90,000
45,000
XZ-990 12,000 / 100,000
90,000
10,800
Jami taqsimlangan qo‘shma
tannarx
90,000 p.b.
Ushbu ma’lumotlar asosida natijaviy 9.6-jadvalni rasmiylashtiramiz:
Farington Industrial Products
Ajralish Nuqtasida Sof Sotish Mumkin Bo‘lgan Qiymat Metodi bo‘yicha
Mahsulot Tannarxi
5-jadval
Mahsul
otlar
Qo‘shma
tannarx
Ajralish
nuqtasidan
keyingi tannarx
Jami mahsulot
tannarxi
Jami
Birlikk
a
Jami
Birlikk
a
Jami
Birlikk
a
Z-
18
4.
5,0
1.
23,
5.
800
,000
50
00 p.b. 25
000 p.b. 75
p.b.
p.b.
p.
p.b.
b.
Z-
16
5.
15,
5.
31,
1
900
,200
40
000
00
200
0.40
XZ
45
2
-
-
45,
2
-880
,000
2.50
000
2.50
XZ
10
1
30,
30
40,
4
-990
,800
0.80
000
.00
800
0.80
Ja
90
50,
14
mi
,000
000 p.b.
0,000
p.b.
p.b.
5-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, ajralish nuqtasida sof sotish
mumkin bo‘lgan qiymat asosida qo‘shma tannarxini taqsimlash har bir
mahsulotning haqiqiy qiymatini to‘laroq hisobga olish imkoniyati tug‘iladi. Ushbu
usulning kamchilik tomoni unda ajralish nuqtasida sof sotish qiymatini
aniqlashdagi
muammolar
hisoblanadi.
Hali
to‘liq
tayyor bo‘lmagan
mahsulotlarning ajralish nuqtasida sof sotish qiymatini aniqlash taxminiy
ma’lumotlarga asoslanadi va bu natijalarga ta’sir qiladi.
Ajralish nuqtasida qiymatni baholash metodi. Agar
qo‘shma
mahsulot
ajralish nuqtasida bozor qiymatiga ega bo‘lmasa buxgalterlar bozor qiymatini
baholashlari shart bo‘ladi. Ajralish nuqtasida baholangan bozor qiymati bu
mahsulotning bozor qiymatidan ajralish nuqtasidan keyingi tannarxni ayirish orqali
topiladi. Bizning misolimizda Fairington kompaniyasi bo‘yicha ajralish
nuqtasida baholangan bozor qiymati teng bo‘ladi:
Mahsul
otlar
Bozor
qiymati
Ajralish
nuqtasidan
keyingi
tannarx
Ajralish
nuqtasida
baholangan
bozor qiymati
Z-800
40,
000 p.b.
5,000 p.b.
35,000 p.b.
Z-900
45,
000
15,000
30,000
XZ-880
50,
000
-
50,000
XZ-990
65,
000
30,000
35,000
Jami
200,000
p.b.
50,000
p.b.
150,000 p.b.
Endi, har bir mahsulotning ajralish nuqtasidagi baholangan bozor qiymati
summasining umumiy summadagi hissasini aniqlaymiz va natijalarini quyidagicha
rasmiylashtiramiz:
6-
jadval
Mahsul
otlar
Ajralish nuqtasida
baholangan bozor
qiymati
*
Jami
qo‘shma
tannarx =
Taqsimlangan
qo‘shmatannarx
Z-800
35,000 p.b./
150,000 p.b.
90,000 p.b.
21,000 p.b.
Z-900
30,000 /150,000
90,000
18,000
XZ-880 50,000 / 150,000
90,000
30,000
XZ-990 35,000 / 150,000
90,000
21,000
Jami taqsimlangan qo‘shma
tannarx
90,000 p.b.
Natijaviy jadvalni rasmiylashtirish uchun barcha ma’lumotlar tayyor bo‘ldi.
Yuqoridagi amalga oshirilgan hisob-kitob natijalarini 9.7-jadvalda rasmiylashtiramiz:
Farington Industrial Products
Ajralish Nuqtasida Baholangan Bozor Qiymati Metodi bo‘yicha Mahsulot
Tannarxi
7-jadval
Mahsul
otlar
Qo‘shma
tannarx
Ajralish
nuqtasidan
keyingi tannarx
Jami mahsulot
tannarxi
Jami
Birlikk
a
Jami
Birlikk
a
Jami
Birlikk
a
Z-800
21,000
p.b.
5.25
p.b.
5,000
p.b.
1.25
p.b.
26,000
p.b.
6.50
p.b.
Z-900
18,000 6.00
15,000 5.00
33,000 11.00
XZ-880 30,000 15.00
-
- 30,000 15.00
XZ-990 21,000 21.00 30,000 30.00 51,000 51.00
Jami
90,000
p.b.
50,000
p.b.
140,000
p.b.
Bu usul ham yuqoridagi usul kabi nisbatan aniqroq ma’lumotlarni bersada, lekin
mahsulotlarning bozor qiymatini belgilashda qiyinchiliklar yuzaga kelish mumkin.
Kompaniya buxgalteriyasi aniq vaziyatdan kelib chiqib u yoki bu usulni tanlashini
belgilab olishi kerak bo‘ladi. Qanchalik vaziyat to‘g‘ri hisobga olinsa yuqoridagi
usullar aniqroq ma’lumotlarni beradi va kompaniya menedjmenti qo‘shma mahsulotlar
tannarxi to‘g‘risida ob’ektiv axborotlarga ega bo‘ladi.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, qo‘shma mahsulot va ikkilamchi mahsulot hamda
chiqindi mahsulot o‘rtasidagi farqlar ularning qiymati bilan belgilaniladi. Ikkilamchi
mahsulot qo‘shma yoki asosiy mahsulotga nisbatan kichik qiymatga ega bo‘ladi.
Ikkilamchi mahsulotni chiqindi mahsulotlardan farq qilish talab etiladi. Ikkilamchi
mahsulot chiqindi mahsulotga nisbatan iste’mol qiymati balandroq bo‘ladi va natijada
uning qiymati ham yuksakroq bo‘ladi. Boshqa bir katta farqi ikkilamchi mahsulot
asosiy mahsulotdan ajralgandan so‘ng yana qayta ishlanishi mumkin, qaysiki bu
qo‘shimcha material, mehnat va ustama xarajatlarni sarflashni zaruriyat qilib
qo‘yadi. Chiqindi mahsulotlar esa qayta ishlanmaydi.
Dostları ilə paylaş: |
