Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz
Yüklə 7,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Koreya Vyetnam Myanma Qazaxıstan 2000 143 96
660 109
478 96
93 100
2001 149 97
556 130
433 95
97 128
2002 156 90
532 131
431 101
125 134
2003 162 104
563 166
450 109
109 160
2004 199 112
586 201
512 120
106 206
2005 210 128
546 229
531 132
121 237
2006 230 139
506 265
571 143
131 294
2007 285 174
490 342
568 165
168 381
2008 365 181
553 433
461 233
212 454
2009 387 188
561 349
438 230
273 448
2010 447 247
616 357
477 239
313 399
8
Çind ə və qonşu ölkələrdə kənd təsərrüfatının əlavə dəyərdə payı, %, 2000-2010-cu ill ər
Çin Hindistan Yaponiya Rusiya C ənubi Koreya Vyetnam Myanma Qazaxıstan 2000 15.1
23.2 1.7
7 4.6
24.5 57.5
8.8 2001 14.4
23 1.6
7.1 4.5
23 57.9
9 2002 13.8
20.8 1.6
6.2 3.9
23.1 57
8.7 2003 12.8
20.8 1.6
6.3 3.7
22.3 50.5
8.3 2004 13.4
18.9 1.5
5.6 3.7
22 49
7.6 2005 12.1
18.7 1.5
5 3.3
20.8 46.7
6.5 2006 11.1
18.2 1.4
4.5 3.2
19.7 43.6
5.8 2007 10.8
18.1 1.4
4.4 2.9
19.7 43.9
5.8 2008 10.7
17.4 1.4
4.4 2.6
22 38.5
5.5 2009 10.3
17.6 1.4
4.7 2.8
20.6 39.4
6.2 2010 10.1
19 1.4
4 2.5
20.2 35.7
4.5
ə və qonşu ölkələrdə kənd təsərrüfatının inkişaf templəri, %, 2000-2010-cu ill ər
Çin Hindistan Yaponiya Rusiya C ənubi Koreya Vyetnam Myanma Qazaxıstan 2000 101.7 96.2
102.5 123.1
104.8 104.1
107.7 88.2
2001 105.5 103
84.3 118.8
90.9 100
104.8 126.7
2002 104.7 94.2
95.7 100
100 106.6
129.5 105.3
2003 105
117.3 106
126.3 105
109.9 87.7
120 2004 123.3 109.6
104.2 120.8
114.3 111.2
98 129.2
2005 105.8 115.9
93.2 113.8
104.2 111.1
114.3 116.1
2006 110.2 110.3
92.8 115.2
108 109.1
108.9 125
2007 124.5 126.7
96.9 128.9
100 116.7
129.5 131.1
2008 129
105.4 112.9
126.5 81.5
142.9 126.6
120.3 2009 106.4 105.6
101.4 80.6
95.5 100
130 100
2010 116.1 133.5
109.9 102
109.5 105
115.4 90.1
Hindistanın kənd təsərrüfatı Ərazisi 3,3 milyon km 2 , əhalisi 1 milyard 184 milyon nəfərdir, ÜDM 4463,0 milyard ABŞ dollarıdır, hər nəfərə 3 770 ABŞ dolları düşür. Hindistanın iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı böyük rol oynayır. Hindistan dünyada ən böyük mal-qara sayına malikdir (280 milyon iribuynuzlu mal-qara, 120 milyon qoyun və keçi), ölkənin kənd təsərrüfatı bitkiçilik istiqamətlidir. Mal-qara əsasən dartı qüvvəsi kimi istifadə edilir. Hətta ölkədə süd çox az istehlak edilir. Camış ildə 500 litr süd verir və əsasən onun südü istifadə edilir. İnəklər daha az süd verirlər, gündə 150 – 200 qr. Burada daha çox keçi, qoyun, toyuq əti istehlak edilir. Lakin qidalanmada heyvandarlıq məhsulları çox kiçik rol oynayır (hər nəfərə ildə 40 litr süd, 1,5 ət, 3 yumurta istehlak edilir) və əsasən də varlı insanlar tərəfindən istifadə edilir. Heyvandarlığın aşağı məhsuldarlığı yemlərin çatışmazlığı ilə izah edilir (əsas yem samandır). Ölkənin torpaq fondu geniş şumlanması ilə səciyyələnir (ölkənin ərazisinin 50 faizindən artıq hissəsi). Əkin sahələrinin 80 faizi ərzaq bitkiləri altındadır. Sahilyanı düzənliklər, Qanq və Braxmaputra vadiləri dünyanınmöhtəşəm düyü qurşağının bir hissəsini təşkil edir. Düyü əsas əkin bitkisidir, bəzi rayonlarda (Benqaliya) məhsul ildə 3 dəfə yığılır. Şimal-Qərbi Hindistan ölkənin buğda zonasıdır. Buğda qış fəslimdə suvarılan torpaqlarda becərilir. Hindistan tədricən çəltikçilik ölkəsindən buğda ölkəsinə çevrilir. Daxili quraqlıq və zəif suvarılan rayonlarda sorqo, darı bitkiləri, lobya və noxud böyük rol oynayır. Yağlı bitkilərin (araxis və keşyu) əkinləri hər yerdə yayılmışdır, onlar demək olar ki, yağların yeganə