dilləri 



məktəbində  mühazirələr  dinləmiş,  fran-

sız  dilini  öyrənmişdir.  Azərbaycan,  rus, 

alman,  fransız,  ingilis,  ərəb,  türk,  fars 

dillərində ədəbi və elmi əsərlər yazmışdır. 

Elmi  fəaliyyətə Almaniyada  Şərq  tarixinə 

dair  tədqiqatlarla  başlamışdır.  Əlifba  is-

lahatı  sahəsində  M.F.Axundovun  ardıcıl-

larındandır. 1879-cu ildə Şərqdə əlifba is-

lahatı  tarixində  ilk  kitab  -  “Təkmilləşmiş 

müsəlman  əlifbeyi”ni  Tiflisdə  nəşr  etdir-

mişdir.  Bir  müddət  “Moskovskiye  vedo-

mosti”  qəzetinin  əməkdaşı  və  İstanbulda 

xüsusi müxbiri işləmişdir. 

1891-1893-cü illərdə “Kaspi” qəzetinin 

müvəqqəti  redaktoru  təyin  edilmişdir. 

1898-cu  ildə  Azərbaycan  dilində  “Tiflis” 

adlı qəzet çıxarmağa çalışmış, lakin çar sen-

zurası buna icazə vermədiyi üçün yenidən 

Avropaya  getmiş,  1902-ci  ilədək  Parisdə 

yaşamış, Fransa kollecində və Ali Təcrübi 

Təhsil  Məktəbində  Şərq  dillərindən  dərs 

demişdir.  Bu  dövrdə  fransız  dilində  nəşr 

etdirdiyi  əsərlər  Qərbi  Avropa  və  Ameri-

ka mətbuatında müzakirə və mübahisələrə 

səbəb  olmuşdu.  Sorbonna  Universitetində 

professor P.Passinin rəhbərliyi ilə fonetika 

sahəsində  tədqiqat  aparmış,  1901-ci  ildə 

Fransa Maarif Nazirliyinin fəxri diplomu-

nu almışdır.

Beynəlxalq Fonetika Cəmiyyəti (1899), 

Beynəlxalq  “Asiya  cəmiyyəti”  (1900)  və 

Rusiya  İmperator  Coğrafiya  Cəmiyyəti 

Qafqaz  şöbəsinin  (1903)  həqiqi  üzvü  ol-

muşdur. 


1902-ci ildə Tiflisdə xüsusi mətbəə aç-

mış (sonralar “Qeyrət” adlanmışdır), 1903-

cü  ilin  martında  ictimai-siyasi,  iqtisadi, 

elmi,  ədəbi  “Şərqi-rus”  qəzetinin  nəşrinə 

başlamışdır. Qəzetin Azərbaycanda ictimai 

fikir  tarixinin  inkişafında  xüsusi  xidməti 

olmuşdur.  Onun  səhifələrində  dünyəvi 

elmlər,  ana  dili,  qadın  azadlığı  ilə  bağlı 

mütərəqqi fikirlər öz əksini tapırdı. 

1907-ci ildə İrəvan quberniyasından II 

Dövlət Dumasına deputat seçilmiş, Duma 

bağlandıqdan sonra “Rossiya” (Peterburq) 

qəzeti redaksiyasında işləmiş, 1908-1918-

ci illərdə, xaricdə (əsasən,Türkiyə, İran və 

İraqda) yaşamışdır. 

1919-cu ildə vətənə qayıtmış, Bakı Uni-

versitetinin yaradılmasında fəal iştirak et-

miş, burada Şərq dilləri və ədəbiyyatından 

mühazirələr  oxumuşdur.  1920-ci  ildə  uni-

versitetin professor elmi rütbəsini almışdır. 

O,  BDU-nun  ilk  azərbaycanlı  professoru 

idi. 


1920-ci illərdə “Kommunist”, “Bakinski 

raboçi”, “Qızıl Şərq” (Moskva) qəzetlərində 

məqalələr dərc etdirmiş, Ümumittifaq Yeni 

Türk Əlifbası Komitəsinin işində yaxından 

iştirak etmişdir. 1922-ci ildə ona fərdi pen-

siya təyin olunmuşdu.

