Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 195 illiyi Aşıq şair 403
|
Ə d ə b i y y a t Seçilmiş əsərləri: [2 cilddə] / Səhənd; [ön söz. Ş.Məmmədhüseyn].- Bakı: Şərq-Qərb, 2006.-280 s. Heydərbabaya salam: [poema] /M.Şəhriyar; red. və ön söz müəl. M.Çəmənli.-Bakı: Təhsil, 2009.-39 s. Ağayev, Ə. Məhəmmədhüseyn Şəhriyar: pedaqoji görüşləri /Ə.Ağayev, Q.Ədaləti; red. Ə.Yəqubi.-Bakı: Mütərcim, 2013.-161 s. Dağkəsəmənli, R.Sönməz günəşdir Şəhriyar: [Şeirlər və poemalar] /Rafiq Dağkəsəmənli; red. Z.Qafarlı.-Bakı: 2008.- 163 s Əhməd, V. Azərbaycanı candan artıq sevən Şəhriyar: “Heydərbabaya salam” poemasının Quzey Azərbaycana da böyük təsiri oldu /V. Əhməd //Xalq cəbhəsi.- 2014.-4-8 oktyabr.- № 181.- S.14. Şair 399 2016 Folklor 410 illiyi Qaracaoğlan 1606-1674/1676 Tədqiqatçıların araşdırmalarına görə, Qaracaoğlan 1606-cı ildə Mut elinin Çu- xur obasında, tanınmış Sayıoğlu nəslinə mənsub ailədə anadan olmuşdur. Kiçik yaşlarından yayı Anadolu yaylalarında keçirən Qaracaoğlan ömrü boyu xalqa bağlı olmuş, gəzərgi həyat keçirmiş, Balkan ölkələrini, Şərq vilayətlərini, Azərbaycanı, İranı gəzmiş, şeirlərində də bu yerlərdən bəhs etmişdir. Qaracaoğlanın həyatı və yaradıcılığı haqqında ilk məlumatı türk ədəbiyyatının qurucularından olan Fuad Köprülü 1915- ci ildə “Türk saz şairləri” adlı kitabın- da vermişdir. 1927-ci ildə isə Sadettin Hüzhüt Güney “Qaracaoğlanın həyatı və şeirləri” kitabını nəşr etdirdi. Sonrakı illirdə Ahmet Kutsi Tecer, Mustafa Ne- cati Karayer, Refik Ahmet Sevengil, Ja- hit Özbelli, İlhan Başgöz, Ali Rza Yalçın, Ahmet Tevhid kimi görkəmli alimlərin tədqiqatlarında Qaracaoğlan, onun ya- radıcılığı haqqında qiymətli fikirlər irəli sürülmüşdür. Bu da bir həqiqətdir ki, Qaracaoğlan aşıq ənənələrə uyğun ola- raq sazı və sözü ilə Osmanlı imperator- luğunun Konya, İçel, Kayseri, Mardin, Karaman, Adana, Diyarbekir, Hama, Hələb, Misir, Tokkat, Ankara, Bursa, Si- mas kimi yerlərinin kənd və yaylalarına qədər gəzib-dolaşmış, hər yerdə də şa- irlik və aşıqlıq gücünü göstərmişdir. Öz adının gah Hasan, gah da Halil (Xəlil), “Qaracaoğlan”ın isə onun təxəllüsü olduğunu aşıq şeirlərində ifadə edir. Qaracaoğlanın tədqiqatçıları onun bir qürbətçi, qərib bir aşıq olduğunu yazır- lar. Şeirlərində də bunu təsdiq edən tu- tarlı misralar vardır. Şerlərində Dunay boylarından Avstriya müharibələrinə qədər söz etdiyinə görə onun Osman- lı imperatorluğunun Qərb hüdudlarına, hətta xarici ölkələrə də getdiyi ehtimal olunur. “Dilləri var dilimizə bənzər” şei- ri bu ehtimalın doğruluğunu təsdiqləyir. Qaracaoğlan xalq dilinin incəliklərini və gözəlliklərini bütün təravəti ilə şeirə gətirdiyi kimi, heca vəzninin də ən yayqın və klassik formalarında şeirlər yazmışdır. Ən çox qoşma, səmai, var- sağı şəkillərindən istifadə etmişdir. Qaracaoğlanın istifadə etdiyi nəzm şəkillərindən biri də qoşmadır. Aşığın tədqiqatçılarının yazdığına görə onun yazdığı 500-dən yuxarı şeirin 322-si qoş- ma biçimində olmaqla bərabər, bu şeirlər klassik qoşma şəklinin ən mükəmməl nümunələrindəndir. Azərbaycan Qaracaoğlanın ikinci vətənidir. Qaracaoğlanın Gədəbəydə olması, Göyçədə yaşaması haqqında rəvayətlər də dolaşmaqdadır. XVI-XVII yüzillikdə yaşayıb yaratmış Qurbaninin, Sarı Aşığın təsiri Qaracaoğlan yaradı- cılığında hiss olunduğu kimi, özündən sonrakı aşıqların – Aşıq Alının, Aşıq Ələsgərin və başqa sənətkarların yaradı- cılığında da Qaracaoğlanın təsiri aydın- ca duyulmaqdadır. Mənbələrdə onun 1674/76-cı və ya 1689-cu illərdə vafat etdiyi söylənilir. Təxminən 80 ilə yaxın ömür sürən sənətkar yenə də öz ana torpağına qismət olub, uca bir təpədə dəfn edilmişdir. İndi “Qaracaoğlan təpəsi” adlanan həmin yer sənətsevərlərin ziyarətgahına dönüb.
