Kür çayı üçün çayın trans-sərhəd menecmenti, II mərhələ – Erm
Yüklə 487,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.3 Laboratoriyanın keyfiyy
- Müdiriyy
- Lakin laboratoriyada K İS-in bütün i şl ənilm əsi prosesi v ə/v ə ya akkreditasiya keyfiyy ət siyas əti üzr ə s
- 2.3.3 Akkreditasiya orqanı
|
Menecmentin tələbləri Texniki tələblər ISO 9001 ISO 17025 8 • Standart laboratoriyanın texniki fəaliyyətini, menecmentini və təşkili aspektlərini əhatə edir ki, texniki fəaliyyət kompetentli olaraq həyata keçirilsin. •
Fəsil 2: Normativ ədəbiyyat •
Fəsil 3: Terminlər və izahatlar •
Fəsil 4: Menecmentin tələbləri Menecmentin tələblərinin böyük hissəsi ISO standartı 9001-2000-də verilən tələblərə oxşardır. •
Fəsil 5: Texniki tələblər Tələblərin böyük hissəsi ISO dərsliyi 25-dən gəlir •
•
Əlavə b: konkret sahələrdə applikasiyaları tətbiq etmək üçün rəhbər göstərişlər •
Biblioqrafiya Menecment və texniki tələblərlə əlaqədar olaraq 4-cü və 5-ci fəsillər ən əhəmiyyətlidir. Həmin fəsillər həmçinin keyfiyyət üzrə dərsliyin strukturunu və məzmununu yaradır (bax aşağıda). Həmçinin standartın ayrılmaz hissəsini, tələbləri anlamaq üçün sonrakı izahatlarla və tövsiyyələrlə birlikdə verilən qeydlər təşkil edir.
KİS-ə və/və ya akkreditasiyaya doğru addımlar
İnkişaf etmiş ölkələrdə (OECD, EU) testləşmə laboratoriyaları tərəfindən KİS-in işlənilməsi və akkreditasiyanın həyata keçirilməsi zamanı əldə edilmiş təcrübəyə əsasən, bir neçə addımlıq iki mərhələ vardır, əgər laboratoriyanın müdiriyyəti bu cür qərarı qəbul edərsə, laboratoriya onları KİS-ə döğru və/və ya akkreditasiyaya doğru atmalıdır (həmçinin sxemə bax, əlavə 1).
Lakin KİS-in işlənilməsi prosesinin başlanmasınadək mütləq bir neçə suallara cavab vermək lazımdır. Həmin suallar laboratoriyanın “texniki hissəsi” ilə əlaqədardır, məs. “Nəyə nail olmaq istəyirik, buna necə nail ola bilərik?” Həmçinin laboratoriyada “hərəkət keyfiyyəti məsələləri” barədə məlumatın olması vacibdir, bu isə personalın münasibətini və hazırlılığını, motivasiyasını və məqsədliliyini nəzərdə tutur. Bilmək lazımdır ki, KİS-in işlənilməsi prosesində hansı çətinliklər vardır. Bu fakta görə və KİS-in Avropa İttifaqının Kür çayı layihəsinin laboratoriyalarında olan vəziyyəti bildiyimizə görə, laboratoriyanın müdiriyyəti tərəfindən KİS-in tətbiq edilməsi və/və ya akkreditasiyanın alınması üzrə “dərsliyin” hazırlanması tövsiyyə edilir. Dərslikdə, ən başlıcası, KİS-in uğurla işlənilməsinə və tətbiq edilməsinə təsir göstərə bilən faktorlar (ilk şərtlər) müəyyən edilməlidir. Həmin faktorlar tədqiqat mərhələsi adlandırıla bilər. Bu mərhələdə, aşağıda verilən misalda təqdim edildiyi kimi, bir sıra suallara cavab verilməlidir və qısamüddətli işlər həyata keçirilməlidir.
Mövcud olan vəziyyətin aydınlaşdırılması, biz haradayıq? Laboratoriya tərəfindən aparılan fəaliyyətin aydın planının mövcud olması, nəyə nail olmaq istəyirik? 9
etməliyik? Məsələyə qarşı əhəmiyyətli yanaşma, bunu necə etməliyik? Bu menecmentə nəzarətin və resursların ayrılmasına yönəldilmiş tələbdir. Treyninqə xərclənən vaxt və səylər, bunu etmək üçün nəyi bilməliyik?