mənbəyidir. Ölkənin bir sıra rayonlarında bitki yağlarının istehsalı üçün küncüt, gənəgərçək, xardal, raps, kətan və hindqozu ağacı yetışdırılır. Hindistan dünyada şəkər qamışı və pambığın aparıcı istehsalçısıdır. Şəkər qamışını əsasən Qanq çayının vadisində, pambığı isə Qərbi Hindistandabecərirlər. Xüsusilə keyfiyyətli uzunlifli pambığı Pəncabın suvarılan ərazilərində yetişdirirlər. Hindistan tütüncülük üzrədünyada üçüncüdür. Burada ixrac edilən tütünün vircinya sortları istehsal edilir. Hindistan dünyadaən iri çay istehsalçısıdır (dünya yığımının 35 faizinə qədər). Əsas rayonu Braxmaputra vadisidir, həmiçinin Himalayın aşağı yamacları və Cənubi Hindistan (qəhvə və gevea platsiyaları). Ədviyyatlar ixracın ənənəvi hissəsidir. Qara istiot əsas ixracməhsuludur. Cənubi Hindistanda hil, zəncəfil, mixək, türmerik, “çili” istiotu istehsal edilir. Hindistanın iqlim şəraiti bütün meyvələrin yetişdirilməsi üçün əlverişlidir, lakin onları yetişdirmək ixrac etməktən asandır. Ölkədə meyvələrin istehlakı, həmçinin ixracıaşağıdır. Burada böyük həcmdə yalnız banan, manqo və papaya istehsal edilir. Hindistan hər məqamda təəcübləndirici ziddiyətlər və valehedici xüsusiyyətlər ölkəsidir. Kənd təsərrüfatı həm Hindistan əhalisinin əsas məşğuliyyətidir, həm də ölkənin mühüm iqtisadi sektorlarından biridir. Hindistanın çalışan əhalisinin demək olar ki, 2/3 hissəsinin gəliri kənd təsərrüfatından əldə edil
ir. Hindistanın torpaq sahələrinin 43 faizi kənd təsərrüfatı əraziləridir. Hətta 2
s ənayeləşmə və digər səbəblər nəticəsində kənd təsərrüfatının Hindistanın ÜDM-ə qoyuluşu azalsa da, o hələ də Hindistanın sosisal-iqtisadi inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır.Hindistanın kənd təsərrüfatı iqlim şəraiti barədə xüsusi biliklərin tətbiqi ilə fermerliyin minillik təcrübəsinə əsaslanır. Hindistanın kənd təsərrüfatı mussonlardan çox asılıdır, çünki məhsulun necə olacağı onlarlaəlaqədardır. Kənd təsərrüfatı qayğılarının böyük hissəsi dövlətin payına düşür.Hindistanda dövlətdən əlavə kənd təsərrüfatı maraqlarını qoruyaraq iqtisadi fəaliyyəti həyata keçirən bir çox təşkilatlar və kənd təsərrüfatı şirkətləri mövcuddur. Hindistanın kənd təsərrüfatı tədqiqatları şurası kənd təsərrüfatında və yanaşı sahələrdə hakim orqandır. Milli Kənd Təsərrüfatı Bankı və Kənd T əsərrüfatının İnkişafı Bankı Hindistanın kənd təsərrüfatının dəstəyinə və inkişafına yonəldilmiş iqtisadi fəaliyyətlərin həvəsləndirməsinə yönəldilmiş təşkilatlarıdır. Qloballaşma ilə yanaşı Hindistanın görünüşü də dəyişir və kənd təsərrüfatı sürətli templərlə inkişaf edir. İqtisadiyyatın inkişafı sayəsində Hindistanın kənd təsərrüfatı sektoru modernləşir, texnologiyaların maksimum istifadəsi isə kənd təsərrüfatında əhalinin daha çox hissəsinin gəlir əldə etməsinə şərait yaradır. Fərdi sahibkarlar hal-hazırda müasir avadanlıq və texnologiyaların əldə edilməsinə və onların tətbiqilə əkin sahələrinin becərilməsində maraqlıdırlar.Hindistan müstəqilliyini əldə edilməsindən sonrakı dövrlərdə yaşıl inqilab ınnəticəsində xeyli qazanmışdır. 