Elmi,  tənqidi  və  publisist  əsərlərində 

müstəmləkəçilik,  irqçilik,  qadın  əsarəti, 

dövlət  quruluşu,  din  və  s.  haqqında 

mütərəqqi fikirlər irəli sürmüşdür. 

M.Şahtaxtlı 12 dekabr 1931-ci ildə Bakı 

şəhərində vəfat etmişdir.



İctimai xadim

Ə d ə b i y y a t

Türkiyəni necə xilas 

etməli?  /M.Şaxtaxtlı; 

fransız dil. tərc. və ön sö-

zün müəll. Ə.Əliyev; red. 

C.Yusifli.- Bakı: Ağrıdağ, 

1999.- 52 s.

Əliyev, Ə. XIX əsrin sonu 

XX əsrin əvvəllərində 

Azərbaycan-Fransa ədəbi 

əlaqələri (Məhəmməd 

ağa Şahtaxtinski yara-

dıcılığında): filol. e. n. 

a. dər. al. üçün təq. ed. 

dis.: 10.01.03.; 10.01.05. 

/Ə.Əliyev.- Bakı, 1998.- 

187 s.

Həsənova, S. Məhəmməd 

Ağa Şahtaxtlının dilçilik 

görüşləri: filol. üzrə fəls. 

d-ru e. dər. al. üçün təq. 

ed. dis-nın avtoreferatı: 

10.02.01 /S.Həsənova; 

Azərb. Resp. Təhsil Nazir-

liyi, Naxçıvan Dövlət Un-

ti.- Naxçıvan: 2012.- 23 s.

Quliyev, Ə. Məhəmməd 

ağa Şahtaxtlı-

nın tərcüməçilik 

fəaliyyəti /Ə.Quliyev                              

//AMEA-nın Naxçıvan 

bölməsinin xəbərləri: İc-

timai və humanitar elmlər 

seriyası.-2014.- C.10.- 

№1.- S.170-177.

411

Geologiya.Coğrafiya

105

illiyi

Ağa Əliyev  

1911-1997 

2016

Ağa Qurban oğlu Əliyev 1911-ci ildə 

Göyçay şəhərində anadan olmuşdur. 

O,  1936-cı  ildə  Azərbaycan  Sənaye 

İnstitutunu bitirmiş, neft və qaz yataqları 

geologiyası və kəşfiyyatı üzrə mühəndis-

geoloq ixtisasına yiyələnmişdir. 

Gənc geoloqun təyinatı Suraxanı rayo-

nundakı  Kaqanoviç  NMİ-yə  verilmiş  və 

tezliklə baş geoloq vəzifəsinə təyin olun-

muşdur.  Geologiya-mineralogiya elmləri 

doktoru  və  Azərbaycan  Respublikasının 

əməkdar mühəndisi olan A.Q.Əliyev apar-

dığı geoloji tədqiqatlar nəticəsində Abşe-

ron və Bakı arxipelaqları sahəsində neft 

və qaz yataqlarının proqnozunu vermiş və 

geoloji axtarış və kəşfiyyat işlərinin hara-

da aparılmasını əsaslandırmışdır. 

1945-ci  ildə  dəniz  kəşfiyyatının  xü-

susi  tresti  yaradılarkən  dənizdə  geoloji 

kəşfiyat  işlərinə  rəhbərlik  Ağa  Əliyevə 

tapşırılmışdır. 