Bu mərhələdə, bələdçinin bir hissəsi şəklində, aşağıdakı işlər həyata keçirilə bilər (hər iş üçün həmçinin müddət və məsuliyyətlər müəyyən edilməlidir):
• Laboratoriya müdiriyyəti KİS-in işlənilməsi haqqında qərar verməlidir (layihənin sahibi müəyyən edilməlidir). •
Standartın (məs. ISO/IEC 17025, əgər akkreditasiya qərara alınmışdırsa), yardımçı ədəbiyyatın və digər müvafiq məlumatın ətraflı öyrənilməsi, layihə sahibinin (və ya daxili qrupun) növbəti addımı olaraq, həyata keçirilməlidir. •
KİS-in (və ya akkreditasiyanın) əvvəlki sahəsi və tələblərin siyahısı prosesin sahibi tərəfindən laboratoriyanın digər mütəxəssisləri ilə birlikdə hazırlanmalıdır. •
üçün defisitin təhlili aparılmalıdır. •
Defisitin analizi əsasında KİS-in (və ya akkreditasiyanın) xərclərinin hesablanması aparılmalıdır (burada xarici təcrübə lazım ola bilər). •
•
Müdiriyyət qərar qəbul etməlidir – KİS işlənilməli və/və ya akkreditasiya prosesindən keçməlidir. KİS prosesinin işlənilməsi və/və ya akkreditasiyanın ikinci mərhələsi (tətbiq edilmə mərhələsi) prosesdə lazım olan faktorların və şərtlərin müəyyən edilməsində fokuslaşdırılmalıdır. Tətbiq edilmə mərhələsi Müdiriyyətin fəal və aşkar cəhdləri lazımdır. Ümumi olaraq məlumdur ki, keyfiyyət çətin bir məsələdir, bunu personal əksər hallarda gündəlik məsuliyyətə əlavə kimi dərk edir. Buna görə də bu cür yanaşmanın dəyişdirilməsi üçün ilk şərt müdiriyyətin diqqətidir. Layihə ilə bağlı başlanğıcdan bitirilməsinə qədər personal ilə fasiləsiz və aşkar kommunikasiya mütləqdir. Bu ikinci faktor birinciyə yönəldilən sahəyə yönəldilir. Əgər kimsə personalın yanaşmasını dəyişmək istəyirsə, kommunikasiya əhəmiyyətli tələbdir. Personalın layihənin həyata keçirilməsinə qoşulması, bilavasitə nəticələrə əks-əlaqə və bu əks-əlaqənin əsasının modifikasiyası vasitəsilə fəal iştirakı təmin edilməlidir. Yenə də faktor personalın münasibətinə fokuslaşdırılmışdır. Personalın qoşulması və onların iştirakının ciddi olaraq qəbul edilməsi KİS layihəsinin nəticələrinə qarşı personalın sədaqətliliyinə əhəmiyyətli töhfə verəcəkdir. KİS-in laboratoriyanın konkret tələblərinə adaptasiyası edilməlidir. Bu mərhələdə aşağıdakı qısamüddətli və ortamüddətli tədbirlər həyata keçirilməlidir (müddəti və məsuliyyətləri daxil olmaqla): •
Layihənin sahibi təyin ediləcək, hansı ki, KİS-in və akkreditasiyanın həyata keçirilməsi üzrə addımlara rəhbərlik edəcəkdir. 10
•
Laboratoriya akkreditasiya haqqında qərarı qəbul etdikdən sonra akkreditasiya orqanını seçəcəkdir. •
Lazımi sənədlər işləniləcəkdir. •
Laboratoriyanın personalı üçün treyninq keçiriləcəkdir. •
Daxili audit və sonrakı korrektivlər keçiriləcəkdir. •
Akkreditasiya orqanına əvvəlki qiymətləndirmə üçün dəvət göndəriləcəkdir və uyğunsuzluqların aşkar edilməsi təqdirində lazımi korrektivlər daxil ediləcəkdir. •
Lakin laboratoriyada KİS-in bütün işlənilməsi prosesi və/və ya akkreditasiya keyfiyyət siyasəti üzrə sənədlə başlamalıdır. Həmin sənəddə laboratoriyanın müdiriyyəti: •
Keyfiyyət siyasəti üzrə sənəddə keyfiyyətin idarəetmə sistemini müəyyən etməlidir. •