1970-ci illərdə buğdanın istehsalının xeyli artması müşahidə olunmuşdur. Beşillik planların xeyli hissəsi kənd təsərrüfatının və heyvandarlığın inkişafına yönəldilmişdir. Hindistan kənd təsərrüfatı fəaliyyətindən xeyli gəlir əldə edir. Hindistan keşyu, hindqozu, çay, zəncəfil və s. m əhsulların iri istehsalçısıdır. Meyvələrin dünya istehsalında payı 10 faiz təşkil edir və o, banan və sapotanın istehsalında birinci yeri tutur. Hindistanın Pəncab regionu dünyada ən münbit torpaqların yerləşdiyi regionlardan biridir , bu da onu buğdanın becərilməsində özünü göstərir. Xaryana Hindistanda dənli bitkilərin istehsalı üzrə ikinci yerdədir. Lakin Hindistanda orta məhsuldarlıq dünyanın ən yüksəkorta məhsuldarlığın cəmi 30 – 50 faizini təşkil edir. Hindistanın aşağı məhsuldarlığı kənd təsərrüfatı istehsalının maliyyələşməsi və marketinq xidmətlərinin uyğunsuzluğu və effektiv olmaması, savadsızlıq, sosial- iqtisadi geriləməsi və s. kimi faktorların təsirilə izah edilir. Torpaq sahibliyi azdır və müasir kənd təsərrüfatı təcrübələrinin istifadəsi uyğun aparılmır. Hindistan aqrar- sənaye ölkəsi olaraq iqtisadiyyatın modernləşdirilməsi və lib
erallaşdırılması nəticəsində çoxsahəli sənaye kompleksinə, məhsuldar kənd təsərrüfatına və müasir elmi-texniki potensiala malikdir. Kənd təsərrüfatı əhalinin əsas məşğuliyyətidir. İsti hava şəraitinin üstünlüyü və süni suvarılma ildə bir neçə dəfə məhsul yığmağa imkan yaradır. Hindistan təkcə özünü kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etmir, həm də xarici ölkələrə ixrac
edir. Hindistan ixracının ən məşhur məhsulu çaydır. Hər il 800 min tondan artıq çay yarpağı yığılır. “Darcilinq” çay sortu ən ətirli çay kimi məşhurdur. O, Himalayın dağətəyi zonalarında becərilir. Ölkə araxısin (7,4 milyon ton), xam şəkərin (14,6 milyon ton) və darının (10,6 milyon ton) istehsalına görə dünyada birinci yeri tutur , buğdanın, düyünün və cutun istehsalına görə ikinci yeri və pambığın istehsalına görə üçüncü yeri tutur. Hindistan 200 milyon inək və 80
3
milyon kəl iləən çoxsaylı mal-qaraya sahibdir, lakin ət heyvandarlığı burada mövcud deyil, çünki din inəklərin kəsilməsini qadağan edir. 2011-ci ildə ölkədə iqtisadi inkişafın tempi 8,5 faiz təşkil etmişdir. Aqrar sektor uğurla inkişaf edir, burada istehsalın artımı 6,6 faiz təşkil etmişdir. “D ünyanın ən iri demokratiyasının” daxili siyasi stabilliyi nəticə etibarı ilə iqtisadiyyatın aqrar sektorundan asılıdır. Siyasi nöqteyi-nəzərdən Hindistanda kənd təsərrüfatının vəziyyətini hələ ki, müvəffəqiyyətli hesab etmək olar. 2011-ci ildə aqrar istehs alatın artımı 6,6 faiz müntəzəm mussonlarla təmin edilmişdir, bu da kənd təsərrüfatı məhsullarının rekord yığımına imkan yaratmışdır. Orta sinfin davamlı tələbatı bağçılıq, heyvandarlıq və balıqçılıq məhsullarının istehsalının artımını stimullaşdırmışdır. Bol məhsul yığımı Hindistanın ərzaq təhlükəsizliyinin möhkəmlənməsinə öz töhfəsini vermişdir: 2011-ci ilin iyun ayının sonlarında taxılın ehtiyatları 65,5 milyon ton təşkil etmişdir, bu da hökumətəbirinci zəruriyyətli məhsulların “siyasi təhlükəsiz” qiymətlərini qoruyub saxlanmasına şərait yaradır. Kənd təsərrüfatı Hindistan iqtisadiyyatının əsas sahəsi olaraq qalır: o, ölkəninin ÜDM-nin 1/3 hissəsini, ixracın 1/5 hissəsinitəşkil edir və ən əsası Hindistanın əhalisinin əsas hissəsini təmin edir, çünki bu sahədə ölkənin iqtisadi fəal əhalisinin 2/3 hissəsi məşğuldur. Hindistanın ərazisinin 60 faizi kənd təsərrüfatı torpaqları təşkil edir. Bunlar əsasən əkin sahələridir. Baxmayaraq ki, y üksək dağlıq ərazilər istisna olmaqla, ölkədə isti hava şəraitinin bol olması məhsulun ildə bir neçə dəfə yığılmasına imkan yaradır, burada əkin sahələrinin yalnız 1/5 hissəsində ildə bir dəfədən artıq səpin aparılır. Əsas səbəbi ilin quru keçən fəslində yetərincə rütubətin olmamasıdır. Suvarılan əkinçiliyin həcmi üzrə Hindistan dünyada ikinci yeri tutur. Demək olar ki, torpaqların 40 faizi kanallar, təxminən 45 faizi quyular, qalan sahələri isə süni göllər və digər tikililərvasitəsilə suvarılır.
