Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

Cədvəl 8. Hipertenziya zamanı proqnoza təsir edən amillər

Risk amilləri

Hədəf orqanların zədələnməsi

ŞD

Müəyyən edilmiş ÜDX və ya 

böyrək xəstəliyi

SAT və DAT

Elektrokardioqramda SMH

а

(Sokolov-Layon indeksi >38 mm 

və ya Kornell hasili >2440

mm/ms) və ya SMKİ Novacode 

>130 q/m

2

(kişi) və >115 q/m

2

(qadın).

Acqarına qlükoza

≥7,0 mmol/l          

(126 mq/dl) və ya 

yükləmədən sonra 

qlükoza >11,0

mmol/l (198 mq/dl).

ÜDX: işemik insult, 

hemorragik insult, keçici 

işemik hücum 

Nəbz təzyiqi (yaşlılarda)

Exokardioqrafiya zamanı SMH 

[SMKİ ≥125 q/m

2

(kişi) və

≥110 q/m

2

(qadın)]

Ürək xəstəlikləri: Mİ, 

stenokardiya, koronar 

revaskulyarizasiya, ürək 

çatışmazlığı.

Yaş (kişi >55, qadın >65)

Yuxu arteriyasının divarının 

(intima-media kompleksi 

(İMK)>0,9 mm) və ya 

düyünlərin qalınlaşması

Böyrək xəstəlikləri: diabetik 

nefropatiya, böyrək 

funksiyasının pozulması 

[zərdab kreatinini >133 

mkmmol/l (1,5 mq/dl (kişi), 

>124 mkmmol/l (1,4 mq/dl) 

(qadın)], proteinuriya 

(>300 mq/gün).

Tütünçəkmə

Yuxu və çanaq arteriyaları 

arasında nəbz dalğasının sürəti 

>12 m/s

Periferik arteriyaların xəstəliyi

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

45

Dislipidemiya: ÜXS>5,0 mmol/l 

(190 mq/dl) və ya XS-ASLP   

>3,0 mmol/l (115 mq/dl) və ya 

XS-YSLP <1,0 mmol/l (40 mq/dl)

(kişi), <1,2 mmol/l (46 mq/dl) 

(qadın) və ya üçqliserid (ÜQ) 

>1,7 mmol/l (150 mq/dl)

TÇİ <0,9

Qabarıq retinopatiya: 

qansızmalar və ya eksudatlar, 

görmə sinirinin şişkinliyi

Acqarına qanda qlükoza             

5,5-6,9 mmol/l (100-125 mq/dl)

Zərdabda kreatinin cüzi artması: 

115-133 mkmol/l 

(1,3-1,5 mq/dl) (kişi), 

107-124 mkmol/l 

(1,2-1,4 mq/dl) (qadın)

Qlükoza tolerantlığı testi 

zamanı pozuntular

Aşağı hesablanmış QFS

b

(<60 ml/dəq/1,73 m

2

) və ya 

kreatinin klirensi

bc

(<60 ml/dəq)

Piylənmə: 

bel ölçüsü >102 sm (kişi), 

>88 sm (qadın)

mikroalbuminuriya 30-300 

mq/gün və ya albumin/kreatinin 

≥22 mq/q (≥2,5 mq/mmol) (kişi), 

≥31 mq/q (≥3,5 mq/mmol) 

(qadın)

Ailə tarixində erkən ÜDX: <55 

yaşında (kişi), <65 yaşda (qadın)

Qeydlər:

а

konsentrik SMH zamanı risk maksimaldır: damar divarının qalınlaşması/radiusunun nisbəti ≥0,42 ilə yüksək SMKİ

b

müayinə düsturu (Modification of Diet in Renal Disease (MDRD))

c

Kokroft-Qault düsturu (Cockcroft–Gault)

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

Arterial hipertenziyanın medikamentoz müalicəsi

Antihipertenziv  terapiyanın  əsas  faydası  istifadə

edilən 

vasitələrdən  asılı  olmayaraq  AT-nin  birbaşa  aşağı  salınmasından 

ibarətdir.  Başlanğıc  və dəstək  terapiyası  üçün  monoterapiya 

məqsədilə AT-ni  adekvat  şəkildə aşağı  salmağa  və ÜDX  və bu 

səbəbdən  ölüm  halları  riskini  azaltmağa  imkan  verən  tiazid  və

tiazidəbənzər diuretiklər (xlortalidon,  hidroxlortiazid və indapamid), 

beta  blokatorlar,  kalsium  antaqonistləri,  AÇF  inhibitorları  və

angiotenzin reseptorların antaqonistləri tövsiyə olunur (A)

56

.

Uzun  müddət  təsirə malik  olan  vasitələrin  təyin  edilməsinə

üstünlük  verilir,  çünki  dərmanların  qəbulu  nə qədər  sadə olarsa,  bir  o 

qədər də müalicə rejiminə riayətetmə dərəcəsi  yüksək  olar.

