M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

Rhizopus 
nigricans
produsentining 
fermentatsiyali 
mikrobiologik 
transformatsiyalash yo`li bilan progesterondan 11-alfa-gidroksiprogesteronni ajratib 
olingandan keyin steroidlarga e`tibor kuchaydi: 
Progesteron 11-alfa-gidroksiprogesteron 
Muayyan transformatsiya mikrobiologik uslubni kimyoviy uslubdan afzalligini 
yaqqol namoysh qildi, chunki steroid molekulasining ma`lum bir qismi (C-11) gagina 
oksi guruhni joylashtirish kimyoviy uslubda olib borilganda ko`pdan ko`p 
reaksiyalarni amalga oshirishni talab qilsa, mikrobiologik uslubda bu ishni bir 
bosqichli fermentativ reaksiya yordamida amalga oshirish mumkin bo`ladi. 

---

- 91 - 
Kortizonni terapevtik ahamiyatini aniqlanishi mikrobiologlar, kimyogarlar va 
tibbiyot xodimlari e`tiborini mikrobiologik gidroksillanishga ko`proq jalb 
qilaboshladi. Steroidlarni mikrobiologik sintez yo`li bilan ajratib olishni amaliyotda 
joriy qilinishi farmasevtika sanoatida burilish yasadi. 
Tabiiy sterinlar –qimmatbaho dori-darmon moddalar ajratib olish uchun xom-
ashyo 
sifatida. 
Steroidlar 
sinfi 
vakillari 
molekulasi 
tarkibida 
siklopentanpergidrofenantren xalqasini tutuvchi moddalar guruhini tashkil qiladi. 
Sterin (sterol) larga siklopentanpergidrofenantrenning C-3 o`rnida gidroksil 
guruhini tutuvchi steroidlar kiradi. 
Eng muhim va yaxshi o`rganilgan sterinlar jumlasiga xolesterin (zoosterinlar 
sinfi) kiradi, uni umumiy formulasi C
27
H
46
O dir. Struktura formulasi esa: 
dan tashkil topgan. 
Bu modda odam va hayvonlarning barcha to`qima va organlarida uchraydi. 
Xolesterin tirik organizmda sodir bo`ladigan fiziologik jaryonlarda qatnashadi, uning 
ishtirokisiz o`suvchi organizm rivojlanmaydi. Yirik shoxli hayvonlarning bosh va 
orqa miyasi xolesterinni ajratib olishda xom-ashyo vazifasini bajarishi mumkin. 
Keyingi paytda esa sterinlar o`simliklar va qizil suv o`tlari tarkibida ham bo`lishi 
aniqlangan bo`lib hozirgi kunda ulardan ham xomashyo sifatida foydalanilmoqda. 
Tabiatda uchraydigan boshqa sterinlar xolesterindan yon zanjirini uzunligi yoki 
to`yinish darajasiga qarab farqlanadi. O`simlik sterin (fitosterin) laridan qimmatbaho 
steroid preparatlarini ajratib olishda xomashyo sifatida foydalaniladi. 
Ergosterin
. Uni formulasi 1934-yilda aniqlangan bo`lib, xolesterindan C-24-
o`rinda bitta metil guruh va xalqadagi C- 7 va C-8, yon zanjirdagi 22- va 23- karbon 
atomlari o`rtasida qo`sh bog`lar bo`lishi bilan farqlanadi. 
xolesterin 

---

- 92 - 
Ergosterin o`simlik olamini qator vakillari, shuningdek zamburug`lar, 
mikroorganizmlar organizmida uchraydi. 
Ergosterin ayniqsa achitqi mikroorganizmlar tarkibida mo`l bo`ladi. Ergosterinni 
sanoat miqyosida ajratib olishda hamirturush zamburug`idan foydalaniladi. 
Ergosterin 
Stigmasterin
. Formulasi C
29
H
48
O. Bu modda tabiatda keng tarqalgan fitosterinlar 
jumlasiga kiradi, hamda soya yog`i va shakar qamishida ko`p bo`ladi. Uni 
strukturasini xolesterindan farqlanadigan jihati 22 va 23-o`rinda joylashgan karbon 
atomlari o`rtasida qo`sh bog`ning borligi va 24-o`rindagi karbon atomi etil guruhini 
tutishidadir. 
Stigmosterin 
O`simlik sterinlari ichida yana ko`p tarqalgan vakillardan biri beta-sitosterin-
C
29
H
50
O dir. Uning strukturaviy tuzilishi stigmasteringa o`xshash, undan yon zanjirda 
qo`sh bog`ning bo`lmasligi bilan farqlanadi: 
Sitosterin 

---

- 93 - 
Sitosterinlar paxta moyida, bug`doy maysasida tabiiy kauchuk va shakar qamishi 
tarkibida uchraydi. Uni sanoat miqyosida olishda xomashyo sifatida paxta yog`i va 
shakar qamishidan foydalaniladi. Sterinlar organizmda kechadigan fiziologik va 
biokimyoviy jarayonlarda ishtirok etadi. Ular hujayra va subhujayraviy 
elementlarning membranalarini shakllanishida, ko`p tabiiy birikmalarning toksik 
ta`sirini yengish bilan bog`liq bo`lgan biokimyoviy reaksiyalarda asosiy modda 
sifatida qatnashadi. 
Xolesterindan steroid gormonlarni sintezlanish yo`llari. 
Odam va hayvonlar 
organizmida xolesterindan uch xil gormonlar guruhi: progestinlar, jinsiy gormonlar 
va buyrak usti bezini po`stloq qismini (kortikosteroidlar) gormonlari hosil bo`ladi. Bu 
gormonlarning biosintezlanish yo`llari 12-Rasmda ko`rsatilgan.