Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
MARKAZIY OSIYO MUTAFAKKIRLARI ILMIY MEROSINING SHAXSNI KAMOL TOPTIRISH 
VA TA’LIM 
-TARBIYANI SHAKLLANTIRISHDAGI AHAMIYATI 
Abdulhaqov Nodirbek Otabek o
‘
g
‘
li
Qo
‘qon universiteti ta’lim fakulteti 
 
psixalogiya yo
’
nalishi 1- bosqich talabasi,
Temirova Mashhura Muhammadaminova 
Qo’qon universiteti v/b. dotsenti. (PhD)
 
 
Annotatsiya
: Ushbu maqolada Markaziy Osiyo mutafakkirlarining globallashuv davrida 
ta’lim
-tarbiya, odob-axloq masalalaridagi qarashlari, shuningdek, mutafakkirlarning ijodiy 
faoliyatidagi ta’lim
-
tarbiyaga oid yondashuvlar, g’oyalar, qarashlarni yosh avlodning ongiga 
singdirishda tarbiya usullarinining bugungi kundagi ahamiyati masalalari chuqur tahlil 
etilgan. 
Kalit so’zlar:
axloqiy tar
biya, odob, barkamol avlod, insonparvarlik, yosh avlod, ma’aniv
-
ma’rifiy meros, falsafiy qarashlar, ezgu g’oyalar. 
Bugun oldimizga tu
rgan o‘ta muhim vazifalardan yana biri o‘z fikri, dunyokarashi, 
zamonaviy bilim va tafakkurga ega bo‘lgan yangi avlod tarbiyasidir. O‘zbekiston mustakillikka 
erishgan dastlabki kunlardanok yangi tarixiy sharoitlarda o‘zgarib borayotgan jamiyatga 
munosib har tomonlama yetuk va barkamol yoshlarni tarbiyalash kun tartibidagi dolzarb 
muammolardan biri sifatida belgilandi. Buyuk alloma va adiblarimiz, aziz-avliyolarimizning 
bebaxo merosi, yengilmas sarkarda va arboblarimizning jasoratini yoshlar ongiga singdirish, 
ularda milliy g‘urur va iftixor tuyg‘ularini kuchaytirishga aloxida e’tibor karatishimiz kerak 
[1]. 
Istiqlol yillarida Vatanimiz ijtimoiy-
siyosiy hayotining barcha jabhalarida o’zlikni 
anglash, ma’naviy
-
ma’rifiy qadriyatlarni chuqur idrok etish va xalqq
a yetkazish, yoshlarni 
Vatanga, xalqqa muhabbat ruhida tarbiyalashda ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Ma’naviy 
hayotni yu
ksaltirishda hukumatimiz tomonidan uzoqni mo’ljallab ishlab chiqilgan maxsus 
dasturlar bu borada muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Buyuk aj
dodlarimizning hayoti va bebaho 
me’rosini o’rganish, qadamjolarni obod etish va asrab
-avaylash borasida ulkan ishlar amalga 
oshirildi. O’tmish tariximizga nazar tashlaydigan bo’lsak, qadimda Turon, o’rta asrlarda 
Turkiston, Movarounnahr deb yuritilgan bizning zamin azaldan svilizatsiya markazlaridan 
biri bo’lgan. Ayniqsa, 9
-
12 asrlardagi madaniy yuksalish Sharq uyg’onish davr
i 
–
Sharq 
renessansi sifatida dunyo ilmiy jamoatchiligi tomonidan haqli ravishda tan olingan. O’rta 
asrlarda Sharq ilm-fani rivojida x
alifa Ma’mun ibn Xorun ar
-Rashid zamonida (813-833) 
Bag’dodda tashkil etilgan “Baytul hikma” alohida o’rin tutgan.” Baytul
hikma” me’rosini 
o’rganganda Muhammad ibn Muso al
-Xorazmiy (786-850) nomi birinchilar qatorida tilga 
olinadi. Xalifalik akademiyasini
ng mudiri bo’lgan al
-
Xorazmiy o’nlik pozitsion hisoblash 
tizimini, nol belgisi va qutblar koordinatalarini birinchilardan 
bo’lib asoslab berdi va 
amaliyotga tatbiq etdi. Bu esa matematika va astranomiya fanlari rivojida keskin burilish 
yasadi. Bag’dod akademiyasining yana bir Movarounnahrlik namoyondasi Ahmad Farg’oniy 
(797-
865)o’zining “Astranomiya asoslari”deb nomlangan fun
damental asrada olamning 
tuzilishi, yerning o’lchovi haqidagi dastlabki ma’lumotlar, sayyoramizning sharsimon 
ko’rinishiga ega ekanlig
i xususidagi dalillari keyinchalik buyuk geografik kashfiyotlar davrida 
Kolumb,Magellan va boshqa sayohatchilarning kashfi
yotlari uchun asos bo’lib xizmat 
qiladi.Yillar o’tishi nilan yana ilm
-
fan va madaniyat o’chog’i Bag’doddan Movarounnahrga 
ko’chdi.1004
-
yilda xorazmshoh Ali ibn Ma’mun tomonidan Gurganchda akademiya tashkil 
etiladi. Xorazm Ma’mun akademiyasi” ning asosini A
bu Nasr ibn Iroq (10 a-1034),Abdulhayr 
ibn Hammor (991-1048),Abu Sahl Masihiy (970-1011), Abu Rayhon Beruniy (973-1048), Abu 

---

464