82
umri boqiydir, deydi. Fanni ishlab chiqarish, hayot bilan bog’lab olib borish
masalasiga ham Bedil katta e’tibor bergan edi. Amaliyot bilan, tajriba bilan
bog’lab, olib borilmaydigan ilm-fan, faylasuf olimning fikricha, insonning qalbi,
yuragiga yetib bormaydi.
Bedil odamlarning olam sir-asrorlarini bilib olishda bilim hayotida
ko’makdosh bo’lishini ta’kidlab, kimki, hayot shamin ilmga yoqdi, hayoti asrlar
so’nmadi, degan edi. Uning so’zi bilan aytganda, ilm insoniyat gavharidir.
Mirzo Bedilning ijtimoiy-siyosiy qarashlari ham muhim ahamiyat kasb
etadi. Bedil ijodiyotida insonga hurmat va ehtirom bilan qarash, uning kelajagini
o’ylash ustuvorlik qiladi. O’zining asarlari va she’rlarida halol yeb, halol
yashashga, ta’magirlik qilmaslikka da’vat etadi. U odamlarga qarata, mehnat
qilib ter to’kib, rahmat buluti bo’lib tuproqqa yoqqil, deydi. Ish qilmasdan
mukofot istash, uningcha uyatdir.
Bedil dangasalik, yolg’onchilik, kekkayish, ochko’zlik, makr va xiyonatni
tanqid qilib, kamtarlik, saxiylik, mehnatsevarlik, odob-axloq, iymon-e’tiqodga
yuksak darajada qaraydi. Bu haqida uning “yaxshilardan begona bo’lmayman,
ajralmayman desang, yomon so’zlovchilar, g’iybatchilar bilan oshnolik qilma,
o’zingga to’g’ri bo’lsang, oynaning orqasiga boqma”, - degan falsafiy-axloqiy
fikrlari hozirgi davr uchun katta ahamiyatga ega.
2.4. Tasavvuf falsafasi
Tasavvuf X—XII asrlarda O’rta Osiyoda keng tarqalgan diniy, axloqiy,
falsafiy ta’limotdir. Islom ta’limotida odamlarni xushyor bo’lishga, harom
yo’llardan yurmaslikka, mehr-oqibatli, nomusli, oriyatli, iymon-e’tiqodli, odob-
axloqli, diyonatli, madaniyatli-ma’rifatli bo’lishga, hayotda yaxshi iz qoldirishga
da’vat etadigan umumbashariy qoidalar, g’oyalar, o’gitlar behisob. Ana shu
ta’limotlar o’ziga xos tarzda tasavvuf falsafasida ham o’z ifodasini topgan.
Tasavvuf - insonning kamolotga yetish, ilohiy xislatlarga yaqinlashish
|
