Kitabın adı: Aqrar sahədə mülki müdafiə

 
5.7. Heyvandarlıq tikililərində heyvanların mühafizəsi 
 
Heyvanların mühafizəsi üçün təsərrüfatda olan heyvandar-
lıq tikililərindən istifadə olunur. Bu məqsədlə tikililərdə lazımi 
hazırlıq işləri görülməlidir. Əgər yaşayış sahəsinin nüvə partla-
yışlarının təhlükəli və ya fövqəl təhlükəli zəhərlənmə zonasına 
daxil  olması  ehtimal  olunursa,  onda  heyvandarlıq  tikilisi-nin 
qamma  süalarına  qarşı  müqavimətini  artırmaq  üçün  60-70  sm 
kənardan  hündürlüyü  140-150  sm  olan  hasar  çəkilir  və  aralıq 
hissə torpaqla doldurulur.  
Yanğın təhlükəsinin aradan qaldırılması üçün tikilinin ətra-
fı quru otlardan və yanğına meyilli materiallardan təmizlənir və 
perimetr boyunca torpaq şumlanır. Tikilinin 20-30 metr ətrafın-
da yanğın söndürmə vasitələri olan lövhə yaradılır.  
Tikili daxilində 5-7 sutkalıq yem ehtiyatı yaradılır. Əgər ti-
kili mərkəzləşdirilmiş su təminatına malik deyilsə, onda həmin 
müddət üçün tutumlarda su ehtiyatı da yaradılmalıdır. Daxilin-
də yem ehtiyatının saxlanılması üçün tikili divarına bitişən tax-
ta lövhələrdən ibarət, tolla örtülmüş yer düzəldilir.  
Sutkalıq yem və su ehtiyatının minimal həcmi aşağıdakı ki-
midir: iribuynuzlu heyvanlar üçün 5-6 kq və ya 4-5 kq ot kütlə-
si və ya 1-2 kq yem qarışığı, 20-30 l su; buzov, keçi və qoyun-
lar üçün 0,5-1 kq ot kütləsi, 1-2 l su. Rasiondan duz çıxarılır.  
Böyük  tutumlu  heyvandarlıq  komplekslərində  uzunmüd-
dətli saxlanan heyvanlara qulluq və sağım məqsədi ilə tikilinin 
daxilində minimal sayda insanlar yerləşdirilir. Bu zaman aşağı-

---

 
109 
dakı normativə əməl olunmalıdır: qulluq üçün tək-3 nəfər, 150-
200  baş  sağlam  heyvan  üçün  4-5  nəfər,  fərdi  təsərrüfatlarda 
saxlanan heyvanların sayı az olduğundan qulluq və sağım təyi-
natları  birləşdirilir  və  daxildə  1  nəfər  insan  yerləşdirilir. 
İnsanların  tikili  daxilində  mühafizəsinin  təmin  olunması  üçün 
minimal istirahət şəraiti yaradılır.  
Ventilyasiya  ilə  avadanlıqlaşdırılmış  müasir  heyvandarlıq 
kompleksləri  və quşçuluq  fabriklərində zəhərli  hava kütləsinin 
qarşısının alınması məqsədi ilə hava çəkici yerlərdə süzgəc yer-
ləşdirilir.  Süzücü  material  kimi  aktivləşdirilmiş  kömürdən, 
xüsusi  parçadan  istifadə  etmək  mümkündür.  Bundan  əlavə, 
tikililər ventilyasiya sisteminin işlədilməsi, mexanikləşdirilmiş 
işlərin  icrası  məqsədi  ilə  (sağım  aparatlarının,  yem  və  suyun 
verilməsi mexanizminin işlədilməsi və s.) ayrıca elektrik ener-
jisi  mənbələrinə  malik  olmalıdır.  Elektrik  mənbələrinin  gücü 
tələb olunan səviyyədə olmadıqda istehsalat proseslərinin yeri-
nə  yetirilməsi  üçün  olan  qurğuların  işlədilməsinin  ardıcıllıq 
qrafiki tərtib olunur. 
Yaxşı  hazırlanmış  heyvandarlıq  tikilisi  tikilinin  tipindən 
asılı olaraq radioaktiv maddələrin miqdarını 130-300 dəfə, zə-
hərləyici  kimyəvi  maddələrin  miqdarını  isə  40-60  dəfə  azalda 
bilir.  Kərpicdən  inşa  olunmuş  tikililərdə  radiasiya  10-15  dəfə, 
taxta tikililərdə isə 3-5 dəfə zəiflədilir. Heyvanların tikililərdə 
qapalı  şəraitdə  uzunmüddətli  saxlanması  zamanı  mikroiqlimin 
dəyişməsi cədvəldə göstərilmişdir.  
Aparılan tədqiqatlar nəticəsində məlum  olmuşdur ki,  tem-
peratur və nəmliyin yüksəlməsi iri və xırda buynuzlu heyvanla-
ra  mənfi  təsir  göstərir.  +30
º
C  temperatur  və  98-100%  nisbi 
nəmlik  şəraitində  karbon  qazının  buraxıla  bilən  həddi  inəklər 
üçün 6-7%, qoyunlar üçün 8% təşkil edir.  
Qapalı və isti şəraitdə heyvanların saxlanılmasının davam-
lılığı  ətraf  mühitdəki  temperaturdan,  nəmlikdən,  küləyin  sü-
rətindən və tikilidəki hava həcmindən asılıdır. Temperatur aşa-
ğı,  küləyin  sürəti  yüksək  olduğunda  heyvanlar  qapalı  şəraitdə 

---

 
110 
daha uzun müddətli saxlanıla bilər. 
Cədvəl 6 
Heyvandarlıq tikintisində bağlanmış pəncərə, qapı və 
ventilyasiya boruları şəraitində mikroiqlim göstəriciləri 
Sınaq vaxtı 
Tikilidəki 
temperatur, 
º
C 
Nisbi 
nəmlik, 
% 
Tikili daxilindəki 
havada olan miqdar 
karbon 
qazı, % 
ammoniyak
, mq/l ha 
Tikili  bağlanmamış-
dan əvvəl 
15 
94 
0,2 
0,022 
Bağlandıqdan sonra: 
3 saat 
6 saat 
12 saat 
14 saat 
15 saat 
20 saat 
24 saat 
 
19 
20 
22 
22 
21 
21 
22 
 
95 
95 
100 
100 
100 
100 
100 
 
0,6 
1,14 
4,77 
7,36 
6,3 
6,5 
6,89 
 
0,204 
- 
- 
- 
- 
0,218 
-