Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
O‘SMIR KAR VA ZAIF ESHITTUVCHI BOLALARNI IJTIMOIY HAYОTGA MOSLASHTIRISH
 
 
G.M Salixova
TDPU Maxsus pedagogika va inklyuziv ta’lim
 
 
fakulteti surdopedogika va inklyuziv ta’lim
 
 
kafedrasi o‘qituvchisi (PHD) 
 
 
Ijtimoiylashuv 
va moslashuv o‘zaro chambarchas bog‘liq jarayon bo‘lib, shaxsning oila, 
mahalla, keng jamoatchilik bilan o‘zaro munosabatlarining yakdilligini o‘zida namoyon etadi. 
Lotin tilidan tarjima qilingan «moslashish» atamasi «moslashtirish», «sozlash» degan ma’n
oni 
anglatadi. Ushbu atama dastlab biologiya faniga taalluqli bo‘lib, organizmning evolyusiya 
jarayonida tashqi sharoitga, morfofiziologik va xulq-atvor mezonlariga moslashtirishni 
anglatgan. Bizning nazarimizda moslashish 
–
bu hayotning, atrof-muhitning o
‘
ziga xos 
xususiyatlariga o‘zini o‘zi moslashtirish orqali oldiga maqsad qo‘yish, iqtidor va qobiliyatlarini 
namoyon etish demakdir. Boshqacha qilib aytganda, muhitning o‘ziga xos xususiyatlarini 
qabul qilish orqali unga moslashish sifatida ham tushunishimi
z mumkin, ya’ni inson 
yashayotgan jamiyatga, taraqqiyotga adaptatsiya qilish jarayonidir.
«Ijtimoiy moslashuv (lot. Socialis 
- ijtimoiylashgan) - shaxs tomonidan muayyan 
madaniyat an’analariga xos bo‘lgan faoliyat va xulq
-
atvor me’yorini o‘z
lashtirish, qadriyatlar 
va tartib qoidalarni anglash jarayoni».
Ijtimoiy moslashuv individning shaxsga aylanish jarayoni ostida kechuvchi qayta 
aloqaning sifati bilan bog‘liq tushuncha hisoblanadi. Shaxs hayoti davomida ehtiyojlarini 
qondirishi, o‘zi va o‘
zgalar manfaat
larini ko‘zlagan holda ma’lum harakatlarni amalga 
oshirishi uning boshqa insonlar bilan o‘zaro muloqoti orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy 
moslashuv shaxslararo munosabat uchun maqbul muhit vujudga kelganda amalga oshadi. 
Agar maqbul muhit yaratilmasa, sha
xslararo munosabat o‘zaro bir
-birini yoshi, qiziqishi, 
dunyoqarashi, hayotga munosabati nuqtai nazardan psixologik tushunish, anglash tarzida 
namoyon bo‘lmasa, ijtimoiy moslashish jarayoni samarali kechmaydi. 
Ijtimoiy moslashuv turli munosabatlar sharoitida amalga oshadi. Shaxsning 
moslashganlik darajasi ijtimoiy muhit xususiyatlari va insonning shaxsiy sifatlari bilan 
ifodalanadi. Ma’lumki, ijtimoiylashuv jarayonining asosi insonning muhitga moslashuvidan 
iborat bo‘lib, uning ta’sirida shaxs
jamiyatning t
eng huquqli a’zosiga, turli munosabatlarning 
faol ishtirokchisiga aylanadi. Insonning ijtimoiy moslashuvi jamiyatga munosabatlari bilan 
bog‘liq ravishda o‘zgarib boradi va unda jamiyat talablariga javob berish darajasi ortib boradi. 
Insonning 
hayot yo‘li 
s
haxs ijtimoiylashuvining quyidagi yo‘nalishlari zamirida kechadi: 
faoliyat, muloqot va o‘z
-
o‘zini anglash.
Nogironligi bo‘lgan, shu jumladan kar, zaif eshituvchi o‘smir bolalarni ijtimoiy hayotga 
moslashtirishga ta’sir etuvchi omillar mavjud
bo‘lib ularn
i 
qo‘yidagicha tasnif etish mumkin: 
jismoniy va aqliy imkoniyati cheklanganlik, ehtiyojmandlik, ayirmachilik, kamsitilishlar, 
boqimandalik, bepisandlik, ishonchsizlik. Ular ushbu toifa bolalarni ijtimoiylashtirish yo‘lidagi 
asosiy to‘siqlardir
.
Ijtimoiy hi
moyaga muhtoj o‘smir bolalar guruhi bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarni 
mazmunan, shaklan hamda metodik jihatdan tashkil etish boshqa toifa bolalari bilan olib 
boriladigan tarbiyaviy ishlarga nisbatan birmuncha mas’uliyatli yondashuvni
taqozo etadi. Bu 
guruh bolalarini komil insonlar qilib tarbiyalashda ma’naviy komillikni asosiy 
komponentlarini yaxlit shakllantirish ijtimoiy-huquqiy tarbiyada samaralar omilidir. Bu 
o‘rinda jamiyatdagi barcha institutlarning o‘zaro aloqasi hamda hamkorl
igi taqozo etiladi. 
Ushbu hamkorlik quyidagi zanjir asosida amalga oshiriladi: oila-mahalla 
–
bog‘cha –
maktab - 
o‘rta maxsus, kasb
-
hunar ta’limi tizimi –
oliy ta’lim –
mustaqil ta’lim –
mehnat va kasbga 

---

473