Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz Kognitiv ta’lim – o‘quvchilarga aqliy qobiliyatlaridan maksimal darajada oshirishlariga xizmat qiladigan, ularning darsdagi faolliklarini oshiradigan, o‘quv jarayonini to‘liq qamrab olishga qaratilgan. Badiiy asar bilan ta nishish jarayonida, o‘quvchiga manba stimul ya’ni jismoniy yoki xulq- atvorda yuzaga keladigan qandaydir turtki, ta’sir sifatida vujudga keladi. Ma’lumki, har bir kitobxonda qandaydir avvaldan mavjud bo‘lgan turli xil bilimlar, sxemalar va ilk tajribalar ma vjud bo‘ladi. Badiiy matn orqali o‘zlashtirilgan yangi bilimlar dastlab eskilari bilan solishtirilishi yoki tahlil qilinishi mumkin. Keyingi bosqichda ular inson ongida saqlanadi, o‘quvchini fikrlashga, aniq maqsadlar qo‘yishga, muammolarni hal qilishga va ijobiy natijalarga erishishga undaydi. Kognitivizm nazariyasining asosiy vakillari sifatida M. David Merrill – “ Komponentlarni Ko‘rsatish” nazariyasi ( Component Display Theory (CDT) ), Reigeluth “Ishlab chiqarish nazariyasi” (Elaboration Theory), Gagne, Briggs, Wager, Bruner (Kognitiv konstruktivizmga o‘tish), Schank (Skriptlar), Scandura (Strukturaviy o‘rganish)lar sanaladi[5]. M. David Merrill (Marriner David Merrill ) [6] o‘quv loyihalari va texnologiyalari bo‘yicha tadqiqotlar olib boradigan profe ssor olim. Merrillning tadqiqotlari bugungi kunda o‘quv dizayni va texnologiyasini rivojlantirishga qaratilgan uchta muhim nazariyani ishlab chiqishga yord am berdi: “Komponentlarni Ko‘rsatish” nazariyasi ( Component Display Theory (CDT 1980) ), “O‘quv tranzaksiyalari nazariyasi” (Instructional Transaction Theory (1990)) va “O‘qitishning birinchi tamoyillari” (First Principles of Instruction (2002)). Merrillning fikriga ko‘ra, ko‘pgina mavzularning mazmunini o‘qitish bilim va ko‘nikmalarning ba’zi fundamental turlarining kombinatsiyasini o‘z ichiga oladi. U 1980-yillarning boshlarida komponent ko‘nikmalari g‘oyasi bilan birga “Komponentlarni ko‘rsatish” nazariyasi(CDT)ni ishlab chiqdi[7]. O‘quvchilar tomonidan egallanadigan ko‘nikmalar kamdan-kam hollarda alohida- alohida yuzaga kelganligi sababli, Merrill “Komponentli ko‘nikmalar” atamasini ular butun muammoning tarkibiy qismlari sifatida birgalikda ishlayotganligini ko‘rsatish uchun ishlatadi. Talabalar topshiriqlarni bajarish yoki muammolarni hal qilish uchun ushbu komponent ko‘nikmalarini egallashlari kerak. David Merrillning “Komponentlarni ko‘rsatish” nazariyasi ( Component Display Theory (CDT))ning bitta juml adan iborat “tavsifi” mavjud emas, chunki ushbu nazariya murakkab, to‘liq, o‘zaro bog‘liq, qoidalar asosida o‘qitishni loyihalash bo‘yicha tushunchalardan iborat bo‘lgan usullar to‘plami. M. Devid Merrill “Komponentlarni ko‘rsatish” nazariyasi ( Component Display Theory (CDT) ) deb nomlanuvchi ikki tomonlama o‘qitish nazariyasini ishlab chiqdi. Birinchi qis m tavsiflovchi nazariya, ikkinchi qism esa unga oid yo‘l - yo‘riqlarni ko‘rsatishga asoslangan nazariyasi hisoblanadi. Ushbu nazariyaning asosiy diqqat marka zi ta’lim oluvchilarga va kompyuter yordamida o‘qitishga asoslangan bo‘lganligiga qaramay, o‘qitishni ng barcha shakllariga tatbiq etish mumkinligi bilan ajralib turadi. Nazariya kognitiv qarash bo‘yicha ish olib boradi. Nazariya o‘qitishning mikro darajala ri (individual tushunchalar yoki g‘oyalarni o‘rgatish) bilan shug‘ullanadi. Gagnening ta’lim (o‘rgani sh) nazariyalaridan katta ta’sirlangan Merrill turli xil o‘quv natijalari turli xil o‘qitish strategiyalarini talab qilishini haqida fikr yuritadi. Shuning dek, u eng yaxshi ta’lim axborotni taqdim etishning bir nechta shakllaridan iborat bo‘lishi kerakligi haqida ham bosh qotiradi. M. Devid Merrill “Komponentlarni ko‘rsatish” nazariyasi ( Component Display Theory (CDT))- ta’lim jarayonini tashkil qiluvchilarga o‘qitish turiga asoslangan va kontentdan mustaqil ravishda o‘qitish jarayonlarini loyihalash va yaratish bo‘yicha dastlabki nazariyaga asoslangan harakat hisoblanadi. Bu dars mavzusi va kontentini chetda qoldirmaydi, aksincha qoidalar yoki ko‘rsatmalarga asoslangan o‘qitish yo‘riqnomasini ishlab chiqishda muhim rol o‘ynaydi. Merrill nazariyasining muhi m tarkibiy qismi bu “Faoliyat - mazmun matritsasi” (Performance- Content Matrix)dir. Ushbu matritsa yo‘riqnomada ko‘rib chiqiladigan |