Hindistanın 177,5 milyon hektar olanəkin sahələrinin 85 faizində ərzaq bitkiləri yetişdirilir. Düyü, buğda, darı və dənli-paxlalılar ölkədə əsas bitkilərdir. Hindistanda dənli bitkilərin yığımı ildə 200 milyon ton təşkil edir. Burada iki kənd təsərrüfatı fəsili mövcuddur: yay və qış. Əsas bitkilərin səpini yayda, yay yağışları zamanıaparılır, qış mövsümündə isə buğda, arpa və s. səpilir. Düyü və buğda Hindistanda istehsal və istehlak edilən əsas dənli bitkilərdir. Dənli bitkilərin istehsalında düyünün payı təxminən 45 faiz təşkil edir. Ümumi yığım 83,1 – 99,2 milyon ton arasında dəyişir. Onun da 80,9 – 93,2 milyon tonu daxili bazarda istehlak edilir, 2,0 – 6,3 milyon tonu ixrac edilir, keçici ehtiyatlar 10,5 – 17,0 milyon ton təşkil edir. Dənli bitkilərin istehsalında buğdanın payı təxminən 35 faiz təşkil edir. Buğda üzrə ümumi əkin sahələri 24,9 – 28,2 milyon hektardır. 2,6 – 2,8 ton/ha məhsuldarlığı 65,1 – 78,6 milyon ton buğda əldə etməyə imkan yaradır. Onun da 65,1 – 75,7 milyon ton daxili istehlaka sərf edilir, 0,1 – 5,7 milyon ton ixrac edilir. İdxal 6,7 milyon tonadək təşkil edir. Keçici eytiyatlar 2,0 – 23,0 milyon tondur. Pambıq, cut, şəkər qamışı, tütün, yağlı bitkilər Hindistanın əsas texniki bitkiləridir.
4
ÜDM 22 faizi və Hindistanın ixracının 10 faiziaqrar-sənaye kompleksinin payına düşür, bununla yanaşı əhalinin məşğulluğunun 60-65 faizi düşür. Aqrar məhsulların 60 faizi fermer təsərrüfatlarının 25 faizində istehsal edilir. Kəndli təsərrüfatlarının əsas kütləsi əmtəə məhsullarının həcmini artırmaq məqsədilə müasir aqrotexnika və texnologiya əldə etmək imkanları olmayan ənənəvi əkinçilik metodlarından istifadə edən kiçik torpaq icarəçiləri təşkil edir. Ət-süd heyvandarlığı, quşçuluq, meyvələrin və tərəvəzlərin, dənli bitkilərin (düyü, buğda, taxıl, paxlalılar), yağlı toxumların, ədviyyatların, çay və tütün yarpağının, qəhvə toxumlarının, findığın müxtəlif sortlarının (fındıq, araxis, badam, keşyu), şəkər çuğundurunun yetişdirilməsi, dəniz məhsullarının istehsalı, balıqçılıq, bağçılıq, ipəkçilik, təbii kauçukun istehsalı Hindistanın kənd təsərrüfatının əsas istiqamətləridir. Hindistan dünyada iribuynuzlu mal- qaranın sayına görə birinci yeri tutur (dünyada kəllərin sayının 57 faizini və inəklərin 16 faizini təşkil edir), keçilərin sayına görə ikinci və qoyunların sayına görə isə üçüncü yeri tutur. 2004 – 2005-ci illərdə südün istehsalı 90,7 milyon tonadək, quş ətinin 2,1 milyon tonadək, yumurtanın 45,2 milyard ədədədək artmışdır. Quş qripinin təhlükəsilə əlaqədar olaraq ölkənin hökuməti bir sıra müdafiə tədbirləri həyata keçirmişdir: potensial təhlükəli ölkələrdən quş ətinin idxalına və onunla yanaşı gətirilən məhsullara qadağa qoyulmuş, gömrükdə karantin tədbirləri gücləndirilmiş, vaksinasiya strateji ehtiyatları tədarük edilmişdir. Kənd təsərrüfatının gələcək inkişafı infrastrukturun zəif olması ilə, xüsusilə müasir çatdırılma, emal və saxlanılma vasitələrinin çatışmazlığı ilə ləngidilir. Tərəvəz və meyvələrin itkisi 40 faiz, ümumi aqrar məhsulların isə təxminən 20 faiz təşkil edir. Hindistan kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında bir çox uğurlara nail olmuşdur və hal-hazırda ölkə istiqamətini bağçılığa yönəltmişdir. 2011- ci ilə hökümət dənli bitkilərin saxlanılma şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə iri həcmli vəsaitlər ayırmışdır, ölkədə çoxsaylı taxıl anbarları inşa edilmi
şdir, bu da kənd təsərrüfatının vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə planların bir hissəsidir. 2012-ci il Hindistan höküməti tərəfindən bağçılıq ili elan edilmişdir. Hindistanda bağçılığın inkişafına hökumət 25 kror rupi ayırmışdı. Bol məhsullar ölkədə ərzaq çatışmazlığı problemilə effektiv mübarizə etməyə yardım edəcəkdir. Uzun illər Hindistanın iqtisadiyyatının dayağı olan kənd təsərrüfatı sektoru hal-
