Kirish i-bob. Biologiya o‘qitish jarayonida didaktik

 MULTIMEDIA VOSITALARI VA 
ULARDAN FOYDALANISHNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Multimediy vositalari (multimedia – ko’pvositalilik) - bu insonga o’zi uchun 
tabiiy muxit: tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan 
foydalanib, kompyuter bilan muloqatda bo’lishga imkon beruvchi texnik va 
dasturiy 
vositalar 
majmuidir. 
Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. 
Uning ajralib 
turuvchi 
belgilariga 
quyi-dagilar 
kiradi: 
- axborotning xilma-xil turlari: an'anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), 
original (nutk, musika, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va 
boshqalar) turlarini bir dasturiy maxsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya 
axborotni ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning turli kurilmalari: mikrofon, 
audio-tizimlar, optik kompaktdisklar, televizor, videomagnitafon, videokamera, 
elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan holda kompyuter boshqaruvida 
bajariladi; - muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va 
grafikadan farqi ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma'lum oralig’ida 
ko’rib chiqiladi. Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks 
ettirish uchun markaziy protsessor tez harakatchanligi, ma'lumotlarni o’zatish
shinasining o’tkazish qobiliyati, operativ (tezkor) va video-xotira katta sig’imli 
tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari 
bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi; 
- "inson-kompyuter" interaktiv mulokotining yangi darajasi, bunda muloqot 
jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, 
mazkur xolat ta'lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon 
beradi. 
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta'lim berish va kadrlarni qayta 
tayyorlashni yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Multimedia 

---

tushunchasi 90-yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol 
tug’iladi? Ko’pgina mutaxassislar bu atamani turlicha tahlil qilishmoqda. Bizning 
fikrimizcha, multimedia - bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari 
asosida audio, video, matn, grafika va animatsiya (ob'yektlarining fazodagi 
xarakati) effektlari asosida o’quv materiallarini o’quvchilarga yetkazib berishning 
mujassamlangan xoldagi 
ko’rinishidir. 
Rivojlangan mamlakatlarda o’qitishning bu usuli, xozirgi kunda ta'lim 
sohasi yo’nalishlari bo’yicha tatbiq, qilinmoqda. Xatto, xar bir oila multimedia 
vositalarisiz xordiq, chiqarmaydigan bo’lib koldi. Multimedia vositalarining 1981 
yildagi yalpi oboroti 4 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa, 1994 yili esa 16 
mlrd. AQSh dollarini tashkil kildi. X,ozirgi kunda esa sotilayotgan har bir 
komp'yuterni multimedia vositalarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Kompyuterlarning 
70-yillarda ta'lim soxasida keng qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi, 
avvalombor, ular unumdorligining nixoyatda pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot 
shuni ko’rsatmoqdaki, multimedia ' vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki 
barobar unumlidir va vaqtdan yo’tish mumkin. Multimedia vositalari asosida bilim 
olishda 30 % gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada 
o’zoq muddat saqlanib qoladi. Agar o’quvchilar berilayotgan materiallarni ko’rish 
(video) asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlab qolinishi 25-30 % oshadi. 
Bunga qo’shimcha sifatida o’quv materiallari audio, video va grafika ko’rinishda 
mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab kolish 75 % ortadi.
Bunga biz multimedia vositalari asosida chet tillarini o’rganish jarayenida 
yana bir bor ishonch 
xosil qildik. 
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish quyidagi afzalliklarga ega: 
a) berilayotgan materiallarni chuqurroq, va mukammalroq o’zlashtirish imkoniyati 
bor; 
b) ta'lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada 
ortadi: 
v) ta'lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish; 

---

g) olingan bilimlar kishi xotirasida o’zoq muddat saqlanib, kerak bo’lganda 
amaliyotda qo’llash 
imkoniyatiga 
erishiladi. 
Shuni aytib o’tish kerakki, kadrlarni qayta tayyorlash yo’lida Jaxon Valyuta Fondi, 
Umumjaxon banki, Yevropa Ittifoki komissiyasi kabi nufo’zli tashkilotlar katta 
tajribaga egadirlar.Biz bunga, ushbu tashkilotlar tomonidan tashkil qilingan semi-
nar va konferensiyalarning ishtirokchisi sifatida yana bir bor ishonch xosil qildik. 
Avvalombor, o’quv jarayonida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan 
foydalanish taxsinga 
sazovordir. 
O’z o’rnida, multimedia vositalaridan keng foydalanish yo’lida ayrim ob'yektiv 
muammolar ham mavjud. Bulardan eng asosiysi - o’quvchilar uchun kerak bo’lgan 
o’quv materiallarini, qonunlarni va boshqa ko’rsatmalarni qo’llanma qilib 
kompyuter dasturlarini ishlab chiqarishdir. Ishlab chiqilgan kompyuter dasturlarida 
multimedia elementlarini qo’llash esa, kompakt disklarni (lazer disklari) qo’llashni 
talab qiladi. Xozirgi kunda bunday ko’rinishdagi kompakt disklarni 
respublikamizda ishlab chiqarish imkoniyati yo’qdir. Bular ma'lum bir miqdordagi 
mablag’ni oldindan jalb etishni 
talab qiladi. 
Bizning fikrimizcha, zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan o’quvchilarga 
ta'lim berish va qayta tayyorlash jarayonida keng foydalanish, kelajakda yetuk va 
yuqori 
malakali 
mutaxassislarni kamol 
toptiradi. 
2. Distant uslubi asosida o’quvchilarni o’qitish xozirgi kunning eng rivojlanib 
borayotgan yo’nalishlaridan bo’lib, o’qituvchi bilan o’quvchilar ma'lum bir 
masofada joylashgan holda ta'lim berish tizimidir. O’qituvchi va o’quvchining 
ma'lum bir masofada joylashganligi, o’qituvchini dars jarayonida kompyuterlar, 
sputnik aloqasi, kabel televideniyesi kabi vositalar asosida o’quv ishlarini tashkil 
qilishini talab qiladi. Zamonaviy kompyuter texnologiyalarining tez rivojlanib 
borishi, ayniqsa, axborotlarni o’zatish kanallarini rivojlanishi telekommunikatsiya 
sohasiga o’ziga xos tarixiy o’zgarishlar kiritmoqda.