Korreksion pedagogika va logopediya

Me’yorda rivojlangan bolalar nutqining rivojlanishi.

Reja

1. 
   Nutqni rivojlanish bosqichlari
   
2. 
   Nutjning fonetik jihatdan o‘sishi
   
3. 
   Bolalar nutqi grammatik tuzilishining o'sishi
   
4. 
   Maktabdagi ta’lim jarayonida nutqning o‘sishi
   

Ma’Iumki, chaqaloq tug'ilgan zahoti chinqirib yig‘Iashga tushadi.Chaqaloqning yig‘lashi ochlikka, og‘riqqa, sovuqqa, o‘zini bezovta qilayotgan boshqa ta’sirotlarga boMgan aks ta’sirdir. Lekin buning chaqaloq o‘sishi uchun ijobiy ahamiyati ham bor: chinqirib yig'lash tufayli chaqaloqning nafas va nutq apparati o‘sadi, mustahkamlanadi.Umuman, yosh bolaning chinqirib yig'lashi keyinchalik nutqning o'sishi uchun zarur sharoitlarning biridir. Chaqaloq ikki yo uch oylik bo‘lganida chinqirib yig‘lashdan tashqari “agu”, “a”, “u” kabi tovush birikmalarini chiqara boshlaydi, ayrim tovushlar chiqarishi uning nutq apparatini o‘stiradi, mustahkamlaydi, shuningdek unda bir qancha yangi tovushlar hosil boiishiga yordam beradi.
Bola 3 -4 oylik bo‘lganda tili chiqa boshlaydi. Unda ayrim tovushlar paydo bo‘ladi. Go'dakning til chiqarishida boshqa odamlar nutqining ta’siri sezila boshlaydi. Go‘dak tevarak-atrofdagi kishilarning nutqini eshitib, nutq brikmalariga o‘zi anglamagan holda taqlid qila boshlaydi. Kar-soqov (gung) bolalarda qichqirish va guvrash bo‘ladi, lekin nutq faqat sog'lom bolalardagina odatdagicha rivojlanib boradi. Bolalaming til chiqara boshlashi nutqning o‘sish jarayonida tayyorgarlik rolini o‘ynaydi: til chiqarayotgan davrda turli tovushlar va bulaming birikmaiari hosil bo‘ladi, nutq apparati rivojlanib, mustahkamlanib boradi.
Bolalar 7-8 oylik boMganida ularning boshqalardan eshitgan so'zlari bilan shu so‘zlarda ifodalangan ma’no o‘rtasida dastlabki bogianishlar ham hosil boiadi. Bolalar o'zlariga aytilgan so‘zga javoban harakat qiladigan bo'lib qoladi. Masalan: “aya” so‘zini aytganimizda bola boshini onasi tomonga buradi. Bu passiv nutqni egallashning boshlanishidir. Keyinroq bola 9-10 oylik bo‘lganida, tovushlar birikmasini taqlid yo‘li bilan talaffuz etadi, lekin shu tovush birikmalarining talaffuzda bo‘lishi aktiv nutq boshlang‘ichi borligini ko‘rish mumkin. Xullas, bolalaming tug‘ilish paytidan to bir yoshga to'lguncha tovushlar chiqarib, tovush birikmalarini talaffuz qilib turishi, nutq apparatining faoliyatiga tayyorgarlik davri bo‘lib hisoblanadi. Bola tovushlarini birga qo‘shib, narsalaming nomini va o‘z fikrlarini ifodalashga kirishgan paytidan boshlab, u nutqni egallay boshlaydi

.Tarbiyaning belgilovchi ta’siri ostida tafakkur o‘sib borib, u bilan chambartH bog'langan holda ongli nutq hamda umumlashtirib fikrlash, abstraksiyalash qobiljy • paydo bo‘lib boradi.
Nutjning fonetik jiratdan 0‘sishi
Bola tilga kira boshlagan dastlabki paytlarda nutq tovushlarini mukammal aytal olmaydi. Bolalar ba’zi so'zlami noto‘g‘ri talafFuz qiladilar. Masalan, tovushlarni buzib binning o‘rniga boshqasini qo‘yib talaffuz qiladilar (parta-payta, qand-and, oyoq-oloq)
Ko‘pincha so'zlardagi ayrim tovushlarni va xatto butun-butun bo‘g‘inlami tushirib qoldiradilar, tovushlaming урнини almashtirib yuboradilar. Masalan, ber deyish o‘miga be, olib kel o‘miga abe, holva o‘rniga havla, sariyog¹ o'rniga sayrog¹ dcydilar. Endi tishi chiqib kelayotgan bolalar mitqining fonetik jihatdan to‘liq boMmasligini sababi shuki, bunday bolalarda nutq (artikulatsiya) apparati yetarli o'smagan, yetilmagan boMadi. Ayni vaqtda oliy nerv faoliyatining nomukammalligi ham bunga sabab boMadi.Bundan tashqari ayrim so'zlardagi tovushlarni bir-biridan ajratib yetarlicha farq qila olmaydi, umumlashtirish va so‘z tarkibiga kiritishni bilmaydi. Lekin bola o‘sib-unib borgan sayin lug‘atdagi so‘zlar soni tez ko‘paya boshlaydi .Masalan, ikki yashar bolalaming lug'atidagi so'z boyligi 250-400 ga yetadi. 7 yoshga toMgan bolalar lug‘atida so‘zlar soni 3000-3500 ga boradi. Shu bilan birga tengdosh bolalarda so‘z boyligining oz yoki ko‘p boMishi asosan shu bola tarbiyalanadigan muhitga, shuningdek, bolaning voyage yetib borishidagi o'ziga xos xususiyatlariga bogMiqdir.
Bolalar lug'atidagi so‘z soni ko‘payib borgan sari bir tomondan, ular nutqning leksik jihati ham o‘sib borsada, ikkinchi tomondan, bolalaming so‘zlar ma’nosini tushunish layoqati, umumlashtirilgan holda idrok eta olish qobiliyati kengayib boradi.
Bolalar nutqi grammatik tuzilishining 0‘sishi
Tilga kira boshlagan bola o‘z nutqida dastlab bosh kelishikda keladigan ba и fe’llami ishlatadi. Bolalaming dastlabki gaplari bir so‘zdan iborat boMadi.Bu gap ularda bir necha ma’noga ega boMishi mumkin. Masalan, bola “koptok” der ekan, bunda “koptokni menga ber”, “ana koptok” degan va boshqa ma’nolami ifodalashi mumkin.Lekin bola bir yarim yoshga fo‘!gandan keyin, ayniqsa 3 yoshga qadam

•