hazırda ümumi milli məhsulun yalnız 20 faizini təşkil edir, lakin buna baxmayaraq ölkə əhalisinin 60 faizinin məşğulluğunu təmin edir. Müstəqillik əldə etikdən sonra, bir neçə il ərzində ərzaq məhsullarına olan tələbatı ödəmək üçün Hindistan xarici ölkələrin yardımından asılı olmuşdur. Son 50 il, əsasən də suvarılan torpaqların ərazilərinin genişləndirilməsi və yüksəkməhsuldarlı toxumların, gübrələrin və pestisidlərin geniş tətbiqi sayəsindəqida sənayesi durmadan artır. Ölkənin böyük taxıl ehtiyatları mövcuddur və Hindistan dünya taxılınınən böyük ixracçısıdır. Əmtəə bitkiləri, xüsusilə də çay və qəhvə əsas ixrac gəlirini təmin edir. Hindistan dünyada çayın ən iri istehsalçısıdır, ildə təxminən 470 milyon ton çay istehsal edilir, bunlardan 200 5
milyon tonu ixrac edilir. Hindistan həmçinin dünya bazarınıədviyyatla 30 faiz təmin edir, təxminən 120 000 ton ixrac edilir. Hindistanın kənd təsərrüfatında indiyədək böyük ziddiyətlər mövcuddur, burada iri plantasiyala rla yanaşı xırda kəndlitəsərrüfatlarfəaliyyət göstərir. Bir çox kəndlilərin çox kiçik torpaq sahələri var və ya ümumiyyətlə yoxdur. Kəndlərin xeyli hissəsində ümumiyyətlə elektrik enerjisi yoxdur. Hindistan suvarılan torpaqların sahələri üzrə (54,8 milyon hektar) dünyada birinci yeri tutur.Hindistanın ixracında kənd təsərrüfatı məhsullarının payı 15 faiz təşkil edir. Müasir Hindistan ərzaq tələbatını əsasən özü təmin edir, amma çox aşağı səviyyədə, təxminəm hər nəfərə 250 kq. Hind-Qanq düzənliyinin cənub-şərq hissəsində Hindistanın əsas çəltikçilik zonası yerləşir, burada düyü musson yağışları zamanı harif möhsümündə (may - sentyabr) becərilir, rabi mövsümündə isə (oktyabr – aprel) süni suvarlmadan istifadə edilir. Ölkədə 120 milyon qoyun, 18 milyon donuz və 9 milyon dəvə mövcuddur. C.Nerunun sözlərinə görə, Hindistanın müstəmləkə dövründə “daha çox aqrar ölkəyə çevrilirdi”. İngiltərə fabriklərinin məhsulları milyonlarla kustar məhsul istehsal edənlərivə əsnaflari müflis etmişdir. “...Kustar məhsul istehsal edənlər və əsnafların ordularının nə məşğuliyyəti, nə işi yoxdur və bütün onların qədim sənətləri faydasız olmuşdur. Onlar torpağa üz tutdular, çünki torpaq hələ var idi. Lakin torpaq tamamilə məşğul idi və heç bir halda onlara gəlir vermirdi. Buna görə də, onlar torpaq üçün yük oldular və bu yük getdikcə artırdı və bununla yanaşı ölkənin yoxsullaşması artırdı və həyat səviyyəsi görünməyən həddədək aşağı düşmüşdü. Kustar məhsul istehsal edənlər və əsnafların torpağa məcburi qaytarılması kənd təsərrüfatı və sənaye arasında artan nisbətsizliyə gətirmişdir, digər məşğuliyyətlərin və fəaliyyətlərinolmaması üzündənyaşam üçün gəlir məbəyi torpaq idi(“ Hindistanın kəşf edilməsi”. M. 1955, səh. 318). Müstəmləkə hökumətin aqrar qanunvericiliyi kəndlilərin kütləvi müflisləşməsinə aparırdı və torpaqların kiçik mülkədarlar təbəqəsinin əlində cəmləşdirilməsini gücləndirirdi. Lakin butorpaq sahibliyinin cəmləşməsi iri təsərrüfatların inkişafı ilə müşahidə olunmurdu, çünki əhalinin artıq olması yüksək aqrar rentasının yığılmasına şərit yaradırdı və mülkədarlar qəbilə şərtləri ilə torpağı icarəyə verməyə üstünlük verirdilər. Yoxsulluqla boğulmuş və qabaqcıl texnikanın və kənd təsərrüfatı texnologiyalarından istifadə etmək qabiliyyətində olmayan kiçik və çox kiçik kəndli təsərrüfatlar yeganə istehsal vahidi kimi qalırdı. Müstəqil Hindistanda kənd təsərrüfatı mühüm rol oynamağa davam edirdi. Şəhərlərdə işçi qüvvəsinin artıq olması şəraitində baş verən sənayeləşmə əhalinin kəndlərdən axının stimullaşdıraq iqtidarında deyil. Hindistanın kənd təsərrüfatı əhalisinin payı müstəqillik illəri ərzində demək olar ki, dəyişməmişdir, o 72 faiz təşkil edir, absolyut həcmində isə 1,5 dəfə artmışdır. Dövlət kənd təsərrüfatının inkişafı üçün böyük səylər göstərir. Onun inkişafına beşillik planlara vəsait ayırmaları yönəldilmişdir. Hindistanın əkin sahələrində (tarlalarında) 350 min traktor və 3 milyon elektrik nasosları işlədilir. İrriqasiyanın genişləndirilməsi, kənd təsərrüfatına kapital qoyuluşları, yüksəkməhsuldarlı və dəyərli bitkilərin tətbiqi nəticəsində əkin sahələrinin vahidlərinin məhsuldarlığı ölkə üzrə 1 hektara 430 rupidən 990 rupiyə qədər, orta 6
