Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

Nutriyentlər (qida maddələri)

ÜDX  profilaktikası  nöqteyi-nəzərindən  nutriyentlər  arasında 

(əsasən  lipoproteinlərin  səviyyəsinə təsir  edən)  yağ turşuları,  (əsas 

etibarı  ilə AT-yə təsir  edən)  minerallar  və qida  lifləri  xüsusi 

əhəmiyyətə malikdir.

Yağ turşuları

Profilaktik  nöqteyi-nəzərdən  qida  ilə qəbul  olunan  yağın

həcmindən  yağ turşularının  tərkibi  (Cədvəl  4)  daha  çox  əhəmiyyət 

kəsb edir.

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

31

Cədvəl 4. Yağ turşularının növləri

Transdoymamış yağ 

turşuları

duru bitki 

yağlarının 

hidrogenləşməsi 

nəticəsində

bərk bitki 

yağları 

halına keçərək

alınır (marqarin,

yeyinti

piyləri). Bu turşular 

qənnadı məmulatları 

(tortlar, pirojnalar, 

peçenyelər, krekerlər və

s.), eləcə də dondurulmuş 

yarımfabrikatların 

hazırlanmasında istifadə

edilir.

Yağ turşuları

Doymamış yağ turşuları

Polidoymamış yağ 

turşuları (PDYT)

orqanizmdə sintez 

olunmayan (əvəz 

olunmayan)

yağ 

turşularıdır

ω-3

yağ turşularına aiddir:



α-

Linolen turşusu, (yaşıl 

yarpaqlı tərəvəzlərdə, kətan 

və günəbaxan yağlarında, 

meşə və braziliya qozunun 

tərkibində olur)



EPA (eykozapentaen 

turşusu) yağlı balıqlarda 

(qızılbalıq, skumbriya,

siyənək) olur



DHA (dokozaheksogen 

turşusu) yağlı balıqlarda

(qızılbalıq, skumbriya,

siyənək) olur

ω-6

yağ turşularına 

aiddir:

araxidon və γ-linolen 

turşusu (yaşıl yarpaqlı 

tərəvəzlərdə, kətan və

günəbaxan yağlarında, 

meşə və braziliya 

qozunun tərkibində

olur)

Monodoymamış yağ 

turşularına ω-9 Olein 

turşusu aiddir: 

- orqanizmdə sintez 

olunandır 

(əvəzolunan);

- zeytun, avokado,

araxis yağlarının, 

ağaclarda bitən 

qozların tərkibində

olur

Doymuş yağ turşuları:

heyvan mənşəli piylər, kərə

yağı, pendirlərin tərkibində olur

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

32

Doymuş yağ turşuları

Doymuş yağ turşularından istifadənin ÜDX-nin əmələ gəlməsinə

təsiri  hələ də müzakirələr  doğurur.  Bəzi  tədqiqatlarda  doymuş  yağ 

turşularının qan plazmasında XS-nin səviyyəsi vasitəsi ilə ÜDX-nin 

əmələ

gəlməsinə

müstəqil  təsirinin  olması  göstərilmişdir. 

Qidalanmanın digər əhəmiyyətli aspekti də doymuş  yağ turşularının 

nə ilə əvəz  edilməsidir.  Epidemioloji,  klinik  və təsviri tədqiqatların 

nəticələri  qida  rasionunun  doymuş  yağ turşularından  gələn 

enerjisinin  1%-nin  polidoymamış  yağ turşuları  ilə əvəz  edilməsi 

zamanı ÜDX riskinin 2-3% azaldığını göstərir

13

. Beləliklə, qidalanma 

rasionunda doymuş yağ turşuları payının, polidoymamış yağ turşuları 

ilə əvəz  edilməsi  şərtilə,  maksimum  10%-dək  azaldılması  ÜDX-nin 

profilaktikasında böyük əhəmiyyətə malikdir.