Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ukraynanın kənd təsərrüfatı
Ərazisi 603,7 min km 2 , əhalisi 50,0 milyon nəfərdir. ÜDM 327,4 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 6 548 ABŞ dolları düşür. Ukraynanın kənd təsərrüfatı ÜDM-in təxminən 10 faizini təşkil edir və ərzaq m əhsulları ilə əhalini 95 faiz təmin edir, bu da dünyada ən yüksək göstəricilərdən biridir. Bundan əlavə, Ukraynanın kənd təsərrüfatı məhsulları bazarı idxalın bir çox mövqel ərini sıxışdırmağa böyük imkanlara malikdir. BMT-nin məlumatına görə, Ukrayna k ənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının dinamikası üzrə dünya liderlərinin üçlüyün ə daxildir (Braziliya və Rusiyadan sonra). Ərzaq məhsullarına dünyada, o cüml ədən Ukraynada 2010 – 2011-ci illərdə qiymətlərin dinamik artımı nəzərə alınarsa, bu sahə daha da cəlbedici olur. Son 4-5 ild ə Ukraynanın aqrar sektoruna investisiya cəlb edilməsi bir neçə dəfə artmışdır. Böhranlı 2009-cu ilin nəticələrinə görə Ukraynanın kənd təsərrüfatında istehsalın həcminin artığı qeyd edilən (+0,1 faiz) iqtisadi fəaliyyətin yeganə növü olmuşdur. 2008-ci ildə bu sahəyə kapital investisiyalar rekord məbləğ 3,2 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir (bu ölkəyə ümumi investisiyaların 7,2 faizi). 2010 – 2011- ci ill
ərdə məhz bu sahədə iştirakçıların fəallaşması qeydə alınmışdır, bu da böyük potensialın mövcudluğu ilə izah edilir. Bundan başqa, kənd təsərrüfatı “qorunmuş” sah ələrin tərkibinə daxildir. 2010-cu ild ə Ukraynada bütün kateqoriyalar üzrə təsərrüfatlarda 39,2 milyon ton d ənli bitkilər əldə edilmişdir, bu da 2009-cu illə müqayisədə 14,8 faiz azdır, lakin son on ilin orta h əcmindən yüksəkdir (36,7 milyon ton). Xüsusilə, ötən il buğdanın istehsalı 19,4 faiz azalmışdır, bu da dənli bitkilərin məhsuldarlığının aşağı dü şməsindən yaranmışdır (4,1 s/ha və ya 6,9 faiz azalmışdır). 2010-cu ildə heyvandarlıq məhsullarının istehsalının həcmi 4,5 faiz artmışdır, bu da 2006-cı ildən ən yüksək göstərici olmuşdur. Buna idxalın yerli istehsalçıların məhsulları ilə əvəz edilm əsi və Ukraynanın iri aqroholdinqlərinin xarici bazarlarda mövqelərinin möhk əmlədilməsi ilə izah edilir. Son ill ər Ukrayna dənli bitkilərin dünya bazarında lider mövqelərindən birini tutur, 2009 – 2010-cu ill ərdə isə qətiyyətlə əsas taxıl ixracçılarının üçlüyündə yer tutmuşdur. 2009 – 2010-cu illərdə Ukrayna 21,2 milyon ton dənli bitki ixrac etmişdir, bu da 2008 – 2009-cu ill ərdən sonra müstəqil dövlətin tarixində ikinci rekord miqdar olmuşdur. Ötən ilin məhsuldar olmaması ilə əlaqədar olaraq 2011-ci ildə Ukrayna hökum əti tərəfindən dənli bitkilərin ixracına kvotalar qoyulmuşdur. 2011-ci ilin iyul ayından ixrac kvotaları ləğv edilmişdir. 2012-ci ild ə kənd təsərrüfatı torpaqlarının satılmasına moratori ləğv edilmiş, bu da sektorun inkişaf etməsinə təkan ola bilər. Hal- hazırda Ukraynanın aqrar bazarının iki fərqləndirici üstünlüyü mövcuddur – dolğun daxili bazar və dövlət dəstəyi. 2 Bel