Əfsanəvi  Neft  Daşlarının  kəşfçisi 

Ağa Qurban oğlu Əliyevin rəhbərliyi və 

bilavasitə iştirakı ilə Xəzər dənizində bir 

sıra neft və qaz yataqları aşkar edilib ki, 

bunlardan  ‘’Neft  Daşları’’,  ‘’Gürgən-

dəniz’’, ‘’Qum adası’’, ‘’Bahar’’ və baş-

qalarını göstərmək olar, Küryanı vilayətdə 

isə  ‘’Kürovdağ’’,  ‘’Mişovdağ’’  və  s., 

Abşeron  yarımadasında  ‘’Şabandaq’’, 

‘’Qaradaq’’,  ‘’Qaraçuxur’’  neft  və  qaz 

yataqları kimi 20-yə yaxın-zəngin neft və 

qaz  yataqları  açılıb.  ‘’Neft  Daşları’’nın 

kəşfindən  sonra  bu  böyük  antiklinal 

xəttin üstündəki Neft Daşlarının ardınca 

‘’Günəşli’’, ‘’Çıraq’’, ‘’Azəri’’, ‘’Kəpəz’’ 

kimi böyük ehtiyata malik neft yataqları 

aşkar olunub. 

Ağa 


Əliyev 

neft 


geologiyası 

sahəsində  təkcə  tədqiqatlar  aparmaqla 

kifayətlənmişdir.  O,  istehsalatda  rəhbər 

vəzifədə çalışmaqla bərabər, həm də neft-

çi  mütəxəssislərin  hazırlanmasına  qayğı 

göstərmişdir. İndiki Neft Akademiyasında 

20 il pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş-

dur.  1966-cı  ildə  professor  Azərbaycan 

Dövlət  Neft  Sənaye  Elmi  Tədqiqat 

Layihə İnstitutuna baş geoloq-direktorun 

elmi  işlər  üzrə  müavini  vəzifəsinə  təyin 

edilmişdir. Onun neft və qaz yataqların-

da  flüidlərin  yerləşmə  qanunauyğunluq-

larına həsr etdiyi tədqiqatlar həm nəzəri, 

həm də təcrübə baxımdan görkəmli neft 

alimlərinin böyük marağına səbəb olmuş-

dur.

Ağa Əliyevin 150-dən çox elmi əsəri 



və 3 monoqrafiyası çap olunmuşdur. Onun 

rəhbərliyi  altında  15  nəfər  geologiya-

mineralogiya elmləri üzrə namizədlik dis-

sertasiyası müdafiə etmişdir. O, iki Qırmı-

zı Əmək Bayrağı, Şərəf Nişanı ordenləri 

ilə,  SSRİ  Dövlət  Mükafatı  laureatı  və 

dörd Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri 

fərmanları  ilə  qiymətləndirilmişdir.  İki 

çağrış Azərbaycan SSR Ali Sovetinin həm 

də Rəyasət heyəyinin üzvü olmuşdur. 

S.  Orucov, Y.Səfərov  və  başqaları  ilə 

birgə  Neft  Daşlarına  gələn  desantlardan 

olan Ağa  Qurban  oğlu  Əliyev  ömrünün 

60 ildən çoxunu neft və qaz yataqlarının 

kəşfinə  və  səmərəli  işlənməsinə  sərf  et-

mişdir ki, bu da közəl insanın, peşəkar bir 

neftçinin, öz sənətini sevməsinin və ondan 

zövq almasının parlaq bir nümenəsidir. 

Xalq  arasında  Neftçi  Qurban  adı  ilə 

məşhur olan görkəmli neftçi-geoloq, baca-

rıqlı  istehsalat  təşkilatçısı, Azərbaycanın 

əməkdar  mühəndisi,  SSRİ-nin  fəxri 

neftçisi,  SSRİ  dövlət  mükafatı  laureatı, 

geologiya-mineralogiya  elmləri  doktoru, 

professor olmuşdur.

Görkəmli  neftçi  1997-ci  ildə  Bakıda 

vəfat etmişdir.

Mühəndis geoloq

Ə d ə b i y y a t

Заканомерности 

размешения и условия 

формирования 

залежей нефти и 

газа Предкавказья 

и Азербайджана 

/A.Алиев.- М., 1976.-

Т.5.

Hacıyev, V. Geo-

logiya elmimizin 

iftixarı /V.Hacıyev                   

//Respublika.-2011.-21 

may.- S.7.

Əliyev  Ağa Qurban 

oğlu //Azərbaycan so-

vet ensiklopediyası:10 

cilddə.-Bakı, 1980.-

C.4.-S.171. 

