M. T. Gulamova analitik kimyo fanidan ma’ruza matni buxoro-2011 Taqrizchilar

6.4. Permanganatometrik usul
Bu usul moddalar miqdorini permanganat io MnO₄^- bilan oksidlash reakciyasi yordamida aniqlashga asoslangan. Permanganat ioni kislotali, ishqoriy va neytral muhitda qaytaruvchilar bilan reakciyaga kirishadi.
Kaliy permanganatni kislotali muhitda qaytarilishi.
Masalan:
10FeSO₄+2KMnO₄+8H₂SO₄=5Fe₂(SO₄)₃+K₂SO₄+2MnSO₄+8H₂O
qaytaruvchi Fe²⁺ Fe³⁺ 1 | 10 oksidlanish
oksidlovchi Mn⁷⁺ Mn²⁺ 5 | 2 qaytarilish
Bu reakciyada КMnO₄ ning molyar ekvivalent massasi =М/n^-= M(KMnO₄):5=158,04:5=31,61 g/ekv ga teng.
FeSO₄ ning molyar ekvivalent massasi M(FeSO₄):1=55,85 g/ekv ga teng. Kaliy permanganatni neytral yoki kuchsiz ishqoriy muhitda qaytarilishi.
Masalan:
3FeSO₄+KMnO₄+5KOH + 2Н₂О  3Fe(OH)₃+MnO₂+3K₂SO₄
qaytaruvchi Fe²⁺ Fe³⁺ 1 | 3 oksidlanish
oksidlovchi Mn⁷⁺ Mn⁴⁺ 3 | 1 qaytarilish

Bu reakciyada KMnO₄ molyar ekvivalent massasi М (KMnO₄):3 = 158,04:3 = 52,68 g-ekv. FeSO₄ molyar ekvivalent massasi M(FeSO₄):1=55,85 g-ekv.

Kaliy permanganatni ishqoriy muhitda qaytarilishi.
Masalan:
FeSO₄+KMnO₄+3KOH  Fe(OH)₃+K₂MnO₄+K₂SO₄
qaytaruvchi Fe²⁺ Fe³⁺ 1 | 1 oksidlanish
oksidlovchi Mn⁷⁺ Mn⁶⁺ 1 | 1 qaytarilish
Elektron tenglamaga ko’ra FeSO₄ va KMnO₄ molyar ekvivalent massasi molekulyar massalariga teng. M (FeSO₄):1=55,85; М (KMnO₄):1=158,04
Kaliy permanganatning kislotali muhitda oksidlovchilik hossasi neytral va ishqoriy muhitga qaraganda ancha kuchli. Birinchidan, oksidlanish-qaytarilish potenciallari orasidagi farqning qiymati
= +1,51 B, = +0,59 B katta. Ikkinchidan, MnO₄^- ionlari kislotali muhitda rangsiz Mn²⁺ ionlarigacha qaytariladi, ortiqcha MnO₄^- ion esa eritmani och pushti rangga bo’yaydi. Ekvivalent nuqtani aniqlash juda oson bo’lgani uchun permanganatomertik usul bilan bog’liq bo’lgan barcha aniqlashlar kislotali muhitda olib boriladi.
KMnO₄ eritmasining titrini aniqlash uchun turli hil aniqlovchi moddalardan foydalanish mumkin. Bulardan H₂C₂O₄2H₂O, Na₂C₂O₄, As₂O₃, K₄[Fe(CN)₆]3H₂O, temir kukuni va hokazolar. Ko’pchilik hollarda Na₂C₂O₄ yoki H₂C₂O₄2H₂O kabi qaytaruvchilarning standart eritmasidan foydalaniladi.
Permanganatometrik titrlash usulining ishlatilishi. Permanganatometrik titrlash usuli zavodlarning analitik kimyo laboratoriyalarida, ilmiy tekshirish va o’quv laboratoriyalarida keng qo’llaniladigan oksidlanish-qaytarilish usullaridan biridir. Permanganatometrik usul bilan turli hil organik va anorganik moddalarni aniqlash mumkin:
Masalan: qaytaruvchilar:. Fe, Bi, Ag, Cd, Zn, Sb, As, P, Fe²⁺, Cr²⁺, Mn²⁺, Sn²⁺, Cu⁺, Ti³⁺, Cl^-, Br^-, J^-, S^2-, SO₃^2- , SeO₃^2-, S₂O₃^2-, SCN^-, CN^-, NO₂^-, alьdegid, mochevina, askorbin kislota, polifenollar, shakar va hokazo.
oksidlovchilar: Fe³⁺, Ce⁺⁴, V⁺⁵, Mo⁺⁶, W⁺⁶, Cr⁺⁶ , MnO₂, PbO₂, NO₃^-, BrO₃^-, ClO₃^-, JO₃^-, va hokazolar.
Permanganatometrik titrlash usulining afzalligi:
1) Ekvivalent nuqtani KMnO₄ ning ortiqcha 1 tomchisini tomizib eritmani pushti rangga kirishiga qarab bilish mumkin (to’g’ri titrlashda)
2) Titrlashni kislotali yoki ishqoriy muhitda olib borish mumkin.
3) KMnO₄ oksidlanish - qaytarilish potencialining yuqori ( = +1,51 B) bo’lganligi sababli kuchsiz oksidlovchilar yordamida aniqlab bo’lmaydigan moddalarni ham bu usul bilan aniqlash mumkin
4) KMnO₄ arzon va qulay reaktiv
5) Oksidlanish-qaytarilish hossasiga ega bo’lmagan moddalarni ham aniqlash mumkin.
Permangatometrik titrlash usulining kamchiliklari:
1) Boshlang’ich KMnO₄ eritmasini olish qiyin.
2) KMnO₄ vaqt o’tishi bilan o’zini titrini o’zgartiradi, shuning uchun ishlatishdan oldin, KMnO₄ ni titri aniqlanishi kerak.
3) Permanganatometrik us Сl^- ionlari bilan birgalikda olib borilmaydi, chunki 2Cl^- Cl₂⁰ oksidlanadi.
4) Permanganatometrik titrlashni hona haroratida olib borilganda reakciya sekin boradi, shuning uchun qizdirish talab qilinadi.