Keyfiyyət siyasəti üzrə sənəd laboratoriyanın yaxşı peşəkar təcrübəsinə, testləşmənin keyfiyyətinə, keyfiyyətin idarəetmə sisteminin fasiləsiz yaxşılaşdırımasına yönəldilən cəhdlərini təşkil etməlidir. •
Keyfiyyət siyasəti üzrə sənəd keyfiyyətin idarəetmə sisteminin məqsədlərini əhatə etməlidir. •
əhatə etməlidir. •
Keyfiyyət siyasəti üzrə sənəd onun tələbini əhatə etməlidir ki, personal keyfiyyətin idarəetmə sistemi ilə tanış olsun və hər zaman onu istifadə etsin. O fakta görə ki, testləşmə laboratoriyası tərəfindən KİS-in işlənilməsi və/və ya akkreditasiyadan keçməsi çətin prosesdir, laboratoriya növbəti addımları tətbiq edilmə mərhələsində atmağı qərara ala bilər, əgər necə müvafiq personal, eləcə də texniki imkanlar və maliyyə resursları əlçatandırsa. Bu kontekstdə mütləq qeyd edilməlidir ki, akkreditasiyaya doğru gedən yolda nə qədər çox addım atılsa, o qədər də keyfiyyət daha yaxşıdır və laboratoriya tərəfindən təqdim edilmiş göstəricilərdən daha çox məlumat almaq mümkündür.
2.3.2 Özünüz edin və ya konsultanta müraciət edin
Laboratoriyanın müdiriyyəti onu qərara ala bilər ki, KİS-in işlənilməsinə və akkreditasiyaya doğru addımları kim həyata keçirəcəkdir. Bu daxili qrup ola bilər və ya müdiriyyət xarici konsultantları cəlb edə bilər (laboratoriya personalının imkanlarının və təcrübəsinin ətraflı təhlili haqqında qərar qəbul edilməlidir. Lakin laboratoriya personalının KİS-in işlənilməsi və akkreditasiyanın hazırlanmasının başlanğıcından bitirilməsinədək qoşulması tövsiyyə edilir. Əgər qərar qəbul edilərsə ki, bunu laboratoriyanın personalı etməlidir, o zaman aşağıdakıları etmək lazımdır:
•
Göstəriş, çünkü hər şeyi etmə proseində öyrənirik; •
Daxili işlənməni aparan qrupun treyninqi üçün resursları ayırmaq. Əgər xarici konsultantın dəvət edilməsi qərara alınarsa, onların laboratoriyanın konkret şəraitlərinə uyğunlaşması üçün laboratoriya personalından daxili qrupun yaradılması, həmçinin konsultantlar üçün müəyyən edilən tədbirlərdə fəal iştirak etmək mütləqdir. 11
2.3.3 Akkreditasiya orqanı Testləşmə laboratoriya tərəfindən KİS-in ISO/IEC 17025 standartına uyğun olaraq işlənilməsindən sonra laboratoriyanın müdiriyyəti akkreditasiya üçün ərizənin verilməsini istəyə bilər. Akkreditasiya prosedur kimi müəyyən edilir. Həmin prosedurla səlahiyyətli orqan (akkreditasiya orqanı) rəsmi olaraq tanıyacaqdır ki, konkret vəzifələri icra etmək üçün laboratoriyanın səlahiyyəti vardır. Laboratoriyanın akkreditasiyası laboratoriyanın texniki imkanlarının tanınmasını təşkil edir və adətən suya və digər müvafiq matrisalara (çöküntülər, bərk hissəciklər, verilən rayonun florası və faunası) qarşı konkretdir. Onlara münasibətdə laboratoriyanın peşəkarlıq iddiası vardır. Akkreditasiya laboratoriyaya imkan verir ki, o, işləri düzgün şəkildə və müvafiq standart texniki metodlarına əsasən apardığını və ya aparmadığı müəyyən edə bilsin. Faktiki olaraq bu ona zəmanət verir ki, həmin analizin nəticəsi düzgündür, lakin bu belə bir hadisə zamanı uyğunsuzluğu aşkar etmək üçün çərçivə yanaşmanı və elə bir standartları müəyyən edir, hansılar ki, yerinə yetirilməlidir. Yaxşı laboratoriyaların qorunan nəticələri olacaqdır, lakin akkreditasiya o deməkdir ki, nəticələr