ə ki, Ukraynada əsas ərzaq məhsullarının istehlakı inkişaf etmiş ölkələrdən xeyli aşağıdır, lakin dinamik templərlə artır (son onilliklər istehlakı 60 faiz, süd və ağartı məhsulları 30 faiz, meyvələr 20 faiz artmışdır). Artan t
ələbat mövcud olan aqrar istehsalatın və emal müəssisələrinin gücl
əndirilməsi və yenilərinin yaradılması üçün geniş perspektivlər açır. Hal-
hazırda Ukraynada kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları üçün əlverişli şərait yaradılmışdır, onlara vergi cəhətdən üstünlüklər və güzəştlər verilir, dövl ət tərəfindən stimullarşdırıcı proqramlar tətbiq edilir, kənd təsərrüfatı kreditl ərinin faizləri üzrə ödənişlər həyata keçirir və s. aqrobiznesə dəstək proqramları g ələcək 5-10 ildə aktual qalacaq. Ukrayna tarix ən aqrar ölkədir. Yerli torpaqların bu növ fəaliyyət üçün əlverişli olması ilə müəyyənləşmişdir: qaratorpaqlar ümumi sahənin 60 faizini təşkil edir, bu da
əlverişli iqlimlə uyğunlaşaraq bir çox bitkilərin gübrələrdən istifadə etmədən yüks
ək məhsuldarlığına nail olmağa şərait yaradır. Bunların hamısı Ukraynanın kənd t əsərrüfatını iqtisadiyyatın əsas sahələrdən biri edir. Dövlətdə iş yerlərinin 1/3 hissəsi v ə ümumi məhsulun əsas hissəsi kənd təsərrüfatının hesabına təmin edilir. Ukraynanın iqlimi və torpağı bir çox kənd təsərrüfatı bitkilərinin yetişdirilməsi üçün
əlverişlidir, buna görə də burada ənənəvi olaraq bitkiçiliyə üstünlük verilir. Bu h əm dənli bitkilər, həm tərəvəzlər, həm də meyvələrdir. Ukrayna şəkər çuğunduru, yerkökü kimi kökümeyv əlilərin istehsalına görə Avropada birinci yeri tutur. Həmçinin d ənli bitkilər, kartof və paxlalılar ölkədə kənd təsərrüfatı məhsullarının kiçik olmayan hiss əsini təşkil edir. Ukraynanın kənd təsərrüfatı olduqca gəlirli olması üçün bütün zəminlər mövcuddur: yuxarıda qeyd edilən unikal iqlim və coğrafi şəraitdən əlavə Ukraynanın k ənd təsərrüfatı məhsullarının müəyyən şöhrəti mövcuddur. Məlumdur ki, onların xeyli hiss əsi kimyəvi əlavələrdən və gübrələrdən istifadə edilmədən istehsal edilir, dünyada is ə istehlakçılar tərəfindən məhz belə məhsullara üstünlük verilir. Müəyyən dövr ə qədər Ukraynanın kənd təsərrüfatı məhsullarına dünya bazarında yüksək t ələbatı ilə əlaqədar olaraq onun ixracının artması müşahidə edilirdi. Ukraynanın 20 illik müstəqil inkişafı dövründə kənd təsərrüfatı təşkilatçılığın yeni formalarının axtarışında uzun yol keçmişdir. 1990-cı ildə əldə edilmiş artımın yüks ək rəqəmlərini qoruyub saxlamaq mümkün olmamışdır. Bir çox məhsullar üzrə onlar 20 ild ən sonra yenidən əldə edilmişdir, digərlərinə isə hələ də nail olunmamışdır.
