Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
BOSHLANG`ICH SINF O‘QUVCHILARINI KOM
IL INSON QILIB TARBIYALASHDA 
MUTAFAKKIRLAR FIKRLARI 
M.M. Boboqulova
Qo‘qon Universiteti Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi 
 
 4-kurs talabasi,
K.O. Matnazarova 
Qo‘qon Universiteti “Ta’lim” kafedrasi
 
 v.b dosenti p.f.f.d (PhD)
 
Annotatsiya: 
Ushbu maqolad
a Sharq mutafakkirlarining ijodiy faoliyati, ta’lim
-tarbiyaga oid 
yondashuvlari, g‘oyalari, qarashlari, tarbiya usullari va vositalarini, ta’lim jarayonida tarbiyaning 
o‘rni, yosh avlodni tarbiyalashda Sharq mutafakkirlari asarlarining o‘rni
 
haqida fikrlar keltirilgan 
 
Kalit so‘zlar:
Sharq mutafakkirlari, komil inson, inson, aqliy, axloqiy, jismoniy, mehnat, 
estetik, shaxs, ta
ʼ
lim, tarbiya. 
Mustaqillik yillarida xalqimizning qadimiy tarixi va boy madaniyatini tiklash, buyuk 
allomalarimiz, aziz-avliyolarimi
zning ilmiy, diniy va ma’naviy merosini har tomonlama chuqur 
o‘rganish va targ‘ib etish, muqaddas qadamjolarini obod qilish, yosh avlodni ularning ezgu 
an’analari ruhida tarbiyalash bo‘yicha ulkan ishlar amalga oshirildi va izchil davom ettirilmoqda
. 
Bugun
gi kunda o‘zbek xalqi siyosiy
-ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalarda katta yutuqlarga 
erishmoqda. O‘z tarixiga yangicha tafakkur asosida yondashish, ulug‘ ajdodlar qold
irgan boy 
madaniy, ma
ʼrifiy merosni o‘rganish imkoniyati tug‘ildi, milliy g‘urur yana qayta tiklandi, ilm
-fan, 
jumladan pedagogika fani yangi taraqqiyot bosqichiga ko‘tarilmoqda. O‘tmishdagi pedagogik 
tafakkur daholarini shuhratini tiklash, ular g‘oyalarin
i hayotga tadbiq etish bugun hammaga ayon 
bo‘lmoqda. Qomusiy olimlar o‘z ilmiy merosida insonning aqliy, axloqiy, jismoniy va estetik takomili 
masalalariga katta e’tibor berganlar. 
Masalan, Muhammad Al-Xorazmiy insonning kamolga yetishi 
va insoniy munosaba
tlarni yo‘lga qo‘yish
da ilm-fanning muhim ahamiyatiga ega ekanligi 
to‘g‘risidagi g‘oyani ilgari surgan holda pedagogik fikr taraqqiyotida munosib o‘rin egallaydi. 
Ayniqsa, u matematika sohasida yangilik yaratgan nazariyotchi hamda pedagog-uslubiyotchi olim 
sifatida tarixda qol
gan. Xorazmiy o‘z davrigacha bo‘lgan qadimiy matematika fani rivojlangan 
mamlakatlar Vavilion (Bobil), Yunoniston, Hindiston, Xitoy, Misrdagi deyarli barcha 
matematiklarning kashfiyotlarini o‘rgandi va o‘zi hayotiy talablar nuqtai naza
rida ulardan farq 
etuvchi yangi kashfiyot yaratdi.
O‘rta asr ijtimoiy –
falsafiy fikr taraqqiyoti nomoyondasi mutafakkir Abu Nasr Forobiy nomi 
bilan bog‘liq bo‘lib, uning inson kamoloti haqidagi ta’imoti ta’lim –
tarbiya sohasida katta 
ahamiyatga ega. Mashhur Yunon faydasufi 
Arastudan keyin Sharqda o‘z bilimi, fikr doirasining 
kengligi bilan nom chiqargan Forobiyni yirik mutafakkir 
–
«Muallimiy soniy» 
- 
«Ikkinchi muallim» 
deb ataydilar.
Forobiy ta’lim tarbiyaga bag‘ishlangan asarlarida ta’lim –
tarbiyaning muhumligi, unda 
nim
alarga e’tibor berish zarurligi, ta’lim –
tarbiya usullari va uslubi haqida fikr yuritadi. 
Forobiy o‘z 
ishlarida ta’lim –
tarbiyani uzviy birlikda olib borish haqida ta’lim bergan bo‘lsa ham, ammo har 
birining insonni kamolga yetkazish
da o‘z o‘rni va xususiyati bor ekanligini alohida ta’kidlaydi.
Forobiy «Baxt –
saodatga erishuv to‘g‘risida» asarida bilimlarni o‘rganish tartibi haqida fikr 
bayon etgan. Uning ta’kidlashicha, avval bilish zarur bo‘lgan ilm o‘rganiladi, bu –
olam asoslari 
haqidagi ilmdir. Uni 
o‘rgangach, tabiiy ilmlarni, tabiiy jismlar tuzilishini, shaklini, osmon haqidagi 
bilimlarni o‘rganish lozim. Undan so‘ng, umuman, jonli tabiat o‘simlik va hayvonlar haqidagi ilm 
o‘rganiladi, deydi.
Forobiy inson kamolotga yolg‘iz o‘zi
erisha olmaydi. U bo
shqalar bilan aloqada bo‘lish, 
ularning ko‘maklashuvchi yoki munosabatlariga muxtoj bo‘ladi. Uning fikricha tarbiya jarayoni 

---

388