Korxonalarda moliayviy resurslarni boshqarishni samarali tashkil etish

 
4-jadval 
“Bi ” MCHJ ning 2013-2015-yillardagi texnik-iqtisodiy tahlili, (ming 
’m a)
12
 
№ 
Ko'rsatkichlar 
2013-yil 
2014-yil 2015-yil 
Farq(+,-) 
O'zgarishi 
1 
Mahsulot 
sotishdan sof 
tushum 
3440238,78 3255251 7657790 4402539,00 
2,35 
2 
Ishlab chiqarish 
tannarxi 
2965026,00 2760840 6275483 3514643,00 
2,27 
3 
Mahsulot 
sotishdan yalpi 
foyda 
475212,78 
494411 
1382307 887896,00 
2,80 
4 Debitorlik qarzlari 
164792,08 
222692 
1461017 1238325,00 
6,56 
5 
Kreditorlik 
qarzlari 
81124,72 
27219 
271255,7 244036,70 
9,97 
6 Ish haqi fondi 
9483,80 
1151260 3877900 
2726 
640,00 
3,37 
7 
Ishchilarning 
o'rtachasoni 
33 
33 
32 
-1 
0,97 
8 
1 xodimga to'g'ri 
keladigan 
mahsulot 
104249,66 98643,8 239305,9 140662,10 
242,6 
9 1 kunlik tushum 
9425,30 
8918,4 
20980,2 
12061,80 
235,2 
 
Debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlili.
 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida 
korxonalar moliyaviy holati mustahkamlashning shart-sharoitlaridan biri bo’lib, 
hisob-kitob ishlarini to’g’ri yo’lga qo’yish va moliyaviy intizomga qat‘iy rioya 
qiIish hisoblanadi. Moddiy ne‘matlar va xizmatlar bilan bog’liq bo’1gan barcha 
hisoblashuvlar umuman olganda, -Debitor va kreditorlar bilan bo’ladigan hisob-
kitoblar» tariqasida yuzaga keladi.
 
12
«Binokor» MChJ moliyaviy natijalar asosida tayyorlandi 

---

49 
Aksariyat korxonalarda moliyaviy holatning yomonlashuvi ko’p jihatdan 
katta hajmdagi debitorlik va kreditorlik qarzlarining to’planib qolishiga bog‘liq 
bo’ladi. Debitorlik qarzlarining katta hajmda paydo bo’lishi korxona mablag’larini 
muomaladan chiqaradi, o’z aylanma mablag’larining yetishmovchiligiga sababchi 
bo’ladi, natijada, kreditorlik qarzining oshishiga olib keladi, bular hammasi 
moliyaviy holatga salbiy ta‘sir qiladi. Shuning uchun ushbu qarzlar bilan bog’liq 
bo’lgan jarayonni uzluksiz ravishda tahlil etib turish zarur.
 
Korxona tomonidan boshqa korxona va tashkilotlarga to’lanishi zarur bo’lgan 
majburiyatiar kreditor qarzlar deb, korxonaga boshqa korxona va tashkilotlar 
tomonidan to’lanishi zarur bo’lgan majburiyatiar esa debitorlik qarzlari, deb 
tushuniladi. 
Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari hisob-kitoblarning doimiy yoMdoshi 
hisoblanadi. To’lov muddatining cho’zilib ketishi korxonalar moliyaviy holatiga 
salbiy ta‘sir qiladi.
 
Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarning mavjud holatini o’rganish asosida 
ular bo’yicha aylanish davrini tezlashtirish imkoniyatlari aniqlash negizida 
moliyaviy holatni yaxshilash tahlilning asosiy maqsadi hisoblanadi. Tahlil etishda 
debitorlik va kreditorlik majburiyatlarning holatiga, tarkibiga, tarkibiy tuzilishiga, 
tashkil topish muddatlariga, dargumon qarzlarning yuzaga chiqishiga baho 
beriladi. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tahlili taqqoslash usuli yordamida 
quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Birinchi navbatda debitorlik va kreditorlik 
qarzlarining tarkibi hamda tarkibiy tuzilishi o’rganiladi. Buning uchun, avvalo, har 
bir qarz, turi hajmi va uning hissasi aniqlanadi. Buxgalteriya balansida ko’rsatilgan 
debitorlik va kreditorlik arzlarining jamiga nisbatan har bir qarz turining hissasini 
shu qarz summasini 100%ga ko’paytirib, jamiga bo’lish orqali aniqlanadi. 
Shundan keyin tahlil amalga oshiriladi. Hisobot davrining oxiridagi qarzlar hajmini 
davr boshidagi qarzlar hajmiga, davroxiridagi hissasini davr boshidagi hissasiga 
solishtirilib, o’zgarishi (ko’paygan yoki kamayganligi) aniqlanadi. Ushbu 
o’zgarish mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlar bilan ifodalanadi. 
Qarzlar bo’yicha mutlaq o’zgarishini aniqlash uchun davr oxiridagi 

---

50 
summasidan davr boshidagi summasi chegirilib tash- lanadi, nisbiy o’zgarishini 
aniqlash uchun mutlaq o’zgarish sum- masi 100 % ga ko’paytirilib, natijasini davr 
boshidagi summasiga bo’lish kerak. Shundan keyin debitorlik va kreditorlik 
qarzlari- ning umumiy holatiga baho beriladi.