3 2000 – 2010-cu ill ərdə Ukraynada dənli və dənli-paxlalı bitkilərin istehsalı
T əqdim edilmiş məlumatdan görünür ki, 1990-cı ildə istehsal səviyyəsinə Ukrayna d ənli bitkilərin istehsalına 2008-ci ildə çatdı. Lakin əgər 1990-cı ilin rekordundan sonra 90- cı illərdə azalma müşahidə edilirdisə, 2008-ci ildə dənli bitkil
ərin istehsalı öz səviyyəni qoruyub saxlaya bilmişdir, hətta əlverşsiz xarici şəraitdə belə bu səviyyədən aşağı düşməmişdir. Bu, həmçinin Ukraynanın ixrac üzrə dünyada birinci yerl ərə çıxdığı dənli bitkilərin ixracında da özünü biruzə vermişdir. Ukrayna sovet dövründ ə əldə edilmiş məhsuldarlıq səviyyəsinə yaxınlaşmışdır, lakin h ələ onu üstələyə bilməmişdir. Dənli bitkilərin əkin sahələri genişlənir, bu da bu bitkinin Ukraynada g əlirli olduğunu göstərir. Qeyd etm ək lazımdır ki, Ukraynanın sovet dövründə istehsal etdiyi 50 milyon ton taxıldan, dövlətə yalnız 16 milyon tonu təhvil verilirdi. Qalan hissəsi daxili dövriyy
ədə əkinlər və heyvandarlıq üçün istifadə edilirdi. Hal-hazırki rəqəmlər, t əsərrüfatların plana deyil gəlirə işlədiyi zaman daha realdı və həmçinin taxılın ixracının, un üyüdən və yem istehsal edən müəssisələrə satışı statistikası ilə müəyyən edilir.
2000 – 2010-cu ill ərdə Ukraynada şəkər çuğundurunun istehsalı
İl Əkinlər, min hektar İstehsal, min ton M əhsuldarlıq, s/ha 2000 13646
24459 19.4
2001 15586
39706 27.1
2002 15448
38804 27.3
2003 12495
20234 18.2
2004 15434
41809 28.3
2005 15005
38016 26.0
2006 14515
34258 24.1
2007 15115
29295 21.8
2008 15636
53290 34.6
2009 15837
46028 29.8
2010 15090
39271 26.9
İl Əkinlər, ton ha İstehsal, min ton M əhsuldarlıq, s/ha 2000 856
13199 177
2001 970
15575 183
2002 897
14452 189
2003 773
13392 201
2004 732
16600 238
2005 652
15468 248
2006 815
22421 285
2007 610
16978 294
2008 380
13438 356
2009 322
10068 315
2010 501
13749 279
4 Şəkər çuğundurunun istehsalında əks vəziyyət yaranmışdır. Şəkər çuğundurunun əkin sahələri müstəqilliyin 20 ilində artıq 3 dəfə azalmışdır. Son illər, minimuma çataraq sah ələrin azalması dayanmasına baxmayaraq Ukraynanın daxili istehlakını təmin etmir. Lakin 2011-ci ildə daxili istehlak təmin olunmuşdur (01.11.2011-ci il tarix ə ümumi yığım 15 milyon ton təşkil etmişdir, məhsuldarlıq 351 s/ha). Şəkərin istehsalı sahənin yenidən tənzimlənməsilə sıx əlaqədədir. Dövlət satışa minimum qiym ətləri təyin edir, ölkəni idxaldan qoruyur, daxili bazara şəkər zavodları arasında təchiz etmə həcmləri Nazirlər Kabineti tərəfindən paylaşdırılır.
