M ü n d ə r I c a t
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- torpaqla- madır
|
Cədvəl 3.45
Torpağın münbit qatının götürülmə norması Torpaqlar Torpağın götürülmə dərinliyi, sm Çimli-podzol 20 və ya şum qatının dərinliyində Qonur-podzol qonur meşə 20 – 50 Qonur meşə 20 – 30 Tipik qaratorpaqlar 50 – 120 Çəmən torpaqları 40 – 50 Bozqırlar 40 Sarı torpaqlar 30 Dağ-çəmən 30 – 80 Torflu bataqlıq Torflu qatın bütün dərinliyində
Torpaqların rekultivasiya işi layihə üzrə həyata keçirilir. Bu zaman ərazinin təbii şəraiti, pozulmuş sahənin yerləşməsi, rekultivasiyanın əvvə- lində torpağın vəziyyəti, rekultivasiya olunmuş torpaqların istifadə üçün perspektivləri nəzərə alınır. Torpaqların rekultivasiyası üçün ümumi tələbatlar QOST 17.5.3.04-83 əsasən reqlamentləşdirilir. Rekultivasiyanın ən mühüm mərhələsi torpaqla-
potensial əlverişli suxurların rekultivasiya sahələrinə verilməsindən ibarət olan kompleks işlərdir. Əgər götürülmüş torpağı həmin anda hazırlanmış rekultivasiya sahələrinə vermək mümkün deyilsə, onda onu 5-10 m hündür- lüyündə burtlarda yerləşdirib, ot qarışıqları səpilir ki, su və defilyasiya eroziyasının qarşısı alınsın. Torpaqlama başdan-başa və seçmə, adi və kombinə olunmuş ola bilər. Adi torpaqlama bir üsulla, əsas və gətirilmiş torpaqlarla qarışdırılmadan hə- yata keçirilir. Kombinə olunmuş iki mərhələdə yerinə yetirilir: 10-15 sm qalınlığında münbit torpaqqatı gətirilir və yaxşılaşdırılan torpaq və ya su- xurla qarışdırılr; layihələşdirilmiş normaya çatana qədər münbit torpaq qatının təkrarən verilməsi. Pozulmuş torpaqların kənd təsərrüfatına qaytarılması üçün suxurun üst təbəqəsinin tərkibinin kimyəvi analizi aparılmalı və onların aqronomik qiymətləndirilməsi lazımdır. Analizin nəticələri rekultivasiya olunan torpaq- quruntun üst qatına fitotoksiki cinslərin gətirilməsinin qarşısını almaq üçün istifadə olunur. Onları daha münbit xassəyə malik olan torpaq qatları altı- nada 1-3 m dərinlikdə basdırmaq lazım gəlir. Hazırda dağıntı suxurlarının təsnifatı hazırlanmışdır, hansı ki, bu suxurları onların rekultivasiyaya yarar-
373
lığına görə üç kateqoriyaya bölməyə imkan verir: 1) əlverişli olanlar (lyos kimi gillicəli, lyos); 2) yaxşılaşdırıldıqdan sonra əlverişli olanlar (qumsallar, duzlaşmış gillicəlilər və gil, təbaşir); 3) yararlı olmayanlar (ağır duzlaşmış gillər, piritlər, markazitlər). Pozulmuş torpaqların istifadəsinin aşağıdakı əsas növləri qeyd olunur: ● şum yerlərini yaradılması; dağıntılar üzərində humus qatı verilmə- dən biçənək və otlaqların yaradılması; ● suxurun gübrələrin, sideratların və meliorantların köməyilə mədəni- ləşdirilməsi; ● dağılmış sahələrdə meşələrin və istirahət yerlərinin yaradılması. Pozulmuş torpaqlarda yem, texniki və dənli bitkilərin sınaqdan keçiril- məsinin nəticələri onları bioloji inkişafına göfə üç qrupda təsnifləşdirməyə imkan verir. Birinci qrupa hibrid yonca, donnik belıy, esparset pesçannıy, hansı ki, toksiki və devon qatlarından başqa bütün suxurlarda yaxşı inkişaf etməsi ilə xarakterizə olunurlar. İkinci qrupa, kifayət qədər yaxşı inkişaf etməsi və az məhsuldarlığı ilə xarakterizə olunan, daraq otu, tonqal otu, yulafca, pişik quyruğu, sudan otu, fatseliya, xardal, klever, lyadvenets daxildir. Üçüncü qrupa yulaf, buğda, arpa, darı, qarabaşaq, qarğıdalı, çuğundur, kartof daxildir, hansı ki, bütün suxurlarda sıxıntıya məruz qalırlar. Rekultivasiya olunan sahədə bioloji rekultivsiya torpaq profili və onun münbitliyinin yüksəldilməsinə yönəlmişdir. Süni dağılan və ya yuyulan qat- larda köklərin yerləşdiyi horizont yaradılmalıdır, hansı ki, qalınlığı sahənin istiqamətindən asılıdır: dənli bitkilər və çoxillik otlar üçün – 80 sm-dən az olmayaraq, meyvəli bitkilər üçün – 150-200 sm-dən az olmayaraq. Meşə rekultivasiyası toksiki qruntlarda və relyefin əlverişsiz şəraitində də həyata keçirilə bilər və buna görə də daha geniş yayılmışdır. Meşəliklərin yaradılması üçün çinar, qızıl ağac, toz ağacı, şam, palıd, akasiya, iydə və s. istifadə olunur. Meşə rekultivasiyası torpaq - , sumühafizə və eləcə də rekrea- siya rolu oynayır. Rekultivasiyanın ayrı - ayrı növlərinin metod və məqsədlərini kəskin sərhədləşdirmək mümkün deyil, adətən onlar eyni ərazidəcə birləşirlər. Be- lə ki, dağıntıların maili səthində çox vaxt meşəlik yaradılır; torpaq qatının formalaşmasından sonra daxili dağıntıların planlaşdırılmış səthində kənd təsərrüfatı torpaqları bərpa olunur, karyerlər isə su ilə doldurulur ki, bu da bütövlükdə aqrolandşaftların davamlılığının saxlanmasını təmin edir.
|