400 2016 Folklor 215 illiyi Aşıq Alı 1801-1911 Alı Mirzə oğlu Haqverdiyev (Aşıq Alı) 1801-ci ildə Göyçə mahalında, Qızılvəng kəndində anadan olmuşdur. 16-17 yaşlarından aşıqlıq etməyə baş- lamış, qısa zaman içində məşhurlaşmışdır. Çoxlu sayda şagirdi olmuş, onlardan ən tanınmışı XIX əsr Azərbaycan aşıq şe- rinin tanınmış nümayəndələrindən biri Aşıq Ələsgərdir. Rəvayətə görə müəllim və tələbə günlərin bir günü bir məclisdə deyişmişlər və aşıq Alı Ələsgərə məğlub olub. Böyük bir ədəbi irs qoyub gedən Aşıq Alı vaxtında axtarılıb tədqiq olun- madığından külliyyatı itmiş, şeirlərinin çoxu təhrif olunmuş, bəzən də başqala- rının adına getmişdir. Təsadüfi deyil ki, Alı irsinə ilkin üz tutanlardan Hümbət Əlizadə 30-cu illərdə çap etdirdiyi “Aşıqlar” kitabında Göyçəli Aşıq Alının yaradıcılığından çox az nümunələr qal- dığına təəssüflənirdi. Aşıq Alı irsinin öyrənilməsində Hü- seyn Arifin ciddi səyləri olub. Xüsusilə, “Aşıq Alını axtarıram” məqaləsindən sonra bu sahədə dönüş yaranıb. Hüseyn Arifin axtarışları nəticəsində böyük sənətkarın hafizələrdə yaşayan 54 şei- ri yazıya alınmış və 1975-ci ildə “Aşıq Alı” adlı kitabçada nəşr olunmuşdur. Bu nümunələr bir daha çeşidlənərək aşığın 180 illik yubileyi ərəfəsində çapa ha- zırlanmış və 1982-ci ildə yenidən nəşr olunmuşdur. Kitabın uğurlu cəhəti kimi təcnislərin nəşri xüsusi qeyd olunur. Aşıq Alı gəraylı, qoşma, təcnis, diva- ni, müxəmməs kimi şeir növlərində çox- saylı şeirlər yazmışdır. Aşıq Alı eyni zamanda musiqi ya- radıcılığı və bəstəkar fəaliyyəti ilə də geniş şöhrət qazanmışdır. Onun ya- ratdığı saz havalarına “Göyçə şərili”, “Göyçəgülü”, “Ağır şərili”, “Göyçə qay- tağı”, “Qəhrəmanı”, “El bayatısı” (“Köç bayatı”), “Gilənar” aid edilir. Aşıq Alı “Koroğlu aşığı” kimi məşhur olmuş, “Koroğlu”nun klassik ifa tərzinin də on- dan qalması ehtimal olunur. Aşıq Alının ədəbi irsinin sağ qalmış nümunələrinin nəşr olunduğu etibarlı mənbələrdən biri İ.Ələsgərin tərtib etdiyi “Sazlı-sözlü Göyçə” kitabıdır. Kitabda Aşıq Alının “Ağrı dağı”, “Bənzərsən”, “Bu gün”, “Dedi”, “Dolandırır”, “Düşər”, “Düzələ bilməz”, “İstər könlüm”, “Keçdi”, “Qız- ların”, “Qoca dünya çoxun yola salıbdı”, “Nə qaldı”, “Oldu getdi”, “Özgələrdən bizə xata yetişməz” qoşmaları, “Ay ağ almasın”, “Dalı dayansın”, “Başa-baş”, “Dal dala” təcnisləri, “Gözlə, gözlə sən”, “Qırmızı”, “Verir” divaniləri təqdim edilmişdir. Aşıq Alının təxminən 93-94 yaşla- rında gözləri tutulmuş və 16-17 il dün- ya işığına həsrət yaşamışdır. Aşıq uzun müddət Kəlbəcərdə yaşamış və ömrü- nün sonunda doğma kəndi Qızılvəngə qayıtmışdır. 1911-ci ildə vəfat etmiş və kənd qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. Ermənilər sənətkarın qəbrini və qəbir üstü abidəsini vəhşiliklə dağıdıblar.
