M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 2.27 

 

Ölkənin müxtəlif regionlarında torpağın Ģum qatında humusun miqdarının 

dəyiĢməsinin dinamikası (Üzvi gübrələrin Ümumrusiya layihə-tenologiya 

institutunun ümumiləĢdirilmiĢ məlumatlarına görə) 

 

Respublika, ölkə, vilayət 

Müayinələr 

arasındakı 

period, il 

Humusun  miqdarının 

dəyişməsi, t/ha ildə 

RF bütünlüklə 

15...20 

-0.6 

Udmurt Respublikası 

15 

-0.6...1.0 

Tatarıstan Respublikası 

30 

-0.97 

Altay ölkəsi 

20 

-0.52 

Krasnodar ölkəsi  vilayəti 

20 

-1.5 

Tver vilayəti 

15..25 

-0.5 

Ryazan vilayəti 

15..25 

-0.5 

Tula vilayəti 

15..25 

-0.7 

rVladimir vilayəti 

16...18 

-0.4...0.5 

Belqorod vilayəti 

18..20 

-0.6...1.4 

Leninqradvilayəti 

13 

+0.8 

Samara vilayəti 

15...25 

-0.6 

Rostov vilayəti 

15..25 

-0.7 

Omsk vilayəti 

15..25 

-0.7 

 Orenburq vilayəti 

12...20 

-0.82 

Novosibirsk vilayəti 

12...20 

0.68 

  

Mikrob  zəhərlərilə  çirklənmənin  qarşısını  almaq  və  azaltmaq  üçün 

struktura mikrob senozu və onun biomüxtəlifliyini əlavə edərək, torpaq mü-

hafizəsinin təbii bioloji mexanizmindən istifadə etmək lazımdır. 

---

150 

 

Antropogen təsirlər nəticəsində torpaqlarda ekosistemin davamlılığını 

və məhsuldarlığını, eləcə də ətraf mühitin keyfiyyətini təyin edən təbii təbiət 

mexanizmlərinin  aktivliyi  kəskin  azalmışdır.  Bu  proseslərin  pozulmasının 

əsas  səbəbləri:  dehumuslaşma,  turşuluğun  artması,  hidroloji  rejimin  pozul-

ması, torpağın kipliyinin artması və s. -dir.  

XX əsrin 60-cı illərindən Rusiya torpaqlarında humusun miqdarı orta 

hesabla 0,4...0,6% azalmışdır  (cədvəl 2.27) .                                                                                                                  

Müəyyən  olunmuşdur  ki,  tərkibində  2%-dən  az  humus  olan  əkin 

torpaqlarının  miqdarı  müayinə  olunan  sahələrin  23%-ni  təşkil  edir.  Qeyri-

Qara  torpaq  zonasında  tərkibində  2%-dən  az  humus  olantorpaqlar  50% 

təşkil edir. Məlumdur ki, humusun miqdarının yalnız 0,1% azalması, 1ha-da 

məhsulun 80...120 dən vahidi azalmasına səbəb olur.  

Şum  qatında  qida  elementlərinin,  humusun  optimal  miqdarını  təmin 

etmək  üçün  Rusiyada  hər  il  torpağa  16,5mln.ton  mineral  gübrələr, 

50mln.ton meliorantlar və 600mln.ton üzvi gübrələr verilməlidir. 

Torpaq  örtüyünün  vəziyyətinin  pisləşməsi  mikroorqanizmlərin  miko-

toksinlər istehsal etməsinə əlverişli şərait yaradır ki, bu da gələcəkdə gözlə-

nilməz  ekoloji  nəticələr  verə  bilər.  Buna  görə  də  torpaqda  humusun  sax-

lanmasına,  torpaq  məhlulunun  turşuluğunun  optimallaşdırılmasına,  kipləş-

məni  aradan  qaldırmağa,  oksidləşdirici-bərpaedici  potensialın  tənzimlən-

məsinə istiqamətlənmiş vəzifələri həll etmək lazımdır.  

Rusiyada  iqtisadiyyatın  aqrar  sektorunu  da  (aydın  görünən  ekoloji 

uğursuzluqlarla  birgə)  əhatə  edən  dərin  iqtisadi  böhran,  dövlətin  ərzaq 

təhlükəsizliyinin təmin olunması imkanlarını ciddi şübhə altında qoymaqla, 

torpaq münbitliyinin dönməyən dəyişməsi təhlükəsi yardır.