Laqablar Og'abek

O v s a r – so‘zining asl ma’nosi gap anglamaydigan, esi pastroq demakdir. 
Badiiy asarda ham shu ma’noda ishlatiladi. Masalan: Rayon militsiya boshlig‘i 
qoyil qoldi. «O v s a r n i ng k i shu ishga aqli yetgandan keyin» deb rayon 
markaziga qaytayotganida unga yaltoqlanib yaqinlashgan Yo‘ldosh taftishga yeb 
qo‘ygudek bo‘lib bir o‘qraygan edi, pisib tura qoldi
25
. 
Ch o‘ l o q – so‘zi oyog‘i mayib, oqsoq, qo‘li yoki oyog‘i yo ‘q, invalid va 
so‘zlashuv tilida oyog‘i siniq ma’nolari bor. 
Podani unga sanab topshirishdi. 
21
O’
z.t.i.l.m.1981. II t. 186-b. 
22
À’zàmîv E. «Ànîyining jàydàri îlmàsi» YOshliê j. ¹2. 1982.29-b. 
23
Làtipîv YU. «Jàlà» Yoshliê j. ¹12.1984.12-b. 
24
Àhmàd S. «Huêm». Tîshêånt. 1981.65-b. 
25
Yoqubîv CH. «SHårdîn dåv» SHàrq yulduzi j. ¹9 1983. 113-b. 

---

20 
Buxgalter Qo‘zi ch o‘ l o q akt tuzdi. 
To‘rtko‘l shevasida bunday kishilarga nisbatan maymang laqabi ishlatiladi. 
Masalan: Riyim m a y m a n g sapxozda sekretar bo‘lib ishlaydi. 
Ch o‘ t i r-so‘zining chechak, qo‘tir va shu kabilarning izi qolgan va gidir-
budir ma‘nolari bor. 
...Kolxoz ikki yil planini oshirib bajardi. Bu yil uchinchi yilning ilg‘orligi 
uchun kurashmoqda. Ch o‘ t i r xotin ham bu yil ko‘klam bilan uch martaba o‘z 
brigadasida yer o‘g‘itlamoqda. U qanday toledirki, uning ko‘kragida samimiy hur 
mehnatning qizil nishoni porlaydi. 
Bu misolda ch o‘ t i r laqabi uning yuzi g‘adir-budir so‘zlari o‘rnida 
qo‘llanilgan bo‘lib, formani ixchamlashtirishga xizmat qilgan. 
O‘zbek tilining To‘rtko‘l shevasida ch o‘ t i r laqabi o‘rniga q o‘ t i r laqabi 
ishlatiladi. Q o‘ t i r momoni aytivaring. 
K a l t a - laqabining nominativ ma’nosi (uzunning antonimi, qisqa 
ma’nolarida tashqari) substantivatsiya hodisasiga uchragan holda onomastik 
funktsiyani bajarib, bo‘yi pakana odamlarga nisbatan laqab vazifasida ham 
ishlatiladi. 
Masalan: Yodgor k a l t a boshini ilkis ko‘tardi, kaftini soyabon qilib qaradi: 
chiyillagan-mulla Suyarning puchuq qizi Safargul ekan.
26
K a l t a - laqabi Beruniy, To’rtko’l shevasida ham aynan shunday ishlatiladi. 
P a k a n a - Kalta leksemasining sinonimi bo‘lgan pakana so‘zi ham 
substantivatsiya hodisasiga uchrab, onomastik funktsiyani bajarib kalta odamlarga 
nisbatan laqab bo‘lib ham ishlatiladi. 
-Qulog‘im senda p a k a n a, - dedi mezbon xotirjamlik bilan va chekib 
turgan sigareti tutunini og‘zidan halqa-halqa qilib chiqara boshladi.
27
K o‘ r - bu so‘zning asl ma’nosi o‘zbek tilining leksikografik manbalarida, 
ko‘rish qobiliyati yo‘q, so‘qir tarzida berilgan. G‘.Hotamov bu leksemani o ‘z 
26
H
îtàmîv G’. «Quduq tåpàsidàgi îy» YOshliê j. 1984.¹6 34-b. 
27
Ràvshànîv S. «CHàrdîqdàn îtilgàn o’q» SHàrq yulduzi j. 1985. ¹2 192-b. 

---

21 
asarida qahramon portretini tasvirlashda ixchamlikka erishish uchun laqab 
vazifasida qo ‘llagan. 
-Baldog ‘i amiri tilladan bo ‘lsayam shuningni opqo‘y! Ko‘nglingdagini to 
‘sgani-to ‘sgan. Mahmud k o‘ r d a y ko ‘zoynak taqqaningga kuyaymi
28
.