401 2016 Folklor 205 illiyi Aşıq Pəri 1811-1847 Aşıq Pəri 1811-ci ildə Qarabağın Ara- züstü guşəsində – Cəbrayıl elinin Dizaq mahalının Maralyan kəndində anadan olmuşdur. Hələ uşaq ikən bədahətən şeirlər deyər, aşıq şeiri üslubunda yazar, söz qoşarmış. Şeirlərinin ruhu sevgidən nəşət etmişdi: Aşıq Pərinin şeirləri tez əzbərlənir, dillərə düşür, ağızlarda do- laşırdı. Təxminən 1830-cu ildə Şuşaya köçüb və ömrünün sonuna qədər burada yaşayıb.
Onun yaradıcılığını araşdıran- lar – həm Azərbaycan, həm də Avro- pa şərqşünasları Aşıq Pərini işvəli bir nazənin kimi təqdim edərək bədahətən şeirlər deyən, azad ruhlu, həyatsevər bir qadın olduğunu yazıblar. Deyilənə görə, Aşıq Pəri nakam ömür sürmüş, çox bö- yük ustalıqla dövrünün kişi şairləri ilə deyişmişdir. O, dərin düşüncəsinə, rəvan təbli və hazırcavablığına görə müasirləri arasında izzət sahibi idi. Aşıq Pərinin Mirzəcan bəy Mədətov, Cəfərqulu xan Nəva, Mirzə Həsən, Məhəmməd bəy Aşiq, Abdulla Canızadə və başqala- rı ilə deyişmələri ədəbiyyat aləminə məlumdur. Bu deyişmələrin hamısında da qalib özü olardı. Firidun bəy Köçərlinin tədqiqat- larından aydın olur ki, Aşıq Pəri 25 yaşında Məhəmməd adlı bir molla- ya ərə getmiş, lakin xoşbəxtlik ona nəsib olmamışdır. Şeir yazması, po- eziya məclislərində iştirakı Molla Məhəmmədin xoşuna gəlmədiyindən danlağa məruz qalmışdır. Firidun bəy Köçərli onun bilikli, gözəl bir xanım olduğunu yazır. Hələ XIX əsrdə Rusiyada və Avropada çap edilən məcmuələrdə onun haqqında məlumat verilirdi. Deyilənə görə Aşıq Pəri eyni zamanda cəsarətli, yeri gəldikdə kəskin danışmağı bacaran, o cümlədən yumşaq yumora malik, çox həssas qadın olub. Gözəl şeirləri və hazırcavablığı ilə az bir zamanda Qarabağ şairlərinin diqqətini cəlb etmiş, tez-tez Şuşada keçirilən şeir məclislərinin iştirakçısı olmuşdur. Aşıq Pərinin yazdığı əsərlərin çox az hissəsi bizə gəlib çatmışdır. Yalnız 40-50 şeiri məlumdur. Şeirləri ilk dəfə Mirzə Yusif Qarabağinin “Məcmueyi- divani-Vaqif və müasirini-digər” (1856) məcmuəsində, sonralar isə A.Berjenin tərtib etdiyi “Qafqaz və Azərbaycanda məşhur olan
şüəranın əşarına
məcmuədir” (Leypsiq, 1867) kitabında dərc olunmuşdur. Əlimizdə əsasən qoşmaları var. Bu qoşmalar sadə və anlaşıqlı bir dillə söylənilmişdir. Əlimizdə olanları da diqqətlə nəzərdən keçirdikdə Azərbaycan poeziyasında öz yeri olan Aşıq Pərinin bədii portreti aydın görünür. Aşıq Pəri təxminən 1847-ci ildə Şuşa şəhərində vəfat etmişdir. Azərbaycan aşıq
qadınlarının təşəbbüsü ilə uzun illər respublikamızda “Aşıq Pəri” məclisi fəaliyyət göstərirdi. Məclis üzvləri Aşıq Pəri ədəbi irsini ləyaqətlə qoruyaraq bu unudulmaz xanı- mın adını öz yaradıcılıqlarında yaşatma- ğa və tanıtmağa çalışırdılar.