ərdə Ukraynada günəbaxanın istehsalı
Dövl ət Statistika Komitəsinin məlumatına görə ölkənin müstəqillik əldə etdikd ən sonra da kolxozların dövründə günəbaxanın əkinləri artmağa başlamışdır. Hal- hazırda əkin sahələri sövet dövrü ilə müqayisədə 2,8 dəfə artmışdır və 4,5 milyon hektar t əşkil edir. Yəni əkin sahələrinin artmasına baxmayaraq, onların həcmi d əyişməmişdir və torpaqların dövriyyəsinə təsir göstərməyə qadir deyil. Günəbaxanın m əhsuldarlığı 2001-ci ildə minimum həddə düşmüş, o zamandan artaraq 90-cı illərin s əviyyəsinə artıq çatmışdır. 2000 – 2011-ci ill ərdə Ukraynada iribuynuzlu mal-qaranın v ə donuzların sayı İl Əkinlər, min ha İstehsal, min ton M əhsuldarlıq, s/ha 2000 2943
3457 12.2
2001 2502
2251 9.4
2002 2834
3271 12.0
2003 4001
4254 11.2
2004 3521
3050 8.9
2005 3743
4706 12.8
2006 3964
5324 13.6
2007 3604
4174 12.2
2008 4306
6526 15.3
2009 4232
6364 15.2
2010 4572
6772 15.0
İl İribuynuzlu mal-qara Donuzlar 2000 10625.5
10072.9 2001 9423.7
7652.3 2002 9421.1
8369.5 2003 9108.4
9203.7 2004 7712.1
7321.5 2005 6902.9
6466.1 5
Ukraynada iribuynuzlu mal- qaranın sayı durmadan aşağı düşür. Donuzların sayı 2001-ci ilədək aşağı düşürdü. O zamandan eyni səviyyədə dəyişir. 2011-ci ildə k əndli təsərrüfatlarda mal-qaranın sayı azalmağa davam etmiş, kənd təsərrüfatı mü əssisələrində isə atmışdır. Lakin, hələ kəndli təsərrüfatlarda cəmi inəklərin 78 faizi yetişdirilir.
Sayı, min baş Südün istehsalı, min ton Bir inəyə sağım, litr 2000 5431.0
12657.9 2318
2001 4958.3
13444.2 2711
2002 4918.1
14142.4 2876
2003 4715.6
13661.4 2897
2004 4283.5
13709.5 3201
2005 3926.0
13714.4 3493
2006 3635.1
13286.9 3655
2007 3346.7
12262.1 3664
2008 3095.9
11761.3 3799
2009 2856.3
11609.6 4065
2010 2736.5
11248.5 4111
2011 2631.2
2000 – 2011-ci ill ərdə Ukraynada yumurta istehsalı
2006 6514.1
7052.8 2007 6175.4
8055.0 2008 5490.9
7019.9 2009 5079.0
6526.0 2010 4826.7
7576.6 2011 4494.9
7960.4 İl Quşların sayı, milyon baş Yumurta istehsalı, milyon ədəd Yumurtlama qabiliyy əti, əd/baş 2000 126.1
8809 69.9
2001 123.7
9668 78.2
2002 136.8
11309 82.7
2003 147.4
11477 77.9
2004 142.4
11955 84.0
2005 152.8
13046 85.4
2006 162.0
14235 87.9
2007 166.5
14063 84.5
2008 169.3
14957 88.3
2009 177.6
15908 89.6
2010 191.4
17052 89.1
2011 203.8
- -
6 2000 – 2011-ci ill ərdə Ukraynada yun istehsalı
2005 – 2010-cu ill ərdə Ukraynada kənd təsərrüfatı məhsulların istehsalında əhalinin təsərrüfatlarının faizi
2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ət 64.8
59.1 54.1
51.2 48.9
47.5 Süd 81.2
81.5 82.2
82.2 80.7
80.3 Yumurta 50.5
46.4 45.9
43.4 41.8
40.0 Yun 78.3
78.4 78.5
78.5 79.6
83.2 Taxıl 24.0
25.0 22.0
21.0 22.1
24.2 Şəkər çuğunduru 21.0
15.0 14.3
14.2 9.1
7.9 Gün əbaxan 21.0
22.0 19.2
19.0 18.6
17.5 Kartof 99.0
99.0 98.0
97.8 97.4
87.4 T ərəvəzlər 89.0
