Kirish kimyoviy elementlar er po’stida sof xolatda deyarlik uchramaydi, ular doimiy tarkibga EGA bo’lgan kimyoviy birikmalar xosil qiladi

Geoxronologik jadval

Era	Davr	Bo'lim	Indeks	Ustun	Davomiy ligi mln. yil	Organiq dunyosining qisqacha xarakteristikasi
KAYNOZOY - KZ	To'rtlamchi (antropogen) Q	Hozirgi zamon	Q4			Hozirgi zamon ko'rinishidagi organiq dunyo, insonning paydo bo'lishi
		Yuqori	Q3		1,5 - 2
		O'rta	Q2
		Quyi	Q1
	Neogen N	Pliotsen Miotsen	N1 N2		24	Hozirgi zamon ko'rinishidagi yoki unga yaqin bo'lgan quruqlik va dengiz jonzotlarining paydo bo'lishi
	Paleogen	Oligotsen Eotsen Paleotsen	3 2 1			Yopiq urug'li o'simliklar, sodda ko'rinishdagi sut emizuvchilarning zamonaviy ko'rinishiga yaqin dengiz faunalarining paydo bo'lishi
					41
MЕZOZOY - MZ	Bo'r K	Yuqori Quyi	K2 K1		70	Yopiq urug'li o'simliklar, ulkan sudralib yuruvchilar, dengizlarda boshoyoq li mollyuskalarning hukmronligi
	Yura J	Yuqori	J3		58	Ochiq urug'li o'simliklar, quruqlikda ulkan sudralib yuruvchilarning paydo bo'lishi
		Quyi	J1
	Trias T	Yuqori O'rta Quyi	Т3			Ochiq urug'li o'simliklarning, sudralib yuruvchilar faunasi. Dengizlarda umurtqasiz jonivorlarning yangi guruxlari
			Т2		45
			Т1
PALЕOZOY - PZ	Perm P	Yuqori	Р2			Ochiq urug'li o'simliklarning, quruqlikda ilk sudralib yuruvchilar, dengizlarda paleozoy xarakterli umurtqasizlar halokati
		Quyi	Р1		45
	Toshko’ mir C	Yuqori	С3			Igna barg paportniklar, quruqlikda yirik hayvon, dengizda xilma-xil umurtqasiz tog’'ayli va suyakli baliqlar paydo bo'lishi
		O'rta	С2		65-75
		Quyi	С1
	Devon D	Yuqori	D3		55-60	Psilofit, paporotnik, quruqlik jonivori va hasharotning paydo bo'lishi, dengizdagi xilma-xil umurtqasizlar
		O'rta	D2
		Quyi	D1
	Silur S	Yuqori Quyi	S2 S1		35	Psilofitlar, umurtqa-sizlar,dengiz fau-nasi, gigant qisqich baqalarva boshqa-larning ilk bor paydo bo'lishi
	Ordovik O	Yuqori O'rta Quyi	O3 O2 O1		70	Trilofitlar. Dengizda grabtolitlar ignatanli jonzotlarning paydo bo'lishi
	Kembriy Е	Yuqori O'rta Quyi	Є3 Є2 Є1		70	Sodda ko'rinishdagi umurtqasizlar,gubka chuvalchanglar, suv o'simliklarining keng tarqalishi
PROTЕROZOY-PR			PR3 PR2 PR1		2100	Sodda ko'rinishdagi oq sil bog'lanish, hayotning yerda taxminiy paydo bo'lishi
ARXЕY-AR
			АR		2800

1. Davr deb nimaga aytiladi?
2. Mezazoy erasiga qaysi davrlar kiradi?
3. Jadval nechta eraga bo'lingan?
4. Yerning yoshi jadval bo'yicha nechaga teng?
5. Qaysi eralar davrlarga bo'linmaydi?
8-AMALIY MASHG’ULOT
MAGMATIK TO JINSLARI. ULARNING STRUKTURASI, TEKSTURASI VA YOTISH SHAKLLARI.
Mаqsаd: Magmatik tog’ jinslari to’g’risida umumiy tushunchа bеrish; Magmatik tog’ jinslarining strukturasi, teksturasi va tasnifi bo‘yichа bilimlаrni kеngаytirish vа chuqurlаshtirish.
Nazariy asoslar: Minerallar odatda muayyan bir sharoitda mineral agregatlarini xosil kiladi. Minerallarning bunday tabiiy birikmalari tog’ jinslari deb ataladi. Tog’ jinslari shu xosil bo’lgan mavjud sharoit uchun doimiy bo’lgan tarkibga va tuzlishga ega bo’ladi.
Tog’ jinslarining asosiy tarkibi bir xil mineraldan (monomineral) yoki bir necha xil minerallardan (polimineral) tashqil topishi mumkin.
Magmatik tog' jinslari magma hisobiga hosil bo'ladi. «Magma» qadimiy yunon so'zi bo'lib, xamir ma'nosini bildiradi. Magma tabiiy eritma sifatida yer qobig’ida vujudga keladi. Uning harorati yuqori bo'lgani uchun silikatlar va sulfidlar erigan holda bo'ladi. Shu bilan birga bosim ham yuqori darajada bo'lib, magmadagi uchuvchan komponentlarni ushlab turishga yordam beradi. Uchuvchan komponentlardan ko'p miqdorda H₂O, CO₂ va ozroq HF, HCl, BO₂ , CN₄, S va boshqalar uchraydi. K.Goransonining tajribaviy ma'lumotlarga qaraganda ularning miqdori 12 foizgacha yetadi.
Magmatik jinslar mineral tarkibi magmaning kimyoviy tarkibiga va uning qaysi muhitda kristallanishiga bog’liq. Magmaning har xil kimyoviy tarkibli turiga jinsni tashkil qiluvchi minerallarning ma'lum paragenezi to'g’ri keladi. Jinslarning mineral tarkibi ularning kristallanish sharoitiga bog’liq ekanligini intruziv va effuziv jinslarni taqqoslab o'rganib bilish mumkin. Intruziv jinslar magmaning asta-sekin sovishi jarayonida hosil bo'ladi, shu sababli ularga minerallarning muayyan paragenezisi xarakterlidir.
Effuziv jinslar magmaning tez sovishi jarayonida hosil bo'lgani uchun ularga muvozanatsiz minerallar paragenezisi xosdir.
Magmatik jinslarda uchraydigan minerallar genetik belgilariga va tasniflanish ahamiyatiga qarab farqlanadi. Minerallar hosil bo'lish sharoitlariga asoslanib, birlamchi va ikkilamchi guruhlarga kiritiladi. Birlamchi minerallar magmaning kristallanishi hisobiga hosil bo'ladi. Ular o'z navbatida asosiy va aksessor minerallarga bo'linadi. Asosiy minerallar jinsni tashkil etuvchi minerallar bo'lib, ularga asoslanib jinslarga nom beriladi. Jinsni tashkil qiluvchi asosiy minerallar kimyoviy tarkiblarga qarab o'z navbatida ikkiga salik va femik minerallarga bo'linadi. Salik minerallar o'z tarkiblariga kiruvchi asosiy kimyoviy elementlar Si, Al bilan nomlangan. Bu minerallar tarkibida yana quyidagi kationlar uchraydi: Na, K va Ca. Salik minerallar oq rangli bo'lib, shlifda rangsiz ko'rinadi. Shu sababli ular (2-jadval) rangsiz yoki leykokrat (yunoncha - leykas rangsiz) mineral deb nomlanadi. Femik (yoki mafik) minerallarning tarkibida ko'p miqdorda Fe va Mg uchraydi. Bu atamaning sinonimlari rangli yoki melanokrat (yunoncha melanos-to’q qora degan ma'noni bildiradi).
Jins tashkil qiluvchi asosiy minerallar bilan birga jins tarkibida kam bo'ladigan aksessor minerallar ham uchraydi. Ularning miqdori jins tarkibida 5 foizdan oshmaydi. Har bir jinsning o'ziga xos ma'lum aksessor minerallari bo'ladi.
Ikkilamchi minerallar tog’ jinsi kristallanib bo'lgandan keyin ikki usul bilan: a) birlamchi minerallarning gaz va eritmalar ta'sirida o'zgarishidan; b) suv eritmalari va gaz emanatsiyalarining tarkibida bo'lgan kimyoviy elementlar hisobiga yoriqlarda kimyoviy birikmalarning ajralib chiqishidan hosil bo'lishi mumkin.
Effuziv jinslar magmaning tez sovishi jarayonida hosil bo'lgani uchun ularga muvozanatsiz minerallar paragenezisi xosdir.