hesabla ikiqat artmışdır. “Yaşıl inqilab” adı almış, xüsusilə də 60-cı illərin sonlarında sürətlənənaqrotexniki tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi nəticəsində kənd təsərrüfatı istehsalının bu inkişafıkənd təsərrüfatına dövlət dəstəyindən daha çox yararlanan əsasən varlı kəndli təsərrüfatlarına toxunmuşdur. Kəndlilərin çox hissəsinin isə vəziyyəti əvvəlki kimi olduqca ağır qalır və onların modernl əşmə prosesinə qatılmağa mane olur. Ölkə əhalisinin demək olar ki, 40 faizi torpaqsız,aztorpaqlı və vəziyyəti xüsusilə ağır olan kənd təsərrüfatı işçiləri təşkil edir. 70-ci illərdə “yaşıl inqilabın” inkişafı yavaşımışdır. Müstəqil Hindistanın 30 ili ərzində dənli bitkilərin yığımı 2 dəfə atmışdır. Lakin kənd təsərrüfatı istehsalının həcmində illər üzrə kəskin dəyişikliklər baş verir, ilk növbədə bu dəyişikliklər hava şəraitindən asılı olmuşdur. Hindistanda aqrotexnikanın səviyyəsi və məhsuldarlığı dünyada ən aşağı olanlardan biridir. Baxmayaraq k i, ölkə dünyada ən coxsaylı iribuynuzlu mal-qaraya sahibdir, Hindistanın kənd təsərrüfatı bitkiçilik istiqamətlidir. Lakin ölkənin təsərrüfatında heyvandarlığın xüsusi rolu var, çünki iribuynuzlu mal-qara ilk növbədə əkinçilik istehsalında əsas əmək vasitəsi olan dartı qüvvəsi kimi istifadə edilir. Kəllər və inəklər əkinlərdə, taxıl döyümündə, yüklərin daşınmasında və s. istifadə edilir. İşçi mal- qara kəndlilərin ən mühüm var-dövlətidir, kəndlilər onları xüsusi diqqətlə yemləyir və qulluq edirlər. Yaşlanmış və faydasız mal-qaranı kəndlilər kəsimə göndərmir, bunun nəticəsində milyonlarla ac inəklər yollarda, bazarlarda və küçələrdə yol hərəkətinə mane olaraq dolaşır, lakin yenə də “müqəddəs” və toxunulmaz olaraq qalırlar. Süd ölkədə çox az istifadə edilir, əsasən çay ilə. Tünd ətirli südlü çay qonaqlara, idarələrdə rəsmi görüşlədə, mehmanxanalarda və yol qırağındakı çayxanalarda təklif edilir. Əsasən camış südü istifadə edilir. Ət heyvandarlığı Hindistanda inkişaf etməmişdir, burada əhalinin böyük hissəsi vegetariandır və dini əqidələri inəklərin kəsilməsini qadağan edir. Daha çox keçi, qoyun, toyuq əti istifadə edilir (donuzçuluq yalnız bəzi xalqlarda və tayfalarda əhəmiyyət kəsb edir). Ümumilikdə heyvan mənşəli məhsullar çox az miqdarda istehlak edilir. Hindistan dünya bazarlarına sümük, gön, dəri, qıl ixrac edir. Peyin kəndlilərin əsas gübrəsidir və əsas yanacaq növlərindən biridir.Hindistanın heyvandarlığının məhsuldarlığı olduqca aşağı olması yemlərin catışmazalığı ilə izah edilir. Örüş-əkin sahələrinin 1 hektarına orta hesabla 17 baş iri buynuzlu mal- qaravə 8 keçi və qoyun düşür. Əsas yemi saman təşkil edir. Zəif mal- qara kövşənliklərdə, kolluqlarda, meşələrdəyem axtarışında olur. Demək olar ki, bütün otlaqla r çox az səmərəlidir, eroziyaya uğramışdır və bəzi hallarda tamamilə taptanmışdır. Zəif otlaqlarda yerləşməyən mal-qara digər növ sahələri dağıdır. Hindistanın torpaq fondunun olduqca geniş miqyasda şumlanması, az əhali sıxlığı, örüş-otlaq sahələrinin azlığı ilə seçilir. İsti hava şəraitinin bolluğu sayəsində ölkənin bütün ərazisində, yüksək dağlıq bölgələr istisna olmaqla, ilboyu əkinçiliyin aparılması mümkündür. Müstəqillik illəri ərzində suvarılan torpaqların əraziləri 50 faizdən artıq artm ışdır. Hindistan suvarılan əkinçiliyin həcminə görə dünyada birinci yeri tutur. Demək olar ki, torpaqların 40 faizi kanallarla (Hind-Qanq düzənliklərində, 7
