Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

moliyaviy mexanizm
ni vujudga keltiradi 
Moliya mexanizmi
– taqsimlash va qayta taqsimlash muno-
sabatlarining keng tizimini amalga oshirish, daromad va jamg‘ar-
malarni tashkil qilish, markazlashgan va markazlashmagan pul 
fondlarini tuzishni ta’minlovchi shakl va usullar majmuidir. Moliya 
mexanizmi murakkab bo‘lib, unga turli moliyaviy munosabatlarga 
xos elementlar kiradi. Aynan moliyaviy munosabatlar o‘zaro 
aloqalarning ko‘pligi ularni tashkil etishning turlari, shakllari va 
usullarini (moliya mexanizmi elementlarini) ko‘p miqdorda 
qo‘llashni taqozo etadi. 
Davlat o‘zining ijro qiluvchi va qonun chiqaruvchi organlari 
yordamida iqtisodiy qonunlar ta’sirini chuqur o‘rganish, moliyaning 

---

12 
rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganish, iqtisodiy va moliyaviy siyosat 
vazifalarini o‘rganish asosida ichki mahsulot va milliy daromadni 
taqsimlash usullarini o‘rnatadi, pul jamg‘armalarining shakllarini 
belgilaydi, to‘lov va ajratmalar turlarini ishlab chiqadi, davlat 
moliyaviy resurslaridan foydalanish yo‘nalishlari va tamoyillarini 
ishlab chiqadi.
Moliya mexanizmini ma’muriy va tartibga soluvchi mexa-
nizmlarga bo‘lishimiz mumkin. 
Direktiv (ma
’
muriy) moliya mexanizmi –
davlat ishtirok 
etadigan moliya munosabatlari: soliqlar, davlat krediti, byudjet xara-
jatlari, byudjetdan moliyalashtirish, byudjet qurilmasi va byudjet jara-
yonini tashkil qilish, moliyaviy rejalashtirishni tashkil etishning barcha 
tizimlarini batafsil ishlab chiqilishini nazarda tutadi. Ayrim hollarda 
boshqa, ya’ni butun moliya siyosatini amalga oshirilishida katta aha-
miyatga ega bo‘lgan (korporativ qimmatli qog‘ozlar bozori) moliya 
munosabatalariga yoki bunday munosabat tomonilaridan biri – 
davlatning vakili bo‘lganda (davlat korxonalari moliyasi) ham tadbiq 
etiladi.