Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
= 
--------------------------------------
; 

Zaxiradagi koeffitsiyent- Kz 
 
VREK
I.Z
. 
- aniq qiymati K
3 
ni aniq tanlashga bog‘liq. 
K
3 
– kimyoviy birikmalarning kumulyativ samarasi bo‘lib, hayvon turlarining
sezgirligiga qarab o
‘
rnatiladi. Bu ikkala kattalik ballarda aniqlanadi. 
6-jadval
Kumulyativ samara darajasini tavsifi 
 
Kumulyatsiya 
darajasi 
K
k 
Cl
50
/lim
ch 
 
kumulyatsiya 
darajasi 
 
lim
as 
/lim
ch 

 
Ballar 
Kuchsiz 
> 5 
≤10 
≤2.5 
2 
O‘rtacha 
3 - 5 
10-100 
2,5-5 
3 
Sezgir 
1 - 3 
100-1000 
5-10 
4 
Kuchli 
≤ 1 
>1000 
>10 
5 
 
Ko‘rish sezgirligi koeffitsiyenti (KSK) - bu DL
50 
yoki SL
50. 
U bu parametrlarga 
chidamli hayvon turlarining sezgirligi boshqa hayvonlarga nisbatan sezgirligidir. 
7-jadval
 
Hayvonlardagi ko
‘
rish sezgirligining tavsifi 
 
Sezgirlik
KSK
Ballar 
Sezilmaydigan 
≤3 
2 
O‘rtacha 
3-9 
3 
Sezilarli 
>9 
4 
K
3 
jadvalda 
ko
‘
rsatilgan 
ballarni 
ko‘paytirib 
aniqlanadi.
Masalan: tajriba yo‘li bilan topilgan brombenzolni zaharlilik konsentratsiyasi:
SL
50 
= 21.000 mg/m
3 
ga teng. Oshqozonga yuborilgan DL
50 
: 
- sichqonlar uchun – 2700 mg/kg, 
- kalamushlar uchun – 3200 mg/kg, 
- dengiz cho
‘
chqasi uchun – 1700 mg/kg, 
- quyonlar uchun – 3300 mg/kg. 
Yechish: 
Lg lim
ch
 = 0,62 lg 21000 – 1,08 = 1,5998
,
ya’ni
Lim
ch
 = 40 mg/m
3
525
40
2100
lim
50


ch
CL
. 
Jadvalda ko‘rsatilgan kumulyatsiya darajasi 4 ballga to‘g‘ri keladi. 
KSK = 3300 : 1700 = -1,9 

---

78 
K
z
= 4 
.
 2 = 8 
VREK
i.z.
= 40 : 8 = 5 mg/m
3
. 
Bu kattalik 2 ballga to‘g‘ri keladi. 
b) Atmosfera havosi: Atmosfera havosining ifloslanish darajasi 2 xil reglament 
bo‘yicha baholanadi. 
Maksimal 1 martalik REK (REK
m.1.
) va o‘rtacha sutkali REK (REK
o
‘
.s
). Maksimal 
1 martalik REK
m.1. 
ni hisoblaganda 1 martalik reflektor faktorini chegara soniga 
taYanamiz Lim
ac,
,
o
‘
rtacha sutkali konsentratsiyaning esa surunkali chegara va 
biologik ta’sirini hisobga olamiz Lim
ch 
va Lim
bef
(rezorbsiya chegarasi).
Ishlab chiqarish korxonalarining atrof-muhitga ta’siri tekshirilganda atmosfera 
havosi uchun quyidagicha VREK hisoblanadi: 
LgVREK
a.x. 
= 0,62 LgREK
m.1 
– 1,77
. 
Dastlabki ma’lumotlar uchun REK
m.1
o
‘
rniga CL
50 
olinsa, unda quyidagicha 
formula kelib chiqadi: 
LgVREK
a.x. 
= 0,58 LgCL
50 
– 1,6
. 
Ba’zi bir hollarda Lim
ob.ef
– (chegara his, xid bilish) chegara konsentratsiya 
quyidagi formula orqali topiladi: 
LgVREK
a.x. 
= 0,72 LgLim
ob.ef
+ 0,22 g LgREK
i.z. 
– 1,05
. 
REK
i.z
hisoblanmaganda: 
LgVREK
a.x. 
= 0,81 Lg Lim
obef
+ 0,1 g Lg CL
50 
– 0,86
. 
d) Ishlatish uchun suv. Ishlatish turiga qarab suv sifatiga turli talablar qo‘yiladi: 
xo‘jalik-iste’mol uchun, madaniy-maishiy ehtiyojlar uchun, baliq boqish xo
‘
jaligi 
uchun. 
Suvda hamma kimyoviy birikmalar limitlangan zarar ko‘rsatish ta’siriga 
(лимитирующим показателям вредности-ЛПВ) qarab umumlashtirilib 3 ta guruhga 
bo‘linadi:
1) sanitar-toksikologik holatiga qarab (S.T.);
2) umumiy sanitar (Um.S) 
3) organoleptik holatiga qarab (Org.). 
Ichimlik suvida 4 g/m
3 
gacha O
2 
bo‘lish kerak. Tarkibidagi tuzlar miqdori quyidagi 
normadan oshmasligi kerak (mg/l). 
 
