Kirish i-bob. Biologiya o‘qitish jarayonida didaktik

 
3.3. Biologiya darslarida multimedia materiallaridan foydalanish 
Biologiya tirik mavjudotlarning atrof-muhit bilan o‘zaro aloqalarini 
o‘rganuvchi ilmiy-tadqiqot fani hisoblanadi. Bir o‘lcham tasvirlariga ega darslik 
yordamida o‘rganishda barcha organlar qismlarini va ularning funksiyalarini 
tushunish qiyin. 

---

Biologiya darsliklarida tasvir va diagrammalar ko‘p. Odam tanasining uch 
o‘lchamda tasvirlangan va har bir organ faoliyati aks ettirilgan virtual taqdimotini 
tasavvur qiling. Bunday taqdimotlarni o‘quvchilar uzoq vaqt esda saqlaydi. 
Hujayraning tuzilishini darslikdan o‘qib tushunish birmuncha murakkab. 
Ko‘rgazmali tasvirlardan foydalanilsa, tasavvurlar yanada yorqin va tushunarli 
bo‘ladi. Hozirda avvalgidek sinf taxtasida bo‘r bilan yozish va ko‘rgazma 
rasmlardan foydalanish vaqti o‘tdi. 
O‘quvchilar yangi tushunchalar haqida rasmiy bilimlarni to‘plamasdan, 
balki ularni tushunib olishlari juda muhim. Biologiya fanini o‘qitish yanada 
samarali bo‘lishi uchun o‘quv mashg‘ulotlari davomida o‘qituvchilar axborot 
kommuntkatsiya texnologtyalarini ishlab chiqishlari va undan foydalanishni 
rag‘batlantirishlari zarur. 
O‘qituvchilar yanada samarali o‘qitish uchun proyektorlar va axborot 
kommuntkatsiya texnologtyalardan foydalanib, jonli o‘quv sinflarini tashkil etishi 

---

lozim. 
Buning uchun fan o‘qituvchilari dars o‘qitish uchun Word, Excel, Power Point, 
Flash, Movie Maker kabi turli dasturiy ta’minotlardan va boshqa “Veb” 
vositalardan foydalanishni o‘zlashtirib olishlari shart. 
Hozirgi zamon mutaxassislari faoliyat doirasi qanday bo‘lishidan qat’i 
nazar, axborot texnologiyalari to‘g‘risidagi keng ko‘lamdagi bilim va ko‘nikmalar 
hamda ulardan foydalanish borasidagi malakalarga ega bo‘lishi davr talabidir. 
Jamiyatning tobora informatizasiyalashib borishi uzluksiz ta’lim tizimida ham 
axborot kommunikatsiya texnologiyalardan unumli foydalanish zaruratini keltirib 
chiqarmoqda 
Bugungi kunda butun dunyoda har tomonlama globallashuv va 
integratsiya jarayonlari kuchayib bormoqdaki, O’zbekiston ham bu jarayonlar 
oqimidan mustasno emas. Xalqaro siyosiy doiradagina emas, balki ichki siyosiy 
muhitda ham farovon va barqaror jamiyat qurish uchun kuchli va malakali, siyosiy 
va huquqiy bilimlarga ega kadrlar kerak. 
Hozirgi kunda o’quvchilar, talabalar, tinglovchilar aqliy ta’limini 
rivojlantirish uchun ta’lim va tarbiya birligiga beriladigan bilimning ilmiy bo’lishi, 
bilimning sistemali va izchil bo’lishi barobarida zamonaviy pedagogik va axborot 
texnologiyalaridan samarali foydalanishga erishilmoqda. 
Uzluksiz ta’lim tizimida tashkil etiladigan o’qitish jarayonining samaradorligini 
oshirish yuzasidan qabul qilingan me’yoriy hujjatlarda pedagogik va axborot 
texnologiyalaridan uyg’un foydalanish muhim vazifa sifatida belgilangan. 
Darhaqiqat, axborotlar globallashgan davrda ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik 
va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda o’qitish samaradorligini oshirish 
dolzarb muammo sanaladi. 
Tabiiy fanlar, jumladan, biologiyani o’qitishda axborot texnologiyalardan 
foydalanish uchun biologiya ta’limi mazmunining o’ziga xos xususiyatlarini 
e’tiborga olish zarur: tirik ob’ektlar bilan ishlash, ularda kechadigan hayotiy 
jarayonlarni kuzatish, tajriba qo’yish va b. 

---

Mamlakatimizda ta’lim tizimini isloh qilish borasida amalga oshirilayotgan 
o’zgartirishlar va yangiliklar asosida pedagog xodimlarga qo’yilayotgan 
zamonaviy talablar ta’lim va yoshlar to’g’risidagi xukumat tomonidan qabul 
qilingan qarorlarning mazmun-mohiyati va ahamiyatini tushunib yetadigan hamda 
targ’ibot qiladigan; o’z fanini chuqur biladigan, pedagogik jarayonlarda 
o’quvchilarning sub’ektivligini va faolligini oshirishga alohida ahamiyat 
qaratadigan; o’zaro do’stona munosabatlarga asoslangan hamkorlikda faoliyat 
ko’rsatish ko’nikmalariga ega bo’lgan; pedagogik jarayonlarni tashkil etish va 
boshqarish, 
o’quvchilar 
va 
pedagoglar 
hamkorligini 
shakllantirish 
va 
muvofiqlashtirish, pedagogik jarayonlarda motivlashtirish, refleksiv faoliyat 
jarayonlarini tashkil etish asosida refleksiv ta’limiy muhitni shakllantirish 
yo’nalishlarida zaruriy bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lgan o’qituvchi 
shaxsini shakllantirishni taqozo etadi. 
Pedagogik jarayonlarni tashkil etish, boshqarish, sifat va samaradorligini 
barqaror rivojlantirishda o’qituvchilarning faoliyati samaradorligi asosan ularning 
pedagogik jarayonlar va ularni tashkil etish va boshqarish yo’nalishidagi 
tushunchalari, bilimi, ko’nikma va malakalari darajasiga hamda ularning shaxsiy 
xususiyatlari va kasbiy ahamiyatga ega bo’lgan shaxsiy sifatlari, shuningdek, 
qobiliyatlari, mahorati va kasbiy tajribasiga bog’liq bo’ladi. 
Pedagogik jarayonlarni ilmiy asoslarda tashkil etish va boshqarish yo’nalishidagi 
zamonaviy talablar ta’lim muassasasi rahbarlari va professor-o’qituvchilarining o’z 
bilimlari, ko’nikma malakalarini uzluksiz rivojlantirib borishini taqozo etadi. Bu 
o’z navbatida uzluksiz malaka oshirish jarayonining samaradorligini ta’minlashda 
quyidagilarni inobatga olish zarurbo’ladi: 
- zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish; 
- ijodiy hamkorlikni ta’minlovchi refleksiv ta’limiy muhitni vujudga keltirish; 
- axborotlarning yangiligi va ishonchliligini ta’minlash. 

---

- barcha sohalar bo’yicha bilim berishda axborotlashtirishni rivojlantirishni 
loyihalash va yaratish; 
- axborotlashtirish sohalarida meyoriy bazalarni yaratish (koordinatsiyalar, 
metodlar, ilmiy-metodik va h.k.); 
- texnik ta’minotni-komhpyuterlar, axborot texnologiyalarning boshqa qurilmalari, 
ularga xizmat ko’rsatish uchun kerakli materiallarni yaratish. 
Axborot texnologiyalar o’qituvchilarning kasbiy o’sishi uchun ularga o’z fanlari 
bo’yicha o’qitishning yangi usullarini kiritishga, yangi yondashuvlarni qo’llashga, 
g’oyalarni ro’yobga chiqarish va yangi ko’nikmalarni rivojlantirishga imkoniyat 
yaratadi. 
Biologiya fanini o’qitishda axborot texnologiyalarining yuqorida qayd 
etilgan vazifalarini e’tiborga olgan holda, ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanish 
yo’llarini belgilash va amaliyotga joriy etish bugungi kunda dolzarb vazifa 
sanaladi. 
Uzluksiz ta’lim tizimida pedagogik faoliyat ko’rsatayotgan o’qituvchilarning 
oldidagi muhim vazifalardan biri o’quvchilarning fan asoslarini o’zlashtirishga 
bo’lgan qiziqishlarini orttirish, mustaqil va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini 
rivojlantirish asnosida ularning barkamolligini ta’minlash sanaladi. Ushbu 
muammolarni hal etishda innovasion texnologiyalari muhim ahamiyat kasb etadi. 
Innovasion 
texnologiyalaridan 
foydalanilgan 
darslar 
axborotlarga 
boy, 
ko’rgazmali, interfaol bo’lib, vaqtdan unumli foydalanish, har bir o’quvchining o’z 
tempi bo’yicha bilim olish, o’qituvchida esa, o’quvchilar bilan tabaqalashtirilgan 
va individuallashtirilgan ta’limni amalga oshirish imkoniyati vujudga keladi, shu 
bilan bir qatorda o’qitishda natijalarini nazorat qilish va baholash uchun zamin 
yaratadi. 
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo’llanilishi o’quvchilarning 
hujayra, to’qima, kimyoviy elementlar, atom, molekulaning tuzilishi, modda va 
energiya almashinuvi, fotosintez, oqsillar biosintezi kabi jarayonlar haqida 