402 Folklor Aşıq Ələsgər 1821-1926 2016 Ələsgər Alməmməd oğlu (Aşıq Ələsgər) 1821-ci ildə İrəvan xanlığı- nın Göyçə mahalının Ağkilsə kəndində anadan olmuşdur. Ailəsi böyük oldu- ğundan Alməmməd kişi Ələsgəri 14 ya- şında Kərbəlayi Qurban adlı bir varlıya nökər vermiş, Ələsgər onun həyətində 4 il nökərçilik etmişdir. Aşıq
Ələsgər xüsusi
təhsil ala bilməmiş, sənətin sirlərini el sənətkarlarının və
ağsaqqalla- rın yanında öyrənmiş, ilk şeirini də yeniyetməlik çağlarında aşıqların, xalq sənətkarlarının təsiri ilə söyləmişdir. Aşıq qoşmalar, təcnislər, gəraylılar, dodaqdəyməzlər yazıb, onları şövqlə sazda ifa etmiş, dastanlar söyləmişdir. O, aşıq sənətini müəllimi - böyük ustad Aşıq Alıdan öyrənmişdir. Aşıq Alının yanında şəyirdlik edən Ələsgər aşıqlıq sənətinin sirləri ilə bərabər ondan ədəb və mərifət qaydalarını da öyrənmişdir. Şəyirdlik dövrünü başa vurduq- dan sonra Ələsgər Göyçə ilə yanaşı İrəvanda, Naxçıvanda, Qazaxda, Qa- rabağda, Gəncədə də məşhurlaşmış, Göyçə aşıq məktəbinə rəhbərlik etmiş- dir. Ömrünün çoxunu xalqın içərisində, toy, şadlıq məclislərində keçirən Aşıq Ələsgər təkcə Azərbaycanda yox, Türkiyədə, İranda və Dağıstanda da us- tad sənətkar kimi tanınmışdır. Aşıq Ələsgərin ilk mətbu əsərləri - “Dağlar”, “Bizim dağlar” şeirləri 1927- ci ildə “Yeni kənd” jurnalında (№3) çap olunmuşdur. Hümmət Əlizadənin onun haqqında ilk dəfə tərtib etdiyi “Aşıq Ələsgər” adlı kitabı isə 1934-cü ildə nəşr olunmuşdur. Aşıq Ələsgərin sözlərinə yüzlərlə mahnı və romanslar bəstələnmişdir. 1918-1919-cu illərdə daşnakların türklərə qarşı törətdiyi qır- ğın nəticəsində Göyçə mahalı talanmış, əhali öz dədə-baba yurdunu tərk edib başqa yerlərə köçməyə məcbur olmuş- dur. İki ilə qədər Yanşaqda yaşayan Aşıq Ələsgər sonra Tərtərə köçmüş, bir neçə ay da orada qalmışdır. Bu yerlərin hər birində aşığı hörmətlə qarşılasalar da, onun ürəyi-gözü Göyçədə idi. O gözü- nü açıb gördüyü doğma yerlər: Srınər, Murov, Muşoy dağları, Xaçbulaq yay- laqları üçün çox darıxırdı. Nəhayət, 1921-ci ildə o, Ağkilsəyə qayıtmış, ömrünün son illərini doğma kəndində yaşamışdır. Aşıq Ələsgər 1926-cı il mart ayının 7-də doğulduğu Ağkilsə kəndində vəfat etmiş və burada da dəfn edilmişdir. Lakin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə əlaqədar olaraq XX əsrin 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanın böyük aşıq- şairinin qəbri ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə yerlə yeksan edilmişdir. Görkəmli aşıq xalq tərəfindən bu gün də sevə-sevə dinlənilir. 1972-ci ildə Aşıq Ələsgərin anadan olmasının 150 illiyi, 1998-ci ildə isə 175 illiyi Azərbaycanın hər yerində böyük təntənə ilə qeyd olunmuş, bu münasibətlə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası tərəfindən onun əsərlərinin iki cildlik elmi nəşri hazırlanmış və çap edilmiş- dir. Aşıq Ələsgərin xatirəsi dövlətimiz tərəfindən əbədiləşdirilmiş, adına küçə, mədəniyyət sarayı, respublika Xalq Ya- radıcılığı evi fəaliyyət göstərir, Bakıda isə Hüseyn Hacı Qulu oğlu tərəfindən “Aşıq Ələsgər muzeyi” yaradılmışdır.
