Kitabın adı: Aqrar sahədə mülki müdafiə

 
2.5. SürüĢmə və uçqunlar 
 
Marxallar-qar uçqunları isə ölkəmizin bütün yüksək dağ-
lıq bölgələrində, xüsusən Balakən, Qax, Kəlbəcər, Ordubad və 
bir sıra digər rayonlarda müşahidə edilir. Bəzən güclü marxal-
lar  həcmi  milyon  kub  metrə  çatan  qar  uçqunu  şəklində  geniş 
ərazini əhatə edib çoxlu maddi zərərə, tələfatlara səbəb olur. 
Sürüşmə  və  uçqunlar  adətən  dağlıq  sahələrdə  baş  verir. 
Təbiətdə baş verən təbii  hadisə və fəlakətlərdən biri də  torpaq 
sürüşmələridir.  Sürüşmələr  əsasən  təbii  və  texnogen  amillər 
nəticəsində  baş  verir.  Belə  ki,  təbii  amillər  olan  atmosfer  çö-
küntülərinin  çox,  yamacların  kəskin  meylli  olması,  eyni  za-
manda  yamaclardakı  sukeçirici qatların sürüşmənin  kəskin xa-
rakter almasına təsir göstərir. Bu məsələdə insan faktoru da az 
rol oynamır. Yəni, texnogen amillər olaraq yolların düzgün çə-
kilməməsi, dayanıqsız yamaclarda böyük tikililərin aparılması, 
yamacların  düzgün  kəsilməməsi  və  mövcud  su  şəbəkələrində, 
kanalizasiyalarda  su  sızmalarının  yaranması  da  bu  prosesə  tə-
kan verir.  Sürüşmə və uçqunlar  çox qorxulu  hadisədir və adə-

---

 
27 
tən dağlıq sahələrdə baş verir. Belə sahələrdə və ondan aşağıda 
yerləşən  yaşayış  məntəqələrində  adamlar,  mal-qara,  təsərrüfat 
tikililəri məhv ola bilər. 
 
 
 
ġək. 3. Sürüşmə 
 
1990-cı ildə hərbi dəniz donanması ərazisində, 1993-cü il-
də Dəvəçi və Qusar rayonlarında sürüşmə nəticəsində insan tə-
ləfatı olmuş, 2000-ci ilin mart ayında Bayıl yamacında, 2010-
cu ildə Göygöl rayonunda  baş vermiş sürüşmə nəticəsində on-
larla evlər dağılmış və minlərlə manat maddi ziyan dəymişdir. 
Sürüşmənin eni 150-350 metr, bəzən bundan da artıq məsafəni 
də əhatə edə bilir. 
Respublika  ərazisində  son  dövrlər  torpaq  sürümələri  həm 
kəmiyyət,  həm  də    verdiyi  zərərlər  baxımından  artmışdır.  Sta-
tistik məlumatlara əsasən 2010-cu ilin ilk 4 ayı ərzində 110 tor-
paq sürüşməsi qeydə alınmışdır. Bu isə ötən il ilə müqayisədə 
torpaq sürüşmələrinin 4 dəfə artdığını göstərir, hansı ki, bu sü-
rüşmələrin əksəriyyət hissəsini bölgələrdə baş verən sürüşmələr 
təşkil edir. 

---

 
28 
Yağıntıların miqdarının artması dağlıq və dağətəyi zonalar-
da torpaq sürüşmələrinin başvermə  ehtimalını daha da güclən-
dirir. Yağan yağışlar və  yamacların kəskin meylliyə malik ol-
ması,  həmin  yamacda  gil  su  qatlarının  olmaması,  yamac  boyu 
yerüstü və yeraltı sular sürüşməyə səbəb olan təbii amillərdir.  
Mütəxəssislərin apardığı tədqiqatlar və təhlillər onu göstər-
mişdir ki, respublika ərazisində yağıntı, əsasən, çoxillik müşa-
hidələrə görə, daha çox yazın axırı və yayın əvvəllərində düşür. 
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Milli Hidrometeoro-
logiya  Departamentinin  Hidrometeoroloji  Proqnozlar  Bürosu-
nun məlumatına görə, təkcə 2010-cu ilin may ayında son 50 il-
lə müqayisədə yağıntının aylıq normadan 1,5 dəfə artıq olması 
meyllilik dərəcəsi yüksək olan ərazilərdə sürüşmə hallarının in-
tensivləşməsinə  səbəb  olub.  Adətən  torpaqlar  su  keçirməyən 
gilli süxurlar üzərində formalaşdıqda düşən yağıntıların çox ol-
ması  nəticəsində  sürüşmə  halları  intensivləşir.  Çünki  yağış  alt 
qatlara keçə bilmir və nəticədə torpaq sürüşməsi baş verir.