Yusifzadə, X.Böyük 

alim və neftçi ge-

oloq /X.Yusifzadə                  

//Azərbaycan.-2001.-25 

may.- S.5.

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.adam.az


412

Tarixdə bu gün

830 

illiyi

Mömünə Xatun türbəsi 

1186

2016

Əcəmi  Əbubəkr  oğlunun  dövrümüzə 

çatmış  ən  gözəl  əsəri  olan  Mömünə  xa-

tun türbəsi bu gün də orta əsrlər Naxçıvan 

şəhərinin əzəmətini əks etdirir. 

Abidənin üzərindəki kitabədən türbənin 

1186-cı  ildə  Atabəy  Şəmsəddin  Eldənizin 

oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvanın arvadı 

Mömünə xatunun şərəfinə tikildiyi məlum 

olur. Monumental, əzəmətli bir tikinti olan 

türbə Naxçıvana gələn səyyah və tacirlərin 

diqqətini çoxdan bəri özünə cəlb etmiş və 

abidə bir çox əsərlərdə öz əksini tapmışdır. 

Hələ  XIX  əsrin  əvvəllərində  Naxçıvana 

gələn Dübua de Monper abidəyə diqqət ye-

tirmiş və onun kitabələrinin üzünü çıxararaq 

Peterburqa, akademik Frenə göndərmişdir. 

Türbə bürcvari Azərbaycan türbələrinin 

ən  görkəmli  nümunəsidir.  Zəmanəmizə 

qədər  qalmış  hissəsinin  hündürlüyü  26 

metr olan türbənin xarici örtüyü dağılmış-

dır. Onun da 8 metr olduğunu nəzərə alsaq 

türbə  keçmişdə  34  metr  hündürlüyü  olan 

dairəvi bir tikinti olmuşdur. 

Abidə yeraltı hissədən və yerüstü qurğu-

dan ibarətdir. Yeraltı sərdabə hissəsi planda 

onbucaqlıdır. Mərkəzdə yerləşmiş sütundan 

onbucaqlının  hər  küncünə  bir  tağ  atılmış-

dır. Türbənin nəfis divar naxışları türbənin 

əsas  hissəsini  təşkil  edən  yerüstü  abidə 

xaricdən  ongüşəli,  daxildən  isə  dairəvidir. 

Kərpicdən tikilmiş türbənin quruluşu Yusif 

Küseyir oğlu türbəsinə oxşardır. Burada da 

türbənin bucaqları çıxıntı şəklində həll edil-

miş, səthlər isə batıq vəziyyət almışdır. La-

kin burada memarlıq sxemi olduqca zəngin 

surətdə işlənmiş, bütün səthlər memarlıqla 

rəssamlığın sintezi şəklində təzahür etmiş-

dir. Türbənin bucaqlarındakı çıxıntılar əsas 

etibarı ilə kufi xətlə işlənmiş kitabə ilə ör-

tülmüşdür.  Kitabələrin  ümumi  uzunluğu 

500 metrə çatır. 

Türbənin üzərindəki ornament bəzəkləri 

sənətkarın  tükənməz  fantaziyaya  malik 

olduğunu  göstərir.  Səthlərin  ornamentləri 

müxtəlifdir.  Lakin  memarın  məharəti  ora-

sındadır  ki,  müxtəlifliklə  bərabər  bütün 

ornamentləri  eyni  səciyyədə  yaratmış  və 

beləliklə, abidənin ümumi vəhdətini saxla-

ya  bilmişdir.  Səthlərin  həndəsi  ornamenti-

nin əsasını çoxuclu ulduz və ondan gedən 

süvari  xəttlər  təşkil  edir.  Burada  5,  6,  8 

uclu ulduzlara və 6, 8 bucaqlı quruluşlara 

təsadüf edilir. 