qəbul edilmiş standartlara əsasən qorunmuşdur, bu isə laboratoriya personalının və ya halların dəyişməsi təqdirində dəyişmir. Akkreditasiya orqanı fəaliyyəti ISO/IEC 17011-ə uyğun olaraq həyata keçirir. Akkreditasiya orqanı tərəfindən akkreditasiya olunma həmçinin o deməkdir ki, testləşmə laboratoriyaları beynəlxalq səviyyədə qəbul edilmiş standartlara uyğun olaraq qiymətləndirilmişlər ki, onların kompetensiyası, obyektivliyi və işlərin aparılması imkanı müəyyən edilsin. Həmçinin akkreditasiya orqanı tərəfindən akkreditasiya olunma o deməkdir ki, testləşmə laboratoriyası öz müştərilərinə göstərə bilər ki, o, beynəlxalq akkreditasiya standartlarının tələblərini uğurla təmin etmişdir. Bu o deməkdir ki, müştərilər tərəfindən qeyri- kompetentli testləşmə laboratoriyalarının seçilməsi və qeyri-düzgün nəticələr üçün pulun ödənilməsi və ya daha ciddisi – bu nəticələrdən istifadə etmək riski azalır. Hansı akkreditasiya orqanın dəvət edilməsi barədə qərarı laboratoriyanın müdiriyyəti verir. Ən başlıcası, o, ISO/IEC 17011-ə uyğun olaraq fəaliyyət göstərən akkreditasiya orqanını seçməlidir. Ümumiyyətlə akkreditasiya auditi üçün milli akkreditasiya xidməti dəvət edilir. Lakin əgər bu cür xidmət ölkədə hələlik yaradılmamışdırsa, akkreditasiya auditi üçün beynəlxalq səviyyədə tanınmış akkreditasiya orqanı dəvət edilə bilər. Bu halda auditorlarla ünsiyyət qurmaq üçün laboratoriya personalının dil qabiliyyəti əhəmiyyətli şərtdir və dəvət üçün həlledici əhəmiyyət akkreditasiya qiymətləndirilməsi üçün lazımi maliyyə resurslarının əlçatanlığına verilir. 2.4 KİS-in tətbiq edilməsi və akkreditasiyanın üstünlükləri və faydası Artıq qeyd etdiyimiz kimi, Cənubi Qafqazda çox az laboratoriya KİS tətbiq etmiş və/və ya beynəlxalq səviyyədə tanınmış orqan tərəfindən ISO 17025 standarta əsasən akkreditasiya almışdır. Həqiqətdə KİS-in tətbiq edilməsi və ISO/IEC 17025 standartına əsasən akkreditasiyanın alınması laboratoriyanın biznes-imkanlarını genişləndirir və digər tərəfdən akkreditə edilmiş laboratoriyanın reputasiyasını artırır və regionda etimadın yaradılma prosesini dəstəkləyə bilər. Daha artıq, əgər suyun keyfiyyətinin testləşmə laboratoriyaları ISO/IEC 17025 standartının tələbləri ilə uyğun olacaqdırsa, onlar testləşmə işləri üçün keyfiyyətin idarəetmə sistemlərindən istifadə edəcəkdir. bu da həmçinin ISO 9001-in prinsiplərinə uyğundur və YLT-nin nümunəsi kimi digər KİS üçün əsas yaradacaqdırlar (ISO 17025-in a əlavəsində bu beynəlxalq standart və ISO 9001 arasında olan nominal çarpaz göstəriş verilmişdir). 12
Digər tərəfdən, laboratoriyanın müdiriyyəti bilməlidir ki, ISO 17025 standartından istifadə edən analitik testləşmə laboratoriyası bir neçə sahədə təsir altındadır. Formal akkreditasiya və “laboratoriyada sadəcə yaxşı təcrübə arasında” əsas fərq işlənilmiş sənədlərin miqdarındadır. Şübhəsiz ki, Avropa İttifaqının Kür çayı layihəsinə qoşulmuş suyun keyfiyyət laboratoriyalarının testləşməni həyata keçirmək, testləşmə üçün istifadə edilmiş avadanlığın işləməsini yoxlamaq və standart analitik metodlarından istifadə etmək üçün yüksəkixtisaslı personalı vardır. Lakin əksər hallarda