M. T. Gulamova analitik kimyo fanidan ma’ruza matni buxoro-2011 Taqrizchilar

6.1. Oksidlovchi va qaytaruvchilarning molyar ekvivalent massasini hisoblash
Oksidlovchi va qaytaruvchilarning molyar ekvivalent massasi reakciyada qabul qilgan yoki bergan elektronlar soniga bog’liq bo’lib, modda molekulyar massasining qabul qilgan yoki bergan elektronlar soniga nisbatiga teng:

М - oksidlovchi va qaytaruvchi moddaning molyar massasi;
p – qabul qilgan yoki bergan elektronlar soni ;
Qabul qilgan yoki bergan elektronlar sonini bilish uchun oksidlovchi va qaytaruvchini boshlang’ich va ohirgi oksidlanish darajalarini bilish shart.


6.2. Titrlash egri chizig’i
Oksidimetrik titrlashda reakciyaga kirishayotgan modda yoki ionlar koncentraciyasi har doim o’zgarib turadi. Nernst tenglamasiga ko’ra

titrlashning turli nuqtalarida oksidlanish potenciali ham o’zgaradi.
Titrlash yarim reakciya ko’rinishida
qay ₁ - е  oks ₂
oks ₁ + е  qay ₂
Titrlash jarayonida sistemaning potenciali oshib boradi, ekvivalent nuqtadagi oksidlash potenciali quyidagi formula bilan hisoblanadi:

bunda: n₁ va n₂ – yarim reakciya tenglamadagi bergan yoki qabul qilgan elektronlar soni
Е₁⁰ va Е₂⁰ – oksidlovchi – qaytaruvchi juftlarning normal potenciali. Masalan: 100 ml 0,1 n FeSO₄ eritmasini kislotali muhitda [Н⁺] = 0,1 molь/l, 100 ml 0,1n standart KMnO₄ eritmasi bilan titrlash egri chizig’ini chizing.
Titrlash jarayonining ayrim nuqtalarida oksidlanish-qaytarilish potenciali quyidagicha hisoblanadi:
1. Titrlangunga qadar potencialni hisoblash:

Fe²⁺ ioni eritmasida oz miqdorda Fe³⁺ ioni bo’ladi, uni koncentraciyasini aniqlash qiyin, shuning uchun oksidimetrik titrlashda bu nuqtadagi potencial hisobga olinmaydi.
2. Ekvivalent nuqtagacha bo’lgan potencial quyidagicha hisoblanadi. Faraz qilaylik, 100 ml 0,1 n FeSO₄ eritmasiga 50 ml 0,1 n KMnO₄ qo’shildi. Unda eritmada uchta ion Fe²⁺, Fe³⁺ va Mn²⁺ bo’ladi. MnО₄^- esa juda kam.


unda

Muvozanatdagi [Fe²⁺] va [Fe³⁺] ionlari koncentraciyasi qiymatini qo’yib quyidagini olinadi:

Demak, eritmaning 50 % titrlanganda sistemaning oksidlanish – qaytarilish potenciali aniqlanadigan oksidlovchi – qaytaruvchi juftining standart potencialiga teng.
Agar 100 ml 0,1 n FeSO₄ eritmasiga 99,9 ml 0,1 n KMnO₄ qo’shilganda eritmada Fe²⁺ ionining hajmi 0,1 ml qoladi:



3. Ekvivalent nuqtada muvozanat qaror topganda
5Fe²⁺ + MnO₄^- +8H⁺ ↔ 5Fe³⁺ +Mn²⁺ + 4H₂O


Tenglamani hadma – had qo’shsak

Ekvivalent nuqtada har bir [MnO₄^-] ioniga 5 [Fe³⁺] ioni to’g’ri keladi.
5[Fe²⁺] = [MnO₄^-] 5[Fe³⁺] = [Mn²⁺]
Ikkinchisini birinchisiga bo’lganda

lg 1 = 0 unda,
6 Е = 0,77 + 5  1,51
4. Ekvivalent nuqtadan keyingi nuqtalarda potencialni hisoblash. 100 ml 0,1 n FeSO₄ eritmasiga 100,1 ml KMnO₄ qo’shilganda [MnO₄^-] ionlari ortiqcha bo’lib [Fe²⁺] ionlari juda kam bo’lganda



Bu nuqtadagi sistemaning potenciali:

Olingan natijalar 17-jadval ko’rinishida yozilib, titrlash egri chizig’i chiziladi (1-chizma).