403 Musiqi.Opera.Balet Səfiəddin Urməvi 1216-1294 2016 Səfiəddin Əbdülmömin ibn Yusif ibn Faxir Urməvi Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi Urmiya şəhərində, 1216-cı ildə anadan olmuşdur. Onun adı və soyadı qaynaqlarda Səfi-əd-Din Əbdülmömin ibn Yusif ibn Faxir Urməvi kimi yazılır. O, Urmiya şəhərində do- ğulduğunu və nəslinin bu şəhərdə yaşa- dığını bildirmək üçün “Urməvi” soya- dını götürmüşdür. Orta əsr Şərq musiqi mədəniyyətini zinətləndirən ən qüdrətli musiqişünas olmuşdur. İbtidai təhsilini öz vətənində almış, musiqi savadının əlifbasını və udda çalmağı da burada öyrənmişdir. Sonradan Ərəb Xilafətinin paytaxtı- na, bütün Yaxın və Orta Şərqin elm və mədəniyyət mərkəzi olan əfsanəvi Bağdad şəhərinə gələrək, dövrünün ən yaxşı universitetlərindən sayılan “Müstənsəriyyə”də təhsilini davam et- dirmişdir. Burada fəlsəfənin, məntiqin, tibbin, riyaziyyatın, astronomiyanın və dillərin əsasları ilə tanış olmuşdur. Mu- siqi sənətini öyrənməkdə davam edən Səfiəddin xəttatlıqda da böyük uğur qazanmışdır. Əvvəlcə musiqi sahəsində deyil, xəttat kimi şöhrət tapmış və Abbasilər sülaləsinin son nümayəndəsi xəlifə əl Müstəsimin sarayına dəvət olunmuşdu. Az vaxtda xəlifənin ya- xın əhatəsinə daxil olan sənətkar bir müddətdən sonra saray kitabxanasının rəhbəri və baş xəttatı təyin olunmuşdur. Bütün Şərq aləmində ünlü sənətçilər kimi ad çıxarmış bir çox musiqişünas- lar onun şagirdləri olmuşlar. Bunların sırasında Şəms əd-Din Söhrəvərdi, Əli Sitan, Həsən Zəfər və Hüsam əd-Din Qutluq Buğa kimi tanınmış musiqişü- nasların adları çəkilir. Səfiəddin iki yeni musiqi aləti ya- ratmışdı - “Nüzhə” və “Müğni”. Nüzhə müasir arfa (çəng) və kanona bənzəyirdi. Bu alətin 81 simi vardı. Sö- yüd, sərv və ya şümşaddan dördbucaq şəklində düzəldilirdi. Müğninin 33 simi vardı və xarici oxşarlıq baxımından rü- baba bənzəyirdi. Sadəcə çanağı iri idi. Müğni ərik ağacından düzəldilirdi. Bundan başqa Səfiəddin həm də iste- dadlı bəstəkar idi. Təbrizdə qələmə aldı- ğı beşhissəlik məşhur “Risaleyi-Şərəfi” adlı musiqi risaləsini Şərafəddinə ithaf etmişdir. Hələ Bağdadda sarayda ikən 1252-ci ildə “Kitab-əl Ədvar” adı ilə məşhur olan musiqi risaləsini tamamla- mışdır. Ərəb dilində yazılmış və on beş fəsildən ibarət kitabda ümumiyyətlə, 12 muğam dəstgahının adı çəkilir ki, bun- ların da çoxusu bizə məlumdur. O, mu- siqi elminə “Sistemçilik” məktəbinin yaradıcısı kimi, tabulaturanın banisi kimi daxil olmuşdur. Ondan sonra gələn alimlər XVI əsrə qədər bu not yazı sistemindən geniş istifadə etmişlər. Səfiəddin ömrünün son illərini yox- sulluq içində keçirmiş və 1294-cü ildə Bağdaddakı borclular həbsxanasında vəfat etmişdir.
Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|