testləşmə nəticələri tam şəkildə rəsmiləşdirilmir. ISO 17025 standarta istinad edərək yaradılmış KİS və sonrakı akkreditasiya demək olar ki, hər şeyə görə rəsmi sənədləri tələb edir. Bu tənzimlənilən mühitdə fəaliyyət göstərmək kimidir, burada “sənədləşdirilməmiş bir şey şayədir” prinsipi qüvvədədir və akkreditasiya orqanından gələn qiymətləndirənlər hesab edirlər ki, “edilməmişdir”. Analitik laboratoriyaya akkreditasiyanın ümumi təsiri səthi su keyfiyyəti laboratoriyasının nümunələrinin / məlumatların menecmentinin tam prosesi ilə daha yaxşı illustrasiya edilə bilər: •
Nümunələrin götürülməsi planı hazırlanmalıdır. Burada səthi su obyektlərindən nümunələrin götürülməsi prosesinin bütün detalları sənədli olaraq veriləcəkdir (o cümlədən, fərdi olaraq müəyyən edilmiş nümunə, nümunənin fiksasiyası / konservasiyası, nəqli və saxlanılması zamanı nümunənin bütövlüyü qorunmalıdır). •
•
Testləşmə hesabatının ayrılmaz hissəsi şəklində, testləşmə nəticələri ilə birlikdə tam ölçülərin qeyri-məhdudluğunun qiymətləndirilməsi verilməlidir. Bu hesabat
nümunənin və testləşmə şərti haqqında ətraflı məlumatı (və ya soraq sənədinə linki) əhatə etməlidir. •
qorunması və əlçatanlığı təmin edilsin. Daha sonra, onu da bilmək vacibdir ki, akkreditasiyadan sonra laboratoriyanın gündəlik fəaliyyətinə təsir göstərəcək tələblər də vardır:
•
Təşkili struktur o cür olmalıdır ki, maraqların münaqişəsi yaranmasın, bu isə keyfiyyətə təsir göstərəcəkdir. •
kvalifikasiyası olmalıdır (məs. təhsilə, təcrübə və treyninqə qarşı tələblər göstərilməlidir). •
müdaxilənin monitorinqi və nəzarəti lazımdır. •
Laboratoriyanın müdiriyyəti siyasət və keyfiyyət planı kimi spesifik sənədləri işləməli və aparmalıdır. •
şəkildə aparılmalıdır. •
Təchizatçıların, xidmət göstərənlərin və subkontraktorların rəsmi idarəetmə proqramı mövcud olmalıdır. •
qiymətləndirmək üçün daxili audit həyata keçirilməlidir. Validasiya və kalibrləmə 13
•
Bütün analitik metodların və prosedurların, o cümlədən nümunələrin seçilməsinin, testləşməsi və məlumatların qiymətləndirilməsinin validasiyası keçirilməlidir. •
Seçim və testləşmə üçün istifadə edilmiş bütün avadanlıqların kalibrləməsi keçirilməlidir. Sonra avadanlığın testləşməsi keçirilməli və müvafiq olaraq ona baxılmalı və xidmət edilməlidir. Soraq materialları ixtisaslı olmalı və onların beynəlxalq vahidlər sisteminin (Sl) və ya sertifikatlaşdırılmış soraq materiallarına görə yoxlanılması mümkün olmalıdır. •
Əgər uyğunsuzluq aşkar edilərsə, o, sənədləşdirilməli və həll edilməlidir. •
Məlum olan problemlər təkcə aradan qaldırılmalı deyil, eləcə də profilaktik tədbirlərin planı işlənilməlidir ki, eyni və ya oxşar problemlər yenidən yaranmasın. •
Laboratoriyanın müdiriyyəti həmçinin yaddan çıxarmamalıdır ki, keyfiyyətin idarəetmə sisteminin aparılması və/və ya akkreditasiyaya görə mövcud olan standart tələbləri üçün büdcənin, planın, layihənin əsaslı olaraq tərtib edilməsi lazımdır və bu laboratoriyanın istismar xərclərini artıracaqdır (bəzi ədəbiyyat mənbələri laboratoriyanın istismar xərclərinin 20-25% artmasını güman edir). Yüklə 487,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|