---

tasavvur qilishlari, abstraktsiyalash va xotirada saqlash imkonini kengaytiradi; 
o’quvchilarning motivlari va o’zlashtirish darajasi ehtiborga olingan holda zarur 
hollarda takroran o’rganish va o’quvchilarning bilimidagi bo’shliqlarni to’ldirish 
imkonini beradi; biologik jarayonlarni animatsiyalar tarzida virtuallashtirish 
o’quvchilarning ko’rgazmali-obrazli fikr yuritish va o’quv materialini to’liq 
o’zlashtirishga zamin tayyorlaydi; biologiya darsida animatsiyalardan foydalanish 
darsning barcha bosqichlarida o’quvchilarning bilish-faoliyatini faollashtirishga 
olib keladi. 
Biologiya fanini o’qitishda quyidagilardan foydalanish mumkin: har bir mavzu 
mazmuniga asosan ko’rgazmalilikni amalga oshirish, ya’ni multimediali taqdimot 
materiallari; biologik jarayonlarning animatsiyasi; virtual laboratoriya va amaliy 
ishlar; ishlab chiqarish korxonalariga virtual ekskursiya; biologik jarayonlarning 
modellashtirilgan dasturlari; biologik jarayonlarning ta’limiy dasturlari; 
o’quvchilarning mavzular bo’yicha o’zlashtirgan bilimlarini nazorat qilish va 
baholash uchun nazorat dasturlari; 

---

XULOSA 
Talabalarni u yoki bu vazifa, savol ustida fikr yuritishga, fikr yuritishga 
majburlab bo`lmaydi. O'yin yordamida biz kuch bilan emas, balki o'ziga jalb 
qilamiz. Faoliyat fikrlash, yodlash jarayonlariga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi, bu 
qobiliyatni oshiradi va esda qolgan narsaning kuchini oshiradi. Bunga turli yo'llar 
bilan erishish mumkin: eksperimentlarni ko'rsatish, har xil turdagi kuzatuvlarni 
tashkil qilish, g'ayrioddiy hikoya va boshqalar.
O'yin holati bilim va ko'nikmalarni tezroq va qulayroq o'zlashtirishga 
yordam beradi. Bu zarur, chunki zamonaviy sharoitlar ta'lim jarayonini 
insonparvarlashtirish, bolaning shaxsiyatiga murojaat qilish bilan tavsiflanadi. 
Ushbu vazifani amalga oshirish ob'ektiv ravishda o'rganishga, butun bilish 
jarayonini tashkil etishga yangi yondashuvni talab qiladi. Bundan tashqari, 
zamonaviy maktab har bir bolani mustaqil ravishda o'rganishni talab qiladi. 
Talabalarga o'quv topshiriqlarini bajarishda qanchalik ko'p avtonomiya bersak, 
o'quv jarayoni shunchalik samarali bo'ladi. Bu o'quv jarayonini tashkil etishda 
o'yindan kengroq foydalanish uchun jiddiy sababdir. 
Shu bilan birga, maktab o'quvchilarining aqliy va jismoniy ortiqcha yukini 
kamaytirish bizning davrimizning bir xil darajada muhim talabidir. Didaktik o'yin 
maktabning ushbu sohalarini amalga oshirish uchun real imkoniyatlarni o'z ichiga 
olgan vositalardan biridir.
Darsdagi didaktik o'yin hissiy muhitni o'zgartirishga yordam beradi, bu 
yanada jonlanadi, kuchlanish, charchoqni ketkazadi va o'quvchilarga yangi 
ma'lumotlarni o'zlashtirishga imkon beradi. 
Tadqiqotimiz davomida biologiyani o‘qitish jarayonida didaktik o‘yinlar va 
o‘yin texnikasidan foydalanish muammosiga bag‘ishlangan psixologik-pedagogik 
va uslubiy adabiyotlar tahlil qilindi, ular tahlili asosida “o‘yin”, “didaktik” 
tushunchalarining mazmuni aniqlandi. o'yin" mavzusiga oydinlik kiritildi, bilim 

---

faolligini oshirish vositasi sifatida o'quv o'yinlarining imkoniyatlari ko'rib chiqildi. 
maktab o'quvchilari. O'qitishning o'yin usullarining talabalarning biologiya faniga 
ta'siri va biologiyani o'rganishga kognitiv qiziqishning oshishiga ta'siri 
eksperimental tarzda tekshirildi.
Ishimizning gipotezasi tasdiqlandi, ya'ni biologiya darslarida didaktik 
o'yinlardan tizimli foydalanish biologiya fanidan bilim darajasini oshirishga va 
kognitiv qiziqishni rivojlantirishga yordam berishi isbotlandi.
Ishlanmalarimizni biologiya va tabiatshunoslik o‘qituvchilari amaliyotida 
qo‘llash mumkin deb hisoblaymiz. 

---

---