Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz imtixonga tayyorgarlik ko’rishlarini aytish mumkin. Ixtiyoriydan so’nggi diqqatda esa avvaliga biror bir ki tob yoki biror bir fan juda ham zerikarli va qiyin tuyilishi, o’qib o’rganishni irodaviy zo’r berib davom ettirilgandan so’ng esa asta - sekinlik bilan qiziqish paydo bo’lib ixtiyorsiz ravishda davom etish. Ta’lim olishda yana bir eng muhim psixik bilish jar ayoni borki, u xotiradir. Xotira – biz ilgari idrok qilgan, boshdan kechirgan va bajargan ishlarimizni yodda saqlash, keyinchalik ularni eslash, yoki xotirlash jarayonidir. Xotira ham ixtiyoriy va ixtiyorsiz bo’ladi. Bizning xissiyotlarimiz bilan bog’liq bo’lgan voqea va hodisalar, ijobiy yoki salbiy ta’sirlar ixtiyorsiz ravishda xotirada saqlanib qoladi. Ta’lim jarayonida esa ixtiyoriy xotira muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lum bir kerakli bo’lgan ma’lumotlarni assotsiativ bir - biriga bog’lab va takrorlashlar natijasida avvaliga qisqa muddatli va so’ng uzoq muddatli xotirada saqlanadi. Talabalarning OTMlarida o’z yo’nalishlari bo’yicha o’z kasblarini mukammal tarzda o’zlashtishlari yoshlikda ushbu bilish jarayini bo’lgan xotiraning yaxshi rivojlanganligi bilan uzviy bog’liqdir. Olayotgan kerakli axborotlarni miyyamizda to’liq saqlanib qolishi uchun xotira jarayonimiz faol bo’ishi talab etila di. Xotiraning fiziologik jihati ham borki, bunda xotiraning yaxshi bo’lishi uchun ovqat ratsionimizga ahamiyatli bo’lishi miz kerak. Vitaminli taomlar, jumladan, tuxum, yong’oq va baliq kabilarni muntazam iste’mol qilib turish talab etiladi. Bilish jarayonlarini ahamiyatlilaridan yana biri bu – tafakkur. Tafakkur – inson aqliy faoliyatining yuksak shaklidir. Tafakkur jarayoni da fikr paydo bo’ladi, bu fikrlar insonning onggida muhim tushunchalar shaklini oladi. Tafakkur nutq – til bilan chambarchas bog’langan. Insonda tafakkur va nutq bo’lganligi tufayli u hayvonlardan farq qiladi va shu sababli u ongli mavjudotdir. Tafakkur tufayli tushunchalar, hukm hamda xulosalar chiqariladi. Biror bir voqealikka, biror fikrga avvalo tushuncha paydo bo’ladi va unga hukm c hiqarish uchun ma’lum bir o’rganishlar talab etiladi. O’rganishlar natijasida esa hukm undan so’ng xulosalanadi. Tafakkurn i rivojlantiruvchi, intellektni oshiruvchi metodikalarni qo’llash natijasida yoshlikdan bolaning aqliy qobiliyatini oshirib borish mum kin va bu bevosita ta’lim olish jarayonida, talabalik davrida ham o’z ta’sirini ko’rsatmay qolmaydi. Bundan tashqari individual xususiyatlar ham borki, ularning ham ahamiyati kattadir. Masalan: temperament, harakter va qobiliyat. Temperament – lotincha ”Temperamentum” degan so’zdan olingan bo’lib, uning ma’nosi ”aralashma” demakdir. Barcha temperamentlarni qadimdan 4 turga b o’lingan: Xolerik, sangvinik, flegmatik va melanxolik. Xolerik – xissiyotning kuchli qo’zg’aluvchanligi, barqaror bo’lishi bilan farq qiladi. Emotsiyalar yaqqol namoyon bo’lib turadi. Ta’lim jarayoniga yo’naltirishda va kasb tanlashda ham shunga ahamiyat b erilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Ushbu temperament vakillaridan: raqqosalar, qo’shiqchi, aktyor, sportchilar va rahbarlar ham yaxshi yetishib chiqadi. Sangvinik – hissiyotning kuchli qo’zg’aluvchanligi lekin beqaror bo’lishi bilan farq qiladi. Ushbu temper ament vakillaridan: ajoyib jurnalistlar, haydovchilar, uchuvchilar va shifokor, o’qituvchilar yetishib chiqishlari mumkin. Flegmatik – hissiyotning juda sekin kuchsiz qo’zg’alishi va uzoq davom etmasligi bilan farq qiladi. Shunga ko’ra ta’limga va kasbga yo’naltirish talab etiladi. Bulardan rahbarlar yetishib chiqmasada lekin, fidoiy hodimlar, oshpaz, hisobchi, ichki ishlar hodimlari va prokuratura hodimlari ham yetishib chiqishi mumkin. Melanxolik – hissiyotning sekin, lekin kuchli qo’zg’aluvchanligi va barqaror bo’lishi bilan farq qiladi. Bunday temperament egalari: rassomlar, xaykaltaroshlar, arxitektorlar va shoirlardir. Harakter yun oncha ”haraktir” degan so’zdan olingan bo’lib, ” qalqiq, chiziq” ma’nosini anglatadi. Harakter deganda, shaxsda muhit va t arbiya ta’siri ostida tarkib topgan va uning irodaviy faolligida, tevarak atrofdagi olamga, o’z - o’ziga bo’lgan munosabatlarida bo’ladi gan individual xususiyatni tushuniladi. Harakterda ya’ni bolaning yoshligidan unda: tashabbuskorlik, faollik, mehnatkashlik, fidoiylik va vijdonlilik kabi harakter xususiyatlarini shakllantirib borilishi uning kelajakda komil inson bo’lib yetishishida o’z natijasini ko’rsatadi. |