yarımada hissəsində iri çayların vadilərində), təxminən 30 faizi quyulardan (xüsusilə də Hindistanın Şimal və Şimal-Qərb hissəsində), qalanları isə süni göllərdən (irriqasiyanın əsas vasitəsi Dekandadır) və digər qurğulardan suvarılır. Daha intensiv Hind-Q anq düzənlikləri və şərq sahilərinin deltalar suvarılır. Pəncabda, Qanq – Camn çayları arasında, Krişna – Qodavari deltalarında, Kaveridə əkin sahələrinin 60-70 faizi suvarılır. Bu ərazilər ölkədə ən iri kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarıdır.Bu ərazilər Hindistanın yarımada hissəsinin geniş daxili ərazilərilə kəskin ziddiyət təşkil edir, burada əkin sahələrinin 5 faizi suvarılır, torpaqların məhsuldarlığı aşağıdır və sabit deyildir. Müstəqillik illəri ərzində ölkənin bütün ərazilərində güclü dövlət irriqasiya sistemləri quraşdırılmışdır. Hər tərəfdə elektirik və ya dizel mühərrikli nasoslar vasitəsilə su vuran quyular qazılır. Yeraltı suların yer səthinə yaxın keçən, torpaqların yumşaq olan ərazilərdə kəndlilər quyuların tikintisində dəmir boruların əvəzinə bambukdan istifadə edirlər. Hindistanın 165 milyon hektar əkin sahələrinin (o cümlədən ildə bir dəfədən artıq əkin aparılan 25 milyon ərazilər) təxminən 85 faizi ərzaq bitkiləri təşkil edir. Sahilyanı düzənlikləri, Qanq və Braxmaputra vadiləri dünyanın nəfəng düyü qurşağının bir hissəsini təşkil edir. Düyü əsas əkin mövsümü olan xarifdə, yay yağışları altında becərilən əsas bitkidir. Suvarılan torpaqlarda o rabi olan qiş mövsümündə müvəffəqiyyətlə becərilir. Benqal kəndliləri müxtəlif vegetasiya dövrü olandüyü sortlarını məharətlə istifadə edirlər, məsələn ildə düyüdən 3 dəfə məhsul yığırlar. Yağlı bitkilər hindlilərin böyük hissəsi üçün yeganə yağ mənbəyidir. Onları demək olar ki, ölkənin hər yerində istehsal edirlər. Lakin buna baxmayaq, H indistan bitki yağını idxal etmək məcburiyyətindədir. Orta illik yağlı bitkilərin yığımının 7 milyon tonunu araxis təşkil edir. Demək olar ki, araxisin yarısını ölkənin cənubunda istehsal edirlər, lakin onun əkin sahələri Quaracatda və daha çox Şimali və Mərkəzi Hindistanda tətbiq etməyə başlayırlar. Hindistan araxisin yığımına görə dünyada birinci yeri tutur. Ölkənin bəzi rayonlarında küncüt istehsal edirlər. Hayrabaddan cənub-şərq istiqamətindəfaydalı texniki bitkinin mənbəyi olan gənəgənçək əkinləri cəmləşir və təbabətdə geniş istifadə edilir. Qış mövsümündə Şimali Hindistanın əkin sahələri xardalın çiçəklərinin sarı rənginə boyanır, burada onu yağ istehsalı üçün becərirlər. Bu məqsədlə də raps və kətan istehsal edilir. Ya ğların alınması üçün hindqozu əhəmiyyətli xammaldır. Hindistan şəkər qamışının dünyada ən iri istehsalçısıdır. Ölkənin şəkər istehsalı üzrə əsas qurşağı olan Qanq çayının vadisi hündür qamış meşələrilə örtü
lmüşdür. Müstəqillik illərində şəkər qamışının plantasiyaları Cənubi və Qərbi Hind
istanda yayılmışdır, burada suvarılan torpaqlarda qamışın tropik sortları becərilir, ölkənin şimal hissəsindən fərqli olaraq yetişdirilən subtropik sortlarından daha məhsuldar və şəkərin yüksək tərkibinə malikdir. Hindistan dünyanın pambıq becərən aparıcı ölkələrindən biridir. Tərkibində rütubəti uzun müddət saxlaya bilmək qabiliyyəti sayəsində Qərbi Hindistanın qara torpaqları suvarılmayan pambığın becərilməsi üçün əlverişlidir. Qərbi Hindistanın pambıq qurşağı bu bitkinin ümumi yığınmının yarısından çox hissəsini istehsal edir. Burada quraqlığa davamlı orta və qısalifli pambıq sortları becərilir. 8
Pambığın daha yüksək keyfiyyətli sortları Cənubi Hindistanda və Pəncab- Xaryan zonasının suvarılan torpaqlarında becərilir, onun payına bütün istehsalın 1/4
hissəsi düşür. Ölkə uzunlifli pambığı qismən olsa da idxal etmək məcburiyyətindədir. Hindistan dünyada tütünçülük üzrə üçüncü ölkədir (orta illik yığımı 0,4 milyon ton təşkil edir). Qodavari və Ktrişna çaylarının deltaları ölkənin aparıcı tütünçülük rayonlarıdır (ölkədə ümumi yığımın 40 faizi). Burada idxal üçün istehsal edilən tütünün əla və vircinya sortları becərilir. Hindistan dünyada ən iri çay istehsalçısıdır. Onun payına ümumdünya yığımının təxminən 1/3 hissəsi düşür (ildə təxminən 500 milyon ton). Hindistanda çay plantasiyalarını bağ adlandırılar, çünki kolları qızmar günəşin şüalarında qorun
maq üçün sıralar arası ağaclar əkilir. Buna görə də, düz sıralı kəsilmiş tünd- yaşıl çay kolları ilə plantasiyalar gözəl bağlar təəssüratı yaradır. Hindistan banan yığımına görə dünyada ikinci yeri tutur, onları xüsusilə ölkənin cənubunda istehsal edirlər. Manqo Hindistan meyvələrinin “kraliçasıdır”. Manqonun dadı, ətiri, meyvələrinin forması və rənginə görə fərqli olan bir çox sortları mövcuddur. Manqo bağlarının tünd-yaşıl çadırları Qanq düzənliyinin və sahilyanı ovalıqların landşaftının xarakterik cəhətidir. Kəndlilərin evlərinin yaxınlığında ailənin firavanlıq rəmzi olan papaya bitir. Burada çiku meyvə ağacı yetişdirilir, onun həddən artıq şirin meyvələri kartofa bənzəyir. Cənubi Hindistanın dağlıq massivlərində, Assamda və digər rayonlarda sitrus bitkiləri istehsal edilir. Ümumilikdə Hindistanda, onun qeyri-məhdud termik ehtiyatları ilə ilboyu ən müxtəlif bitkilərin becərilmə imkanları kənd təsərrüfatının istehsalatının genişləndirilməsi və daha da müxtəlif olması üçün yaxşı perspektivlər mövcuddur. Müstəqillik illəri ərzində araxis, şəkər qamışı, buğda və s. kimi bir çox bitkilərin ənənəvi yerləşməsi daha əlverişli təbii şəraitə uyğun olaraq dəyişmişdir. 70- ci illərdəHindistanda ölkə üçün yeni olan bitkilər yayılmağa başlamışdır. Burada hindlilərin olduqca qeyri-balanslaşdırılmış qidalanmasını yaşxılaşdıramaq imkanı olan soya (paxlalılar arasında proteinlə daha zəngin olan növü), nisbətən daha qısa vegetasiya dövrü və tərkibində şəkərin daha yüksək olması sayəsindəHindistanın şimal-qərb hissəsində şəkər qamışından daha effektiv olan şəkər çuğunduru, həmçinin günəbaxan istehsal edilməyə başlanılmışdır. Hesab edilir ki, 2000- ci il üçün Hindistanın kənd təsərrüfatında çoxlaylı əkinlər adi bir hal olmuşdur. Onlar əsasən müxtəlif hündürlükdə olan, eyni zamanda bitən və beləliklə, su ehtiyatlarından qənaətlə istifadə edən bitkilərdən ibarətdir. Pambıqçılıq ekoloji nöqteyi-nəzərdən kənd təsərrüfatı sahələrindən ən qusursuz olanlardan biridir. Hindistan bu bitkinin istehsalı üzrə yalnız Türkiyədən geridə qalaraq dünyada ikinci yeri qoruyub saxlayır. Pambıq tarlaları onun kənd təsərrüfatı sahələrinin 5 faizini təşkil edir, lakin bu tarlalarda Hindistanda tətbiq edilənbütün pestisidlərin yarıdan çoxu istifadə edilir. 2004-cü ildə Hollandiyanın iki qeyri- hökumət təşkilatı olan “Solidaridad” və ICCO “Çetna” adlı pilot layihə həyata keçirilir. O, ekoloji kənd təsərrüfatı vəetik ticarətlə məşğuldur. Üç il sonra Fermer A ssosiasiyası yaradılmışdır, onun məqsədi Hindistan istehsalçılarını kənd 9
təsərrüfatını bioloji metodlarla aparılmasına keçirməkdir. Eko-mərkəzdə onlara həm kompostun ənənəvi metodlarla hazırlanmasını və peyinin təbii pestisid kimi istifadə etməyəöyrədirlər, həm də kargüzarlıq və ticarət barədə dərs keçirlər. Ərazisi 3,3 milyon km 2 , əhalisi 1 milyard 184 milyon nəfərdir, ÜDM 4463,0 milyard ABŞ dollarıdır, hər nəfərə 3 770 ABŞ dolları düşür. Araxis 7,4 milyon ton, 800 min ton çay yarpağı, 14,6 milyon ton şəkər xammalı, 280,0 milyon baş mal-qara, ondan 200 milyon inək, 80 milyon camış, 2011-ci ildə taxıl ehtiyatı 65,5 milyon ton, taxıl istehsalı 200 milyon ton, düyü təxminən 96 milyon ton, dax ili tələbat 80 – 93 milyon ton, ehtiyat 10 – 17 miolyon ton, taxılın 35 faizi buğda (24,9 – 28,2 milyon hektar) məhsuldarlıq 26 – 28 sentner, istehsal 65 – 78 milyon ton, ehtiyat 20 – 23 milyon ton. ÜDM- də kənd təsərrüfatının payı 22 faizdir, kənd təsərrüfatında əhalinin 60 – 65 faizi çalışır. İribuynuzlu heyvanın satışına görə dünyada birinci yerdədir (dünyada mal-qaranın 57 faizi, inəyin 16 faizi), süd istehsalı 90,7 milyon ton, toyuq əti 2,1 milyon ton, yumurta 45,2 milyard ədəd (2005), qoyun-keçi 120 milyon baş, donuz 18 milyon, 9 milyon baş dəvə. İldə hər nəfərə 40 litr süd, 1,5 kq ət, 3 yumurta istehsal edir. Bir hektar sahəsinə 17 iribuynuzlu mal-qara, 8 qoyun düşür.
|