Kirish i-bob. Biologiya o‘qitish jarayonida didaktik

1.2 Didaktik o'yinlarning tasnifi va o'yin texnikasi 
O'yin o'rganish texnologiyalari juda xilma-xildir. O'yinning asosiy motivi 
natija emas, balki uning jarayonidir. Bu ularning rivojlanish qiymatini oshiradi, 
lekin tarbiyaviy ta'sirni kamroq ravshan qiladi. Shubhasiz, o'yin darslari ham 
tarbiyaviy imkoniyatlarga ega. Agar ular alohida emas, balki tizimda ko'rib 
chiqilsa. Masalan, faktlarni o‘zlashtirish va ishlatishdan ularning bog‘lanishiga 
(krossvordlarni yechishdan ularni tuzishgacha), tavsiflardan (sayohat darslari) 
tushuntirishga (tadqiqot darslari) o‘tish mumkin. 
O'yin to'g'ri chiziqda emas, balki bolaning ichki dunyosi orqali o'rgatadi, 

---

buning natijasida har bir bola o'zining rivojlanish bosqichiga etadi, katta shaxsiy 
zaxiralardan foydalanadi [3].
Markazda bolalarning umumiy aqliy rivojlanishi, ongi, irodasi, his-
tuyg'ularini shakllantirish vazifasi ilgari suriladi. 
Biologiyani o'yin usulida o'rganish ikki baravar foydalidir, chunki ko'pchilik 
bolalar tug'ilishdanoq "o't va hasharotlar" ga qiziqishadi va hamma o'ynashni 
yaxshi ko'radi. Shunday qilib, o'yin yordamida dunyoning umumiy biologik 
manzarasi shakllanadi, boshqacha aytganda, nazariy va empirik bilimlar tarkibga 
kiradi [26]. 
O'yin usullari xilma-xil, o'zgaruvchan: material ham umumiydan xususiyga, 
ham xususiydan umumiygacha ochib berilishi mumkin. 
O'yin shakllari dinamik, moslashuvchan. Shakllar darsdan darsga qolishi 
mumkin, faqat mazmuni o'zgaradi. Shunday bo'lsa ham, dars yangi tus oladi. 
Materialning taqdimoti ko'zga tashlanmasdan, yaxshi hissiy muhitda o'tadi. 
Darsning maqsadiga, uning mazmuniga, bolalarning real imkoniyatlariga 
e'tibor qaratib, uslubiy o'yinlar tanlanadi. Ular o'z vaqtida cho'zilishi yoki darsning 
faqat bitta bosqichini egallashi mumkin. O'yin frontal, guruh yoki individual 
bo'lishi mumkin. Nazorat ham ichki, ham tashqidir.
Usullarni tanlash va birlashtirish orqali asosiy maqsadga erishish mumkin: 
mavzuga qiziqish uyg'otish, o'quv adabiyotlari bilan ishlash zarurligini uyg'otish, 
fikrlash jarayonlarini masalaning mohiyatini mustaqil bilishga yo'naltirish. Bunday 
yondashuv bilan yigitlar "baholash" va "belgi" tushunchalari o'rtasidagi farqni aniq 
tushuna boshlaydilar. Belgini qo'lga kiritish juda oson, bu faqat jurnaldagi raqam, 
lekin siz ball olishingiz kerak, bu og'zaki, daqiqali, lekin juda qimmat bo'lishi 
mumkin, bu o'z-o'zini hurmat qilish va o'zini o'zi tasdiqlashga ta'sir qiladi. Ishonch 
eng kuchli rag'batlardan biridir. Bu o'yin natijasiga ta'sir qiladi [6] 
Pedagogikada o'yinlarga katta e'tibor beriladi, ammo dars tizimida aniq o'rni 
belgilanmagan. Shuning uchun amalda turli bosqichlarda o'yin momentlarini 
moslashtirishga katta e'tibor beriladi.
Maktab ta'limida ko'pincha quyidagi o'yin turlari qo'llaniladi:

---


Sayohat o'yinlari. 

O'yinlarga buyurtma berish. 

Taxminlar o'yinlari. 

Boshqotirma va krossvord o'yinlari 

Rol va biznes o'yinlari. 

O'yinlar-suhbatlar (o'yinlar-dialoglar) va boshqalar [28]. 
Sayohat o'yinlari ertakga, uning rivojlanishiga, mo''jizalariga o'xshaydi. 
O'yin-sayohat real faktlar yoki voqealarni aks ettiradi, lekin odatiyni g'ayrioddiy, 
oddiyni sirli, qiyinni engib o'tish orqali, zarurni qiziqarli orqali ochib beradi. 
Bularning barchasi o'yinda, o'yin harakatlarida sodir bo'ladi, bolaga yaqinlashadi, 
uni xursand qiladi. O'yin-sayohatning maqsadi - taassurotni kuchaytirish, kognitiv 
tarkibga biroz ajoyib g'ayrioddiylikni berish, bolalar e'tiborini yaqin atrofdagi, 
lekin ular sezmaydigan narsalarga jalb qilishdir. Sayohat o'yinlari diqqatni, 
kuzatishni, o'yin vazifalarini tushunishni kuchaytiradi, qiyinchiliklarni engish va 
muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Sayohat o'yinlari har doim bir oz 
romantik. Bu o'yin syujetini ishlab chiqishda, o'yin harakatlarini boyitishda 
qiziqish va faol ishtirokni keltirib chiqaradi, o'yin qoidalarini o'zlashtirish va 
natijaga erishish istagi: muammoni hal qilish, biror narsani o'rganish, nimanidir 
o'rganish. O'yinda o'qituvchining roli murakkab bo'lib, u bilimni, ular bilan 
o'ynashda bolalarning savollariga javob berishga tayyorlikni va o'quv jarayonini 
sezmasdan boshqarishni talab qiladi [31]. 
O'yin-sayohat - bu bolaning harakatlari, fikrlari, his-tuyg'ulari o'yini, uning 
bilimga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish shakli. O'yin nomida, o'yin vazifasini 
shakllantirishda, bolalarning qiziqishini, faol o'yin faoliyatini uyg'otadigan 
"chaqiruvchi so'zlar" bo'lishi kerak. O'yin-sayohat o'yin faoliyati bilan birgalikda 
kognitiv tarkibni ochishning ko'plab usullaridan foydalanadi: vazifalarni belgilash, 
ularni qanday hal qilishni tushuntirish, ba'zan sayohat yo'nalishlarini ishlab 
chiqish, muammolarni bosqichma-bosqich hal qilish, uni hal qilish quvonchi, 
mazmunli dam olish. O'yin-sayohat kompozitsiyasi ba'zan qo'shiq, topishmoqlar, 
sovg'alar va boshqalarni o'z ichiga oladi. Sayohat o'yinlari ba'zan ekskursiyalar 

---

bilan noto'g'ri aniqlanadi. 

---