M ü n d ə r I c a t

QurğuĢunla çirklənmiĢ torpaqda becərilən buğdada bu elementin paylanması, 

mq/kq (Ġlin, Stepanova 1980) 

  

Təcrübə 

zamanı veri-

lən qurğu-

şunun miq-

darı, mq/kq 

Qələviləşmiş gillicəli qaratorpaq 

Çimli-podzol qumsal 

Kollanma 

Dənin 

tam 

yetişməsi 

Kollanma 

Dənin 

tam 

yetişməsi 

Köklər  Yarpaqlar 

Köklər  Yarpaqlar 

0 

4.1 

3.5 

0.6 

5.9 

3.9 

0.4 

50 

13.0 

3.6 

0.5 

47.0 

3.8 

0.4 

100 

31.0 

3.6 

0.5 

81.0 

4.8 

0.5 

500 

127.0 

6.0 

0.7 

713.0 

16.0 

1.1 

1000 

238.0 

9.0 

0.7 

1250.0 

33.0 

2.8 

2000 

440.0 

22.0 

1.9 

3240.0 

76.0 

5.0 

  

Məlumdur  ki,  müxtəlif  göbələklər  Hg,  Se,  Cd,  Cu,  Zn  özündə  daha 

çox toplayır.  

Hələlik  torpaqda  ağır  metalların  YVQ-nın  normativləri  məhdud 

miqdarda işlənib hazırlanıb, belə ki, torpaq homogen su və qaz mühitindən 

fərqli olaraq, daha mürəkkəb heterogen sistemdir, bir neçə xassəsindən asılı 

olaraq toksikantların davranışını dəyişir (cədvəl2.29) . 

Cədvəl 2.29 

Fitotoksikliyinə görə son hədd hesab olunan mikroelementlərin torpağın üst 

qatında cəmi qatılığı, mq/kq quru kütlədə 

 (Kabata-Pendias, Pendias, 1989)    

 

Element 

 

Qatılıq      (müxtəlif müəlliflərin məlumatlarına görə) 

Kovalski  El-

Bassam 

Linzon  Kabata-

Pendias 

Kloke 

Kitagischi 

Ag 

- 

- 

2 

- 

- 

- 

As 

- 

50 

25 

30 

20 

15 

B 

30 

100 

- 

100 

25 

- 

Cd 

- 

5 

8 

5 

3 

- 

Cr 

- 

100 

75 

1000 

100 

- 

Cu 

60 

100 

100 

100 

100 

125 

Fe 

- 

500 

- 

1000 

200 

- 

Hg 

- 

5 

0.3 

5 

2 

- 

Pb 

- 

100 

200 

100 

100 

400 

V 

- 

- 

60 

100 

50 

- 

Zn 

70 

300 

400 

300 

800 

250 

---

153 

 

Ərazinin torpaq-ekoloji vəziyyətinin əsaslandırılmış qiymətləndirilmə-

sinin  çətinliyi  torpağın  fitotoksikiliyinin,  müxtəlif  tədqiqatçılar  tərəfindən 

müəyyənləşdir ilmiş  fərqli səviyyələrinin səbəblərindən biridir. 

Ekosistem  üçün  real  təhlükəni  toksikantların  ümumi  miqdarı  deyil, 

onların  mütəhərrik  formaları  yaradır,  buna  görə  də  son  illər  həkim  –  gigi-

yenistlər normalaşmanı çirkləndirici maddənin həm ümumi, həm də onların 

mütəhərrik formasının qatılığına görə keçirirlər(cədvəl 2.30).   

Torpaqda  toksikantın  əlaqəsinin  möhkəmlik  dərəcəsi,  başqa  sözlə, 

onun  mütəhərrikliyi  torpaq-ekoloji  faktorlardan  asılıdır,  hansı  ki,  norma-

laşmada mütləq nəzərə almaq lazımdır. Normalaşmanı həyata keçirərkən ilk 

növbədə torpağın humus tərkibini müəyyənləşdirmək lazımdır, çünki müx-

təlif genetik tipli torpaqlar sorsiya qabiliyyətinə görə xeyli fərqlənirlər.    

 

Cədvəl 2.30