Uzunmüddətli  təsiri  olan  dərman  vasitələri  eyni  zamanda  AT-nin 

dəyişkən olması şəraitini minimum dərəcəyə endirir ki, bu da hədəf 

orqanların zədələnməsinin qarşısını alır və ürək-damar hadisələrinin

riskini azaltmış olur.

AT-yə nəzarət  etmək  üçün  xəstələrin  əksəriyyətinə kombinə

edilmiş terapiya tələb olunur. Birinci dərman preparatın yan təsirlərinin

olması və ya hipotenziv təsirinin olmaması səbəbindən dayandırılması 

halları  istisna  olmaqla,  digər  sinifdən  olan  dərman  vasitəsinin birinci 

dərman preparatına əlavə olaraq təyin edilməsi səmərəlidir.

İki  müxtəlif  siniflərdən  olan  dərman  vasitələrinin  istifadəsindən 

AT-nin aşağı düşməsi bir vasitənin dozasının iki dəfə artırılmasından 

beş dəfə yüksəkdir

167

.

İki dərman vasitəsinin birgə istifadəsi xüsusilə yüksək riski olan 

və erkən  mərhələlərdə AT-yə səmərəli  nəzarət  tələb  edən  xəstələrdə

müalicənin başlanğıcında faydalı ola bilər. Daimi kombinasiyalardan 

istifadə müalicəni  sadələşdirir  və xəstənin  müalicə rejiminə riayət 

etməsi ehtimalını  artırır. Xüsusilə diuretiklərin, AÇF  inhibitorları  və

ya  angiontenzin  reseptorunun  antaqonisti  ilə kalsium  antaqonistinin 

kombinasiyası  istifadə edildikdə proqnozun  yaxşılaşmasına  dair 

dəlillər mövcuddur

41,82

.

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  diuretik/beta  blokator  kombinasiyası 

diabetin  əmələ gəlməsinə təkan  verir  və hər  hansı  digər  səbəbdən 

tələb  olunmadığı  halda  təyin  edilməməlidir.  AÇF  inhibitoru  ilə

angiontenzin reseptoru blokatorunun birləşməsi yan təsirlərin sayının 

sabit artması ilə əlaqəlidir

180

.

Hipertenziyası olan xəstələrin 15-20%-də AT-nin nəzarəti üçün üç 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

47

dərman vasitəsinin birləşməsi tələb olunur. Ən səmərəli kombinasiya 

– renin-angiotenzin  sisteminin  blokatoru,  kalsium  antaqonisti  və

effektiv dozada diuretikdir.

Müəyyən  edilmiş  ürək-damar  xəstəliyi  və ya  II  tipli  ŞD  və ya    

10  illik  ürək-damar  ölümü  riski  ≥5%  (SCORE-a  görə)  olan  bütün 

hipertenziyalı  xəstələrə lipidi  azaldan  preparatların  təyin  edilməsi 

göstərişdir.

Ürək-damar  hadisəsini  keçirmiş  xəstələrə

antitrombositar 

preparat, xüsusilə az dozada aspirin təyin edilməlidir. Antitrombositar 

terapiyanın  təyin  edilməsini  eyni  zamanda  yüksək  ürək-damar  riski 

və ya  böyrək  funksiyasının  azalması  ilə müşayiət  olunan  ÜDX-siz 

hipertenziya hallarında da nəzərdən keçirmək lazımdır. Aspirin qəbul 

edən  xəstələrdə qanaxma  riskinin,  xüsusilə də mədə-bağırsaq 

qanaxması  riskinin  yüksəlməsinə müntəzəm  olaraq  diqqət  yetirmək 

lazımdır (Əlavə 3).

Dərman  vasitəsinin  seçimi  yaşdan  asılı  olmamalıdır.  İlkin  və

dəstəkləyici  terapiya  üçün  yaşlılarda,  cavanlarda  olduğu  kimi  tiazid 

diuretiklərindən, AÇF  inhibitorlarından,  kalsium  antaqonistlərindən, 

angiontenziv  reseptorların  antaqonistlərindən  və beta-blokatorlardan 

istifadə etmək  olar.  Müalicənin  başlanması  qərarı  fərdi  qaydada 

verilməlidir  və xəstələr  AT-nin  eyni  zamanda  ayaqüstü  vəziyyətdə

ölçülməsi ilə tibbi nəzarət altında olmalıdırlar.

Adətən,  antihipertenziv  terapiya  həyat  boyu  davam  etdirilir. 

Dərman  qəbulu  kəsildikdən  sonra  belə xəstələrdə,  adətən,  AT 

müalicədən əvvəl olan səviyyəyə qayıdır.