88.0 89.6
86.1 86.5
88.1 Meyv ə, gil əmeyvə 88.0
88.0 86.6
84.6 86.7
83.6
Qeyd edil ən məlumatlardan görünür ki, taxılın, günəbaxanın və şəkər çuğundurunun istehsalında əhalinin payı yüksək deyil. Şəkər çuğundurunun istehsalında o xeyli aşağı düşmüşdür, görünür ki, əhali dövlətin tənzimləyici siyas
ətinə uyğunlaşa bilməmişdir. Taxılın və günəbaxanın istehsalında əhalinin payı bir q
ədər də aşağı düşmüşdür. Ət və yumurtanın istehsalında əhalinin payı 50 faiz təşkil etmişdir, yəni bu sektorda m əhsul istehsalının artımı yüksək texnoloji istehsalatın hesabına baş verir. Südün istehsalında əhalinin payı çox da azalmamışdır, çünki iri yüksək texnoloji heyvandarlıq kompleksləri yalnız son illər yaranmağa başlamışdır. İl Sayı, min baş Yun istehsalı, min ton Bir başa yun, kq 2000 1884.7
3400 1.8
2001 1875.0
3266 1.8
2002 1955.0
3392 1.7
2003 1984.4
3353 1.7
2004 1858.8
3202 1.7
2005 1754.5
3185 1.8
2006 1629.5
3277 2.0
2007 1617.2
3449 2.1
2008 1678.6
3755 2.2
2009 1726.9
4111 2.4
2010 1832.5
4192 2.3
2011 1731.7
7 Yun istehsalında əhalinin payı artır, Ukraynada iri qoyunçuluq təsərrüfatları mövcud deyil. Əhalinin kartofun, tərəvəzlərin, meyvələrin istehsalında payı ixtisaslaşmış mü əssisələrin yaranması hesabına azalmağa başlamışdır, lakin hələ üstünlük təşkil edir. Qeyd edil ənlərdən ilkin nəticə - 2001-ci ildə torpaq islahatı barədə qanununun q əbul edilməsindən sonra kənd təsərrüfatı istehsalının dinamikasında dönüş olmuşdur v ə fərdi kənd təsərrüfatları yaranmağa başlamışdır. Bir çox sahələrdə enmə yüksəlişlə əvəz olunmuşdur. İkinci nəticə əhalinin payı azaldığı, yüksək texnoloji müəssisələrin payı artdığı mü əssisələrdə məhsulun istehsalı və məhsuldarlıq artmışdır. Ərazisi 603,7 min km 2 , əhalisi 50,0 milyon nəfərdir, 1 km 2 - ə 84 nəfər düşür. ÜDM 327,4 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 6 548 ABŞ dolları düşür. ÜDM-d ə kənd təsərrüfatının payı 6 faiz təşkil edir. 39,3 milyon ton taxıl istehsal edilib. ÜDM (c əmi) 2011-ci ildə 2010-cu ilə nisbətən artım 5,2 faiz, kənd t əsərrüfatında isə 7,3 faiz təşkil etmişdir. Taxılın sahəsi 15,1 milyon hektar, ixracı 21,2 milyon ton, m əhsuldarlığı 26,9 s/ha, şəkər çuğundurunun sahəsi 501 min hektar, istehsalı 13,7 milyon ton, məhsuldarlığı 279 s/ha, günəbaxanın sahəsi 4,6 min hektar, istehsalı 6,8 milyon ton, məhsuldarlığı 15 s/ha təşkil edir. Mal-qaranın baş sayı 4,5 milyon, donuz 7,96 milyon, in ək 2,6 milyon, süd istehsalı 12,3 milyon ton, bir inək 4100 litr süd verir, quşların sayı 203,9 milyon, yumurta istehsalı 19 milyon ədəd, bir baş toyuq ildə 90 yumurta verir.
8 Ukraynanın əsas makroiqtisadi göstəriciləri (ötən ilə faiz nisbətində)
2000 2001 2002 2003 2004 2005
2006 2007
2008 2009 2010 2011
Yüklə 7,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|