Cl
2 
- 350 Cu
+2
- 1,0 
SO
4
-2
- 500 Zn
2+
 - 5,0 
Fe
2+3+ 
- 0,3 Al
3+
- 0,5 
Mn
2+
- 0,1 PO
4
-3
 - 3,5 
Quruq qoldiq – 1000. 
Shu normada suv ichishga yaroqli. Agar umumiy minerallash 1000 mg/l ni tashkil 
etib, rN = 6,5–8,5 bo‘lsa, bu suv ham ichishga yaroqli.
Mg
va Cu
tuzlari suvning qattiqligini belgilaydi. Bu esa sovun sarfini oshiradi, 
trubalarda suv yig‘adi, odamlarda kasallik keltirib chiqaradi. 
LgVREKs
x 
= 0,61 Lg REK
m.1 
– 1,0
. 

---

79 
Fosfororganik birikmalar uchun hisob quyidagi formulalar bilan amalga oshiriladi; 
Lg VREK
suv 
= 1,7 LgCL
50
- 2,12 
Lg VREK
suv 
= 1,39 Lg DL
50 
– 4,76 
Lg VREK
suv.
 = 0,26 LgCL
50
+ 0,32 Lg DL
50
 – 2,46
. 
bu yerda korrelyatsiya koeffitsiyenti juda yuqori - 0,62-0,64 
e) Tuproq
 
VREK tuproq uchun hozirda faqat pestitsidlar uchun hisob-kitob 
qilinadi. 
VREK
tuproq 
= 1,23 + 0,48 LgREK
sab
 
REK
sab
– sabzovot va mevalar uchun preparatlarning ruxsat etilgan 
konsentratsiyasi. Oziq-ovqat mahsulotlarida embriogen, mutagen, kansyerogen 
ta’sirlar ko
‘
rsatiladi. Shuning uchun zaxiradagi koeffitsient - K
3 
kiritiladi. Bu 
koeffitsiyent yordamida shu modda bilan tuproq qay miqdorda zaharlanishi 
ko‘rsatiladi. 
f) Oziq-ovqat mahsulotlari 
REK tajriba orqali tekshirish uzoq muddat va mablag‘ talab qiladi. Pestetsidlarning 
oziq-ovqat mahsulotlardagi vaqtinchalik chegara konsen-tratsiyasi (VREK)ni topish 
uchun quyidagi formula qo
‘
llaniladi: 
VREK
oziq-ovqat
 = 0,13 · 10 
-2
DL
50 
+ 0,76 
Korrelyasiya koeffitsiyenti – 0,7 (bu etarli darajada yuqori)
Suvdagi REK
modda
fosfororganik pestetsidlar uchun: 
VREK
 oziq-ovqat
 = 1,45 REK
modda
+ 0,68 
Xlororganik birikmalar uchun: 
VREK
 oziq-ovqat
 = 2,2 REK
modda
 + 0,33 
Boshqa moddalar uchun quyidagi formulani yozamiz: 
VREK