M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

8. FERMENTLARNI MIKROBIOLOGIK SINTEZ YO`LI BILAN 
AJRATIB OLISH 
 
Tayanch iboralar
: oksireduktazalar, transferazalar, gidrolazalar, liazalar, 
izomerazalar, ligazalar, faollik birligi, alfa-amilaza, beta-amilaza, glyukoamilaza, 
pepsin, nordon, neytral va ishqoriy fosfatazalar, oziqa muhiti, pH, mineral moddalar, 
magniy, kalsiy, marganets, rux, temir, mis, natriy nitrat, natriy nitrit, mikrobiologik 
material, o`stirish o`stirish uchun oziqa muhiti, oziqa muhitini sterillash, 
aeratsiyalash, aeratsiyadan so`ng havoni tozalash, qurilma, tovar tarzidagi ferment. 
 
8.1. Fermentlarning umumiy tavsifi 
Organizmda kechadigan hamma hayotiy jarayonlarning moddiy asosini minglab 
fermentlar yoki enzimlar tomonidan katalizlanadigan kimyoviy reaksiyalar tashkil 
qiladi. Fermentlar hozirgi kunda fanning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega 
bo`lgan makromolekulalar sifatida ma`lum bo`lib bormoqda. Toza holda ajratib 
olingan fermentlardan foydalangan holda murakkab birikmalarning, jumladan 
organizmning tarkibida uchraydigan ba`zi oqsillar va nuklein kislotalarning 
strukturalarini aniqlashga erishildi. 
Fermentlarning amaliy ahamiyati ham kattadir. Vino ishlab chiqarish, non 
pishirish, pishloq, spirt, choy, aminokislotalar, vitaminlar, antibiotiklarni sanoat 
miqyosida ishlab chiqarish fermentativ jarayonlardan samarali foydalanishga 
asoslangan. Tibbiyot va qishloq xo`jaligida qo`llaniladigan-dorivor moddalar, 
o`simliklarning o`sish stimulyatorlari va boshqa fiziologik faol moddalarning ta`sir 
etishi u yoki bu fermentlarning faollashuvi yoki ingibirlanishi bilan bog`liqdir. 

---

- 77 - 
Fermentlar katalizlaydigan reaksiyalarini e`tiborga olgan holda 6 ta sinfga 
bo`linadi: 
1. 
Oksireduktazalar
. 
Bu sinfga oksidlanish-qaytarilish 
reaksiyalarini 
katalizlovchi fermentlar kiradi. Ularga yaqqol misol sifatida degidrogenazalar-
vodorod atomini ko`chiruvchi fermentlarni keltirib o`tish mumkin. 
2. 
Transferazalar
. Bu sinf vakillari alohida funksional guruhlarni 
molekulalararo ko`chirish reaksiyalarini katalizlaydi. Masalan, metil guruhni-
metiltransferaza, 
amino 
guruhni-aminotransferaza, 
karboksil 
guruhni-
karboksitransferazalar ko`chirish reaksiyalarini katalizlaydi. 
3. 
Gidrolazalar
. Bu sinfga mansub fermentlar molukulalar ichidagi bog`larni 
suv ishtirokida gidrolizlaydi. Ular jumlasiga fermentlarning katta guruhi, jumladan 
oshqozon-ichak traktining fermentlari: esteraza, fosfataza, peptidaza va boshqalar 
kiradi. 
4. 
Liazalar
. Bu sinf vakillari nogidrolitik yo`l bilan qo`sh bog` hosil bo`lish 
reaksiyalarini katalizlaydi. Bularga yaqqol misol sifatida dekarboksilaza va 
boshqalarni keltirish mumkin. 
5. 
Izomerazalar
. Bu fermentlar substratlarni o`zaro almashinuvini katalizlaydi. 
Masalan L-izomeri D-izomerga, glyukozani fruktozaga aylanishini katalizlaydi. 
6. 
Ligazalar
yoki sintetazalar. Bu fermentlar xilma xil sintezlanish 
reaksiyalarini katalizlaydi va bu reaksiyani makroergik birikmalar energiyasi evaziga 
amalga oshiradi.