M ü n d ə r I c a t

Cədvəl 3.45 

Torpağın münbit qatının götürülmə norması 

 

Torpaqlar 

Torpağın götürülmə dərinliyi, sm 

Çimli-podzol  

20 və ya şum qatının dərinliyində 

Qonur-podzol qonur meşə  

20 – 50 

Qonur meşə   

20 – 30 

 Tipik qaratorpaqlar 

50 – 120 

Çəmən torpaqları 

40 – 50 

Bozqırlar  

40 

Sarı torpaqlar 

30 

Dağ-çəmən  

30 – 80 

Torflu bataqlıq  

Torflu qatın bütün dərinliyində 

 

Torpaqların  rekultivasiya  işi  layihə  üzrə  həyata  keçirilir.  Bu  zaman 

ərazinin  təbii  şəraiti,  pozulmuş  sahənin  yerləşməsi,  rekultivasiyanın  əvvə-

lində  torpağın  vəziyyəti,  rekultivasiya  olunmuş  torpaqların  istifadə  üçün 

perspektivləri nəzərə alınır.  

Torpaqların rekultivasiyası üçün ümumi tələbatlar QOST 17.5.3.04-83 

əsasən reqlamentləşdirilir. Rekultivasiyanın ən mühüm mərhələsi torpaqla-

madır.  Bu  torpağın  götürülməsi,  daşınması  və  torpağın  münbit  qatının  və 

potensial  əlverişli  suxurların  rekultivasiya  sahələrinə  verilməsindən  ibarət 

olan  kompleks  işlərdir.  Əgər  götürülmüş  torpağı  həmin  anda  hazırlanmış 

rekultivasiya sahələrinə vermək mümkün deyilsə, onda onu 5-10 m hündür-

lüyündə  burtlarda  yerləşdirib,  ot  qarışıqları  səpilir  ki,  su  və  defilyasiya 

eroziyasının qarşısı alınsın.  

Torpaqlama başdan-başa və seçmə, adi və kombinə olunmuş ola bilər. 

Adi torpaqlama bir üsulla, əsas və gətirilmiş torpaqlarla qarışdırılmadan hə-

yata  keçirilir.  Kombinə  olunmuş  iki  mərhələdə  yerinə  yetirilir:  10-15  sm 

qalınlığında  münbit  torpaqqatı  gətirilir  və  yaxşılaşdırılan  torpaq  və  ya  su-

xurla  qarışdırılr;  layihələşdirilmiş  normaya  çatana  qədər  münbit  torpaq 

qatının təkrarən verilməsi.     

Pozulmuş torpaqların kənd təsərrüfatına qaytarılması üçün suxurun üst 

təbəqəsinin  tərkibinin  kimyəvi  analizi  aparılmalı  və  onların  aqronomik 

qiymətləndirilməsi lazımdır. Analizin nəticələri rekultivasiya olunan torpaq-

quruntun üst qatına fitotoksiki cinslərin gətirilməsinin qarşısını almaq üçün 

istifadə  olunur.  Onları  daha  münbit  xassəyə  malik  olan  torpaq  qatları  altı-

nada  1-3  m  dərinlikdə  basdırmaq  lazım  gəlir.  Hazırda  dağıntı  suxurlarının 

təsnifatı hazırlanmışdır, hansı ki, bu suxurları onların rekultivasiyaya yarar- 

---

373 

 

lığına görə üç kateqoriyaya bölməyə imkan verir:  

1)  əlverişli olanlar (lyos kimi gillicəli, lyos);  

2)    yaxşılaşdırıldıqdan  sonra  əlverişli  olanlar  (qumsallar,  duzlaşmış 

gillicəlilər və gil, təbaşir);  

3)  yararlı olmayanlar (ağır duzlaşmış gillər, piritlər, markazitlər).  

Pozulmuş torpaqların istifadəsinin aşağıdakı əsas növləri qeyd olunur:  

●  şum  yerlərini  yaradılması;  dağıntılar  üzərində  humus  qatı  verilmə-

dən biçənək və otlaqların  yaradılması; 

● suxurun gübrələrin, sideratların və meliorantların köməyilə mədəni-

ləşdirilməsi;  

● dağılmış sahələrdə meşələrin və istirahət yerlərinin yaradılması.  

Pozulmuş torpaqlarda yem, texniki və dənli bitkilərin sınaqdan keçiril-

məsinin  nəticələri  onları  bioloji  inkişafına  göfə  üç  qrupda  təsnifləşdirməyə 

imkan verir.  

Birinci qrupa hibrid yonca, donnik belıy, esparset pesçannıy, hansı ki, 

toksiki və devon qatlarından başqa bütün suxurlarda yaxşı inkişaf etməsi ilə 

xarakterizə olunurlar.  

İkinci qrupa, kifayət qədər yaxşı inkişaf etməsi və az məhsuldarlığı ilə 

xarakterizə olunan, daraq otu, tonqal otu, yulafca,  pişik quyruğu, sudan otu, 

fatseliya, xardal, klever, lyadvenets daxildir.  

Üçüncü qrupa yulaf, buğda, arpa, darı, qarabaşaq, qarğıdalı, çuğundur, 

kartof daxildir, hansı ki, bütün suxurlarda  sıxıntıya məruz qalırlar.  

Rekultivasiya olunan sahədə bioloji rekultivsiya torpaq profili və onun 

münbitliyinin yüksəldilməsinə yönəlmişdir. Süni dağılan və ya yuyulan  qat-

larda köklərin yerləşdiyi horizont yaradılmalıdır, hansı ki, qalınlığı sahənin 

istiqamətindən asılıdır: dənli bitkilər və  çoxillik otlar üçün  – 80 sm-dən  az 

olmayaraq, meyvəli bitkilər üçün – 150-200 sm-dən az olmayaraq.  

Meşə rekultivasiyası toksiki qruntlarda və relyefin əlverişsiz şəraitində 

də həyata keçirilə bilər və buna görə də daha geniş yayılmışdır. Meşəliklərin 

yaradılması üçün çinar, qızıl ağac, toz ağacı, şam, palıd, akasiya, iydə və s. 

istifadə olunur. Meşə rekultivasiyası torpaq

-

, sumühafizə və eləcə də rekrea-

siya rolu oynayır.  

Rekultivasiyanın ayrı - ayrı növlərinin  metod və məqsədlərini kəskin 

sərhədləşdirmək  mümkün deyil, adətən onlar eyni ərazidəcə birləşirlər. Be-

lə ki,  dağıntıların maili səthində  çox vaxt meşəlik   yaradılır;  torpaq qatının 

formalaşmasından  sonra  daxili  dağıntıların  planlaşdırılmış  səthində  kənd 

təsərrüfatı  torpaqları  bərpa  olunur,  karyerlər  isə  su  ilə  doldurulur  ki,  bu  da 

bütövlükdə aqrolandşaftların davamlılığının saxlanmasını təmin edir.  

---

374