Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz Ali ibn Sino (980- 1037) kabi allomalar tashkil etishgan Ma’mun akademiyasida to’plangan olimlarning to’liq ro’yxati bizgacha yetib kelmagan. Lekin tarxichi Abu Mansur as-Salibiy ( 961- 1038) ning yozishicha, Gurganchda to’plangan faqat arabiynavis adiblarning o’zi 200 ga yaqin bo’lgan. Yuqorida biz tilga olgan har bir mutafakkirning qoldirgan ilmiy me’rosi o’sib kelayotgan yosh avlodn ing kamol topishi uchun munosib o’rin egallaydi. Mutafakkirlarimiz bola tarbiyasi va uning kamoloti to’g’risida o’z asarlarida to’xtal ib, yoshlarni odob-axloqi, jismoniy barkamolligi, aqlan yetuk, mehnatsevarligi va vatanparvarlik tarbiyasiga alohida e’tibor berib kelgan. Xususan, bolalarni mehnatga tayyorlash va mehnatsevarlik ko’nikma va malakalarini shakllantirib, barcha tarbiya shahobchalarini tarkib toptirib borishning muhim omili ekanligi ta’kidlab kelingan. Ular mehnatni yuksak baholab, kishilarning bir-birlari bilan qiladigan muomala va munosabatlari ham mehnat orqali yuzga keladi deydi. Chunki mehnat qilgan kishi o’zgalar mehnatini qadrlay oladi va to’g’ri munosabatda bo’ladi deb hisoblashgan. Dangasa ishyoqmas kishilar esa o’zgalar mehnatini qadrl ay olmaydi,hatto ularning ustidan kuladi deb uqtiradilar.Shuning uchun bunday kishilarni tarbiyalash kerakligini aytadilar.Bundan tash qari Markaziy Osiyoning eng ko’zga ko’ringan mutafakkiri Abu Nasr Farobiy ham ijodiy faoliyatida barkamol avlod tarbiyasi uchun alohida me’ros qoldirgan.Farobiy jamiyatda yashayotgan har bir kishini yoshligidan boshlab biror kasbni o’rganish uchun harakat qilishi va kelajakda shu kasb orqali jamiyatga foyda keltiri kerak,deb biladi. Har bir kasbni egallash jarayonida muayya n harakatlar, takrorlash, mashq qilish yo’li bilan ko’zlangan maqsadga erishish mumkinligini aytib o’tgan. Hattoki, o’zining “Fozil od amlar shahri’’ asarida“ Axloqiy fazilatlar va razilliklar,axloqiy harakatlarni,ishlarning bir necha takrorlanishida va uzoq davom etish jarayonida vujudga keladi va mustahkamlanadi. Agar qilinayotgan ish xayrli bo’lsa, undan fazilat kelib chiqadi, agar yomon bo’lsa undan razillik kelib chiqadi”, - deb ta’kidlagan. Abu Nasr Farobiy bolalarni yoshligidan boshlab mehnat va mehn atsevarlik ruhida tarbiyalash hamda o’ziga yoqqan ishiga mashg’ul bo’lib asta- sekin o’zi qiziqqan biron bir kasbni egallashi zarurligi hamda barcha hunarlarni bir to’la egallab bo’lmasligini ofodalab,shunday deydi: “Har bir kishiga biriktirilgan ma’lum bir ish bo’lishi kerak,toki u kishi o’ziga biriktirilgan ishni kechiktirmasdan o’z vaqtida bajarsin”.Bizga ma’lumki, ma’naviy -axloqiy barkamol avlodni tarbiyalash,ta’lim berish xech qachon bir vaqtning o’zida yuzaga kelmaydi.Balki,ularni kelib chiqishining haqiqiy manbai,keltirib chiqargan sabablar va harakatga keltiradigan kuchlar mavjuddir. Zero, har qanday axloqiy qoidalar muayyan tar ixiy zarurat natijasida vujudga keladi. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, mutafakkirlarimizning ta’lim -tarbiyaga oid qarashlari bu tajribaning shakllanishiga ulkan ta’sir ko’rsatgan. Uzoq va boy tarixga ega bo’lgan Markaziy Osiyo xalqlari o’zining ta’lim - tar biyaga oid boy me’rosini yaratib, takomillashtirib yoshlarni insonparvarlik, mehnatsevarlik va umuminsoniy fazilatlar ruhi da tarbiyalab kelishgan. Bu fikrlarimizga aynan xos bo’lgan buyuk mutafakkir olim Burxoniddiy Marg’inoniydir.Burxoniddiy Marg’inoniyni ng axloqiy- huquqiy tarbiyaga oid qarashlarida iymon, vijdon, burch, insoniylik xususidagi g’oyalari bugungi kundagi barkam ol avlod uchun har tomonlama va uyg’un rivojlantirishning asosiy vositasi bo’lib xizmat qilgan. Shu jihatdan qaraganda islom ta’limoti ning yirik namoyondasi Burxoniddiy Marg’inoniyning axloqiy - huquqiy tarbiyaga oid qoldirgan ko’plab asarlarida, jumlada, “A l-jome as- sahih” kitobida yoshlarni insonparvarlik, halollik, axloqiy poklik, odillik, birodarlik, bilimlilik, mustaqil fikr hislatlar i asosiy o’rin egallaydi. Uning ijodiy faoliyatida va qoldirgan ilmiy me’roslarida ta’lim va tarbiyaga oid yondashuvlar, g’oyalar, qarashlarni yosh avlodning ongiga singdirishda tarbiya usullari va vositalarini bilish, hayotda ularni to’g’ri foydalanish – ta’lim jarayonida barkamol avlodga qo’llash o’qituvchining pedagogik mahoratidagi muhim xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Markaziy Osiyo mutafakkirlarining asarlarini o’rganish, tahlil qilish ularning ijodi va ta’lim - tarbiyaga oid qarashlarni pedagogik nuqtayi nazardan tadqiq etish muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari mutafakkir- |