M ü n d ə r I c a t

5.5.4.   Distansion metodla ekoloji monitorinqin aparılmasının 

xüsusiyyətləri. 

Kosmosdan  aerofotoşəkillərin  vasitəsilə  yer  səthinin  distansion zond-

laşdırılması, bu informasiyaların alınmasının dəyərini xeyli azaldır və onun 

həcmini  artırır,  informasiya  axınlarının  operativliyini  təmin  edir.  Məsələn, 

‖Landsat‖  sputnik  sistemi  (ABŞ)1km

2

  müşahidə  olunan  əraziyə  1sent  sərf 

edir.  Müqayisə  üçün  deyək  ki,  yer  səthində  1km

2

  bitki  örtüyünü  müşahidə 

zamanı azı 100 dollar sərf olunur. 

Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  distasion  monitorinq  metodu  ekstensiv  və 

intensiv  məlumatlara  əsaslanır.  Bu  zaman  3  mərhələli  monitorinqin  aparıl-

ması məqsədəuyğundur və effektlidir. 

Ekoloji  monitorinqin  həyata  keçirilməsi  zamanı  xüsusən  distansion 

yolla, ekoloji sistemlərin inteqral xarakterinin əhəmiyyəti xeyli artır. 

Onlar antropogen faktorların təsirindən kifayət qədər təbii kompleks-

lərin irimiqyaslı dəyişmələrini obyektiv qiymətlərndirməyə imkan verir. 

Kompleks monitorinq strategiyası yalnız haçar sahəyə görə yaradılmış 

korrelyasiya    əsasında aparılır. Alınmış  faydalı informasiyalar indi kifayət 

qədər qiymətli nəticələr verir. 

Distasion  monitorinq  məqsədilə  xüsusi  sputnik  sistemləri  ―Meteor‖, 

―Meteor-Priroda‖  (Rusiya)  ―Landsat‖  (ABŞ)  hələ  70-ci  ilin  əvvəllərindəı 

meteor sputnikindən görüntülər qəbul olunurdu. Təbii sistemlıərin və ehtiy-

yatların  vəziyyəti  yer  səthində  təbii  və  antropogen  proseslər  haqqında  ma-

raqlı  və  geniş,  başlıcası  isə  davamlı  informasiyalar  pilotlaşmış  kosmik 

stansiyalardan daxil olur. Buradan  əvəlcədən  verilmiş proqramlar əsasında 

---

463 

 

informasiya  toplanması,  məqsədyönlü  axtarışı,  təbii  və  antropogen  anoma-

liyaların üzə çıxarılması imkanı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. 

Qara  -  Boğaz  göl  boğazının,  Xəzər  dənizindən  ayrıldıqdan  sonrakı 

müş¬ahidəsi qurumağa başlayan boğazın sərhədlərinin dəyişməsini göstərdi. 

1980  -  84-cü  illərdə  dənizin  akvatoriyası  suyun  buxarlanmasından  30  km 

azalıb. Boğazda ekoloji vəziyyəti əvvəlki vəziyyətdə saxlamaq üçün 11 ədəd 

diametrli boru tənzimləmə qurğusu qoyulub. Lazım olanda dənizdən gölə 5 

km3 həcmdə su buraxmaq mümkündür. 

İynəyarpaqlı  bitkilərin  tüstü  tullantıları  ilə  məhv  edilməsi  ―ERTS‖ 

peyki  ilə  müşahidə  edilmişdir.  Antropogen  mənşəli  aerozollar  100  və  bəzi 

hallarda  1000  km  qədər  məsafədə  yayılırlar.  Müşahidələr  göstərir  ki, 

Avropanın bütün sahəsi praktiki olaraq antropogen mənşəli tüstü ilə örtülüb. 

Bu  vaxtadək  meşələr  və  kənd  təsərrüfat  yerləri  qurunun  bitki  örtüyü, 

okeanların  və  dənizlərin  fitoplanktonları  antropogen  təsirlərdən  və  eroziya 

proseslərinin nəticəsində urbanizasiya zonalarının inkişafı, su ehtiyyatlarının 

yenidən  paylanması,  atmosferin,  qurunun  və  dənizin  çirklənməsi  haqqında 

kifayət qədər maraqlı və qiymətli məlumatlar almışdır.