Türbənin ancaq Qərb səthi başqa şəkildə 

həll edilmişdir. Burada səth iki yerə bölün-

müş,  aşağı  hissəsində  giriş  qapısı  baştağ 

şəklində  həll  edilmiş,  yuxarı  hissəsində, 

başqa  səthlərdə  olduğu  kimi  ornamental 

bəzəklər  verilmişdir.  Memarın  adını  və 

abidənin  inşaat  tarixini  göstərən  kitabələr 

türbənin Qərb səthində, portaldan yuxarıda 

göstərilmişdir. Türbənin yuxarı hissəsindəki 

qurşaq bütün səthləri əlaqələndirir və orada 

yerləşdirilmiş kufi xəttin firuzəyi kaşı yerli 

üzərində olması bu kitabə qurşağını binanın 

əhəmiyyətli  bir  kompozisiya  elementinə 

çevirir. 

Mömünə  xatun  türbəsinin  daxilindəki 

yeganə  bəzək  ünsürü  türbənin  günbəzinin 

iç  tərəfində  yerləşdirilmiş  dörd  böyük 

qönçədir. Dairəvi şəkildə olan bu qönçələrin 

içərisində nəbati naxışlı rəsmlər və son za-

man  aydınlaşdırılmış  yazılar  ornament 

şəklində  yerləşdirilmişdir.  Burada  Allah 

(c.c.), Ömər, Osman, Əli sözləri yazılmış-

dır. Görünür memar öz adını da bu adlarla 

birləşdirmişdir. Onu da qeyd etmək lazımdır 

ki, I xəlifə Əbubəkrin adının memarın ata-

sının adı ilə eyni olması onu belə mürəkkəb 

kompozisiya yaratmağa sövq etmişdir.  

Ə d ə b i y y a t

Salamzadə, A. Əcəmi 

Əbubəkr oğlu və Naxçı-

van memarlıq abidələri  

/A.Salamzadə.-Bakı: İşıq, 

1976.- 82 s.

Əzimova, S. Naxçıvanın 

baş tacı: Möminə Xatın 

türbəsi /S.Əzimova //İki 

sahil.- 2011.- 6 avqust.- 

S.13.

Məhərrəmova, T. Memar 

Əcəminin şah əsəri 

/T.Məhərrəmova //Kaspi.-

2011.-9 fevral.-S. 12.

Rəhimoğlu, M. Möminə 

xatın məqbərəsi və onunla 

bağlı aparılan araşdırma-

lar /M.Rəhimoğlu //525-ci 

qəzet.-2014.- 15 may.- S.8.

İ n t e r n e t d ə

www.anl.az

www.az.wikipedia.org

www.azadqadin.az

www.nrb.nakhchivan.az


413

Tarixdə bu gün

115 

illiyi

İlk Beynəlxalq Nobel mükafatı    

1901

2016

Alfred Nobel (1833-1896) isveç ixti-

raçı, sənayeçi, linqvist, filosof və huma-

nist idi. Əldə etdiyi gəlirin böyük hissə 

onun  355  ixtirasının  (o  cümlədən  dina-

mitin  kəşfinin)  payına  düşür.  1895-ci 

ilin  noyabr  ayının  27-də  Parisdə  Nobel 

vəsiyyətnamə yazır, onun  vəsiyyətnaməsi 

əsasında əsasında  bu mükafat təsis edil-

mişdir. 


Alfred  Bernard  Nobelin  ölümündən 

sonra qalan kapital Nobel fondunu təşkil 

etmişdir.  Həmin  kapital  və  fondun  ya-

ranmasında  Nobel  qardaşları  şirkətinin 

səhmindən  əldə  edilən  gəlir  Nobel  fon-

dunun  çox  hissəsini  təşkil  etmişdir. 

Fond 1900-cü ildə özəl, müstəqil qeyri-

hökumət təşkilatı olaraq yaradıldı.

Bu 

 

mükafat 



namizədlərin 

milliyətindən asılı olmayaraq Alfred No-

belin  vəsiyyətinə  əsasən  aşağıdakı  alti 

sahə üzrə verilməlidir: Kimya üzrə, Fizika 

üzrə,Fiziologiya və tibb üzrə,Ədəbiyyat 

üzrə,  Nobel  Sülh  mükafatı,  İqtisadiy-

yat  üzrə.  Nobel  mükafatı  1901-ci  ildən 

verilməyə  başlayıb.  Xüsusi  yaardılmış 

Nobel komitəsi tərəfindən bütün il boyu 

namizəd  siyahısı  üzərində  iş  aparılır. 

Müxtəlif  ölkələrin  professorlarına,  aka-

demik təşkilatlara, keçmiş Nobel müka-

fatı  sahiblərinə  məktublar  göndərilərək 

namizədlərin  seçilməsi  üçün  dəvət  olu-

nurlar.Laureatlara verilən mükafata me-

dal, şəxsi diplom və böyük həcmdə (10 

milyon  İsveç  kronu-  təxminən  1,5  mln. 

ABŞ dolları) pul mükafatı daxildir. Kim-

ya,  fizika,  ədəbiyyat,  tibb  və  fiziologi-

ya  üzrə  Nobel  mükafatlarının medalları 

Erik  Lindberq,  Nobel  sülh  mükafatının 

medalı Qustav Vigeland və Alfred Nobe-

lin şərəfinə verilən İqtisadiyyat üzrə Svo-

riges  Riksbank  mükafatının  medalı  isə 

Qunver  Svensson  Lundqvist  tərəfindən 

dizayn  edilib.  Dekabrın  10-da  mükafa-

tın yaradıcısının ölüm günündə mükafa-

tın  təqdimat  mərasimi  keçirilir.  İsveçdə 

təşkil olunan mərasimdə laureatlara mü-

kafatı İsveç kralı özü şəxsən təqdim edir, 

eyni gündə Norveçdə keçirilən tədbirdə 

isə Norveç kralının iştirakı ilə Nobel sülh 

mükafatını  Norveç  Nobel  Komitəsinin 

direktoru təqdim edir. Diplomlar hər lau-

reat üçün fərdi olaraq tərtib edilir, diplo-

mun bir hissəsi hər hansı bir təsvir, digər 

hissəsi isə yazı ilə tamamlanır. Fizika və 

kimya üzrə Nobel mükafatlarını, iqtisa-

diyyat üzrə Riksbank Nobel mükafatını 

laureatlara İsveç  Kral  Elmlər Akademi-

yası təqdim edir. 

Nobel  sülh  mükafatı  Norveç  Nobel 

Komitəsi  tərəfindən  verilir.  Nobel  sülh 

mükafatı  “xalqlar  arasında  qardaşlığın 

təbliği, daimi qoşunların azaldılması, ya-

xud tamamilə aradan qaldırılması və ya 

sülh  konqreslərinin  keçirilməsinin  irəli 

sürülməsi və həvəsləndirilməsi sahəsində 

görülmüş  ən  yaxşı  işlərə  görə”  verilir. 

Ümumilikdə 95 fərd və 23 təşkilat Nobel 

sülh mükafatına layiq görülüb. 

İsveçin 


Karolinski 

İnstitutunun 

Nobel  Assambleyası  fiziologiya  və 

tibb  sahəsində  Nobel  laureatlarının 

seçilməsinə görə cavabdehdir. Stokholm-

da yerləşən Nobel Assambleyasının tibb 

sahəsində mütəxəssis və səsvermə hüqu-

qu  olan  5  professoru  var.  Bu  təşkilatın 

əsas işçi orqanı Nobel Komitəsidir, onun 

üzvləri hər üç ildən bir seçilir.

Bundan  başqa  vəsiyyətdən  kənar 

1969-cu  ildən  başlayaraq  İsveç  Bankı-

nın təşəbbüsü ilə İqtisadiyyat üzrə Nobel 

mükafatı  da  verilir.  Onun  təltif  qaydası 

digər sahələrdə olduğu kimidir.

Laureat  “Nobel  xatirə  mühazirəsi” 

söyləməlidir.  O  sonradan  Nobel  Fondu 

tərəfindən xüsusi cilddə nəşr edilir.



Yüklə 6,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   74




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin