6.
Qanday keramik g‘ovak to‘ldirgichlarni bilasiz?
KERAMIK MATERIALLAR ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI
1. Keramik materiallarni ishlab chiqarish texnologiyasi
Keramik buyumlar xossalari shakli, xom ashyo
turi va texnologiyasidan
qat’iy nazar ularni ishlab chiqarish quyidagi asosiy jarayonlardan iborat:
xomashyoni qazib olish, xomashyo massasini tayyorlash,
buyumni qoliplash,
ularni quritish va pishirish.
Gilni xom ashyo kareridan ekskavatorlar yordamida ochiq usulda qazib
olinadi va temir yo‘l, avtomobil yoki boshqa transportda keramik buyumlar
zavodiga tashiladi. Xom ashyoni qazib
olishda karer gil zaxirasi, qalinligi,
joylashish xarakteri aniqlanadi va 1-2 yil avval yuzasi o‘simliklar, keraksiz
jinslardan tozalanadi.
Xom ashyo massasini tayyorlash. Tabiiy holdagi qazib olingan gil keramik
buyumlar ishlab chiqarish uchun yaroqsiz bo‘ladi.
Buyum tayyorlash uchun
gilning tabiiy tuzilishini buzish, undan zararli aralashmalarni chiqazib tashlash,
yirik aralashmalarni kukunlash, gilni kukunlash va qo‘shimchalar qo‘shish, barcha
komponentlarni quyma massa hosil bo‘lguncha maxsus mashinalarda (gilni
ezg‘ilovchi
tegirmon, parrakli aralashtirgich va sh.k.) aralashtiriladi. Xom ashyo
massasi buyum turi, xom ashyo turi va xossasiga ko‘ra plastik, yarim quruq, bikr,
quruq, va ho‘l (shliker) usullarda tayyorlanadi. Plastik usulda xom ashyo
komponentlari tabiiy namlikda yoki quritilgan bo‘lsa, 18-28%
namlikkacha suv
aralashtirib tayyorlanadi. Plastik usulda olingan xom ashyo massasidan g‘isht,
keramik tosh, cherepitsa, quvur va boshqa buyumlar tayyorlanadi.
Bikr usulda qoliplash plastik usulning rivojlantirilgan zamonaviy usuli
bo‘lib, xom ashyo massasi namligi 13-18% bo‘ladi. Buyum vakuum yoki gidravlik
presslar vositasida 10-20 MPa bosimda qoliplanadi. Bu usulda buyumni quritishga
energiya sarfi kamayadi, yuqori mustahkamlikdagi
xom qoliplangan buyum
tayyorlanadi.
YArim quruq usulda xom ashyo komponentlari quritiladi, bo‘laklanadi,
maydalanadi va yaxshilab aralashtiriladi. Bu usulda keramik buyumlar 812%
namlikdagi xom ashyo massasini 15-40 MPa bosimda presslab tayyorlanadi.
Bunda buyum ishlab chiqarish sikli ikki marta qisqaradi, buyum aniq o‘lchamlarda
va qirralari to‘g‘ri holda qoliplanadi va